بیماری‌های قابل درمان تشخیص با نقشه مغزی (qEEG)

مغز انسان پیچیده‌ترین عضو بدن است و کوچک‌ترین اختلال در عملکرد آن می‌تواند تأثیرات عمیقی بر رفتار، احساسات، تمرکز، خواب و کیفیت زندگی فرد بگذارد. با پیشرفت علوم اعصاب، روش‌های نوینی برای بررسی عملکرد مغز توسعه یافته‌اند که یکی از مهم‌ترین آن‌ها نقشه مغزی یا QEEG (Quantitative Electroencephalography) است.

نقشه مغزی در واقع نسخه‌ی پیشرفته‌تر EEG معمولی است که به‌جای بررسی صرف امواج مغزی، آن‌ها را به‌صورت عددی، رنگی و قابل مقایسه با بانک اطلاعاتی مغزهای سالم تحلیل می‌کند. به کمک این روش می‌توان الگوهای غیرطبیعی فعالیت مغز را شناسایی و بسیاری از اختلالات عصبی و روانی را با دقت بالاتری تشخیص داد.

در ادامه به‌صورت جامع بررسی می‌کنیم که چه بیماری‌ها و اختلالاتی با نقشه مغزی قابل تشخیص یا بررسی هستند و این روش چه نقشی در تشخیص، درمان و پایش بیماران دارد. (منبع: ساکوهیل | https://psychoheal.com/ )

صرع (Epilepsy)

یکی از شناخته‌شده‌ترین کاربردهای نقشه مغزی، تشخیص و بررسی بیماری صرع است. صرع نوعی اختلال عصبی است که با تخلیه‌های الکتریکی غیرطبیعی در مغز همراه است.

در نقشه مغزی بیماران مبتلا به صرع:

• امواج تیز (Spike)

• امواج نوک‌تیز-کند (Spike & Wave)

• فعالیت‌های غیرطبیعی موضعی یا گسترده

قابل مشاهده است. QEEG کمک می‌کند:

• ناحیه‌ی درگیر مغز مشخص شود

• نوع صرع (کانونی یا ژنرالیزه) بهتر تشخیص داده شود

• روند پاسخ به دارو یا درمان‌های دیگر پایش شود

اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD)

اختلال ADHD یکی از شایع‌ترین اختلالات عصبی-رشدی در کودکان و حتی بزرگسالان است. نقشه مغزی نقش مهمی در تشخیص افتراقی ADHD دارد.

الگوهای شایع در نقشه مغزی ADHD شامل:

• افزایش امواج تتا (Theta)

• کاهش امواج بتا (Beta)

• نسبت بالای تتا به بتا

این الگوها نشان‌دهنده‌ی کاهش توجه، ضعف تمرکز و تکانشگری هستند. QEEG علاوه‌بر تشخیص، در:

• طراحی نوروفیدبک

• ارزیابی پاسخ به درمان

• افتراق ADHD از اضطراب یا افسردگی

بسیار کاربردی است.

افسردگی

افسردگی یک اختلال روانی شایع اما پیچیده است که تنها با علائم ظاهری قابل ارزیابی کامل نیست. نقشه مغزی کمک می‌کند پایه‌ی عصبی افسردگی بررسی شود.

در بسیاری از بیماران افسرده دیده می‌شود:

• عدم تقارن فعالیت نیمکره‌های مغز

• کاهش فعالیت لوب پیش‌پیشانی چپ

• افزایش امواج آلفا در نواحی خاص

QEEG می‌تواند:

• نوع افسردگی (ملانکولیک، مقاوم به درمان و…) را بهتر مشخص کند

• به انتخاب داروی مناسب کمک کند

• مبنای نوروفیدبک درمانی باشد

اضطراب و اختلالات اضطرابی

اختلالات اضطرابی شامل اضطراب فراگیر، پانیک، فوبیا و اضطراب اجتماعی هستند. نقشه مغزی در این اختلالات معمولا نشان می‌دهد:

• افزایش امواج بتا با فرکانس بالا

• فعالیت بیش‌ازحد در نواحی پیشانی و گیجگاهی

• الگوهای بیش‌برانگیختگی مغز

با کمک QEEG می‌توان:

• شدت اضطراب را عینی‌تر ارزیابی کرد

• بین اضطراب و ADHD یا افسردگی تمایز قائل شد

• پروتکل‌های درمانی دقیق‌تری طراحی کرد

اوتیسم (اختلال طیف اوتیسم)

اختلال طیف اوتیسم (ASD) با مشکلات ارتباطی، رفتاری و حسی همراه است. نقشه مغزی در کودکان و بزرگسالان اوتیستیک می‌تواند:

• اختلال در اتصال بین نواحی مغز

• الگوهای غیرطبیعی امواج گاما

• ناهماهنگی عملکرد نیمکره‌ها

را نشان دهد. QEEG به‌خصوص در:

• تشخیص زودهنگام

• طراحی نوروفیدبک

• پایش پیشرفت درمان‌های توانبخشی

کاربرد فراوان دارد.

