قلعه خورموج بوشهر

قلعه خورموج یا قلعه محمدخان دشتی در شهر خورموج با فاصله ۸۷ کیلومتری از شهر بوشهر قرار دارد. سفر به آن با خودرو حدود ۱ ساعت زمان می برد. قلعه در زمان قاجار و به سبک قلعه های سلجوقیان و ساسانیان ساخته شده است. متاسفانه بیشتر قسمت های قلعه تخریب شده و تنها یکی از برج های آن باقی مانده است. قلعه‌ی محمدخان دشتی که روزگاری بلندترین بنای شهر خورموج بوده و از همه ‌ی نقاط شهر نمایان بود، اکنون در ساخت و سازهای شهری گم شده است. متاسفانه خطراتی این اثر ملی را تهدید می‌کند.

محمدخان دشتی متولد ۱۲۴۶ (درگذشت: ۱۲۹۸ قمری) فرزند حاجی خان و نوه جمال خان دوم است که پس از درگذشت برادرانش حيدر خان و حسین‌خان حکومت دشتی را به عهده گرفت. این خان شاعر در روستای شنبه از محال دشتی متولد شد. تحصيلات مقدماتی را در دشتی به پايان رساند و سپس برای تکميل تحصيلات به عتبات عاليات رفت. این سفر که در نوجوانی انجام گرفت به همراه مادر و برادران خود بود و تا زمانی که مادرش در قيد حيات بود در عتبات باقی ماند و بعد از درگذشت مادرش به دشتی بازگشت.

در داخل قلعه مهمانخانه و قراول خانه به سبک معماری ایتالیایی و به سبک بناهای زمان صفوی ساخته شده بود که معماران شیرازی و اصفهانی کار ساختن آن را بر عهده داشتند.

قلعه خورموج دارای در بزرگی رو به شمال به‌اندازه ۴ در ۵ متر بود که از چوب درختان جنگلی ساخته شده بود که به آن هشتی می‌گفتند و محل ورود ماشین و سواران بود. در کوچک جنوبی به ارتفاع ۵٫۳ متر و عرض ۵٫۱ متر که محل رفت و آمد پیاده‌ها بود و به آن چیله می‌گفتند. چشمه آب روان بنگه از کنار در جنوبی قلعه می‌گذشت و در کنار آن محمدخان حمامی به سبک معماری دوره قاجار بناکرده بود.

۲۰ سال محمدخان در این قلعه حکومت کرد و سپس جمال خان دشتی در قسمت جنوب غرب آن قلعه‌ای گچی بسیار زیبا بنا کرد.

در اواسط دوره پهلوی اول قلعه به تصرف ارتش درآمد و پس از تخریب قسمت مهم ساختمان، تنها برج جمال خان باقی ماند. برج قلعه خورموج دارای ۳ طبقه و یک زیرزمین است. در زیرزمین بنا سقف به شکل گنبدی و با تقارن زیبایی ایجادشده است.

این تقارن در طبقات دیگر نیز حفظ شده است. در طبقه اول سقف چندان تفاوتی نکرده و تنها فرق آن، نقش و نگار‌هایی است که به آن اضافه شده است.

قلعه‌ی محمدخان دشتی که روزگاری بلندترين بنای شهر خورموج بوده و از همه‌ی نقاط شهر نمايان بود، اکنون در ساخت و سازهای شهری گم شده است. متاسفانه خطراتی اين اثر ملی را تهديد می‌کند.

نخستین ضربه‌ی مهلکی که بر پیکر این اثر تاریخی واردشده، به سال ۵۷ برمی‌گردد که شهرداری وقت خورموج بخش اعظم آن را به‌منظور احداث ساختمان جدید شهرداری تخریب کرد. در آن زمان بخش اعظم قلعه‌ی محمدخان تخریب و با لودر با خاک یکسان شد و بدین‌وسیله یکی از آثار باارزش گذشته‌مان نابود شد.

قلعه خورموج که امروزه تنها یکی از برج‌های آن برجای مانده است، دارای چهار حصار، چهار برج، اندرونی، عمارت مرکزی و قراول خانه و اصطبل بوده است. قسمتی از آن به نام قلعه محمدخان دشتی و قسمت دیگر آن به نام قلعه جمال خان معروف بوده است. این اثر در سال ۱۳۷۹ در فهرست آثار ملی به شماره ۳۰۳۲ به ثبت رسید.

اطلاعاتی از بنای قلعه خورموج :

از این بنا براى سکونت و مقاصد نظامى و دیده ‌بانى استفاده مى ‏شده است. شاه ‌نشین‏‌ ها و گوشواره ‌‏ها به سبک سلجوقى بنا شده بودند. گچبرى دیوارها و درون اتاق ‏ها و تزیینات اصلى قلعه بسیار جالب است و سبک بنا با بناسازى و گچبرى و طاق ‌سازى کاخ اردشیر در فیروزآباد فارس همانند است.

حدود 150 سال پیش محمد خان دشتی حاکم دشتی قلعه‌ای ساخت که دارای چهار برج گلی بود و دیوارها و باروها گچی که به ارتفاع 10 تا 12 متر و با وسعت تقریبی 120 در110 متر مربع بود. برجی که تا به حال برجای مانده ‌است بقایای قلعهٔ عظیمی است که به نام قلعهٔ خورموج مشهور بوده ‌است.

در داخل قلعه مهمانخانه و قراولخانه به سبک معماری ایتالیایی و به سبک بناهای زمان صفوی ساخته شده بود که معماران شیرازی و اصفهانی کار ساختن آن را بر عهده داشتند.

برج قلعه خورموج دارای سه طبقه و یک زیرزمین است. در زیرزمین بنا سقف به شکل گنبدی و با تقارن زیبایی ایجاد شده‌ است.این تقارن در طبقات دیگر نیز حفظ شده‌ است. در طبقهٔ اول سقف چندان تفاوتی نکرده و تنها فرقی که کرده نقش و نگارهایی است که به ان اضافه شده است.

قلعه دارای در بزرگی رو به شمال به اندازه 4 در 5 متر بود که از چوب درختان جنگلی ساخته شده بود که به آن هشتی می ‌گفتند و محل ورود ماشین و سواران بود.

در کوچک جنوبی محل رفت و آمد پیاده ‌ها بود و به آن چیله می ‌گفتند. چشمه آب روان بنگه از کنار در جنوبی قلعه می ‌گذشت و در کنار آن محمد خان حمامی به سبک معماری دوره قاجار بنا کرده بود.

قلعه خورموج یا قلعه محمد خان دشتی در شهر خورموج مرکز شهرستان دشتی یکی از آثار تاریخی و از نقاط دیدنی استان بوشهر در جنوب ایران است.

منبع :سایت راهنما سفر