اختلالات یادگیری

کودکانی که دچار اختلالات یادگیری مانند:

• دیسلکسیا (خواندن)

• دیسگرافیا (نوشتن)

• دیسکالکولیا (ریاضی)

هستند، اغلب در نقشه مغزی الگوهای خاصی دارند؛ مانند:

• کاهش هماهنگی بین نواحی زبانی

• ضعف فعالیت لوب‌های پیشانی و آهیانه

• الگوهای کند پردازش اطلاعات

نقشه مغزی کمک می‌کند مشکل عصبی-عملکردی از مشکلات آموزشی یا محیطی تفکیک شود.

اختلالات خواب

بی‌خوابی، خواب‌آلودگی مفرط، کابوس‌های مکرر و اختلال ریتم خواب از جمله مشکلات شایع هستند. نقشه مغزی می‌تواند:

• اختلال در ریتم امواج مغزی

• افزایش یا کاهش امواج دلتا و تتا

• فعالیت غیرطبیعی در حالت استراحت

را مشخص کند. این اطلاعات در درمان‌های غیر دارویی مانند نوروفیدبک بسیار ارزشمند است.

آلزایمر و زوال عقل

در بیماری‌های تحلیل‌برنده‌ی مغز مانند آلزایمر:

• کاهش امواج سریع (بتا و گاما)

• افزایش امواج کند (دلتا و تتا)

• کاهش اتصال عملکردی بین نواحی مغز

در نقشه مغزی دیده می‌شود. QEEG می‌تواند:

• به تشخیص زودهنگام کمک کند

• روند پیشرفت بیماری را پایش کند

• تفاوت آلزایمر با افسردگی سالمندی را مشخص کند

آسیب‌های مغزی و ضربه به سر (TBI)

پس از ضربه به سر یا تصادف، حتی اگر MRI طبیعی باشد، ممکن است عملکرد مغز مختل شده باشد. نقشه مغزی می‌تواند:

• اختلال عملکرد نواحی آسیب‌دیده

• کاهش هماهنگی شبکه‌های مغزی

• علت مشکلات تمرکز، حافظه یا تغییرات خلقی

را مشخص کند. QEEG در این موارد ابزار بسیار مهمی برای تشخیص آسیب‌های عملکردی پنهان است.

وسواس فکری-عملی (OCD)

در بیماران مبتلا به OCD معمولا:

• فعالیت بیش‌ازحد در مدارهای پیشانی-بازال

• افزایش امواج بتا در نواحی خاص

• الگوهای تکراری فعالیت مغزی

دیده می‌شود. نقشه مغزی به تشخیص شدت وسواس و انتخاب روش درمانی مناسب کمک می‌کند.

اختلالات دوقطبی

اختلال دوقطبی با نوسانات شدید خلقی شناخته می‌شود. نقشه مغزی می‌تواند تفاوت بین:

• فاز مانیا

• فاز افسردگی

• و حالت پایدار

را نشان دهد و به جلوگیری از تشخیص اشتباه به‌عنوان افسردگی ساده کمک کند.

نقشه مغزی (QEEG) یکی از پیشرفته‌ترین ابزارهای بررسی عملکرد مغز است که امروزه نقش مهمی در تشخیص، درمان و پایش بسیاری از اختلالات عصبی و روانی دارد. اگرچه این روش به‌تنهایی جایگزین تشخیص بالینی نیست، اما در کنار ارزیابی‌های تخصصی می‌تواند دیدی عمیق‌تر و دقیق‌تر از عملکرد مغز ارائه دهد.

استفاده‌ی صحیح از نقشه مغزی توسط متخصصان آموزش‌دیده می‌تواند مسیر درمان را کوتاه‌تر، هدفمندتر و مؤثرتر کند و کیفیت زندگی بیماران را به‌طور قابل‌توجهی بهبود ببخشد.