امکان «الحاق» دوباره‌ی آمریکا به برجام

برجام موافقتنامه سیاسی چندجانبه محدودی است که در ۲۰۱۵ میان ایران و ۵+۱ منعقد گردید. هرچند این توافقنامه معاهده نیست اما حقوق بین الملل معاهدات، نزدیکترین نظام حقوقی است که قواعد آن با تعدیل مناسب بر برجام قابل اعمال است.

آمریکا در سال ۲۰۱۸ به بهانه‌ای واهی به صراحت از برجام خارج شد درحالیکه ایران تعهدات خود را با تایید آژانس انجام داده بود و برجام نیز فاقد مقرره‌ای برای خروج است. در حقوق معاهدات در صورت سکوت معاهده، خروج ممنوع است مگر آنکه خروج مغایر با طبیعت سند نباشد (ک.ح. معاهدات م. ۵۶).

برجام سندی مربوط به عدم اعاشه با تعهدات زمانبندی شده است و مقرراتی برای تعلیق یا توقف تعهدات برای تمامی طرفها دارد. به تعبیر دیگر برجام سازکار دیگری بجای خروج پیش بینی کرده است که آمریکا ناشیانه از آن استفاده نکرد. در چنین شرایطی باید برجام را سند فاقد درب خروجی دانست.

آمریکا پس از خروج غیرقانونی خود تمامی تحریم‌هایی که به موجب برجام متعهد به خاتمه یا توقف آنها بود را با امید کشاندن دوباره ایران به پای میز مذاکره، از سرگرفت. اما ایران ضمن مقاومت، با سیاستی هوشمندانه با حفظ اصل برجام تعهدات خود را منتاسب با اقدامات آمریکا تعدیل کرد.

همانطور که گفته شد برجام سندی با محدودیت‌های زمانبندی شده برای ایران است. اولین زمانبندی ۵ سال پس از اجرایی شدن آن در نوامبر ۲۰۲۰ است که طی آن تحریم‌های نظامی ایران خودبه‌خود خاتمه می‌یابد. در این صورت، بی‌شک آمریکا را باید بازنده اصلی ماجرا دانست.

از اینرو پمپئو از بررسی طرح بازگشت آمریکا به برجام برای استفاده از مکانیسم ماشه برای ویران کردن سندی که بدون آمریکا تداوم یافته است! سخن رانده است. آمریکا اگر بتواند از این مکانیسم استفاده کند کلیه تحریمهای UN را اعاده خواهد کرد. لذا سوال اینست که آیا آمریکا حق بازگشت دارد یاخیر؟

هرچند برجام امکان خروج ندارد اما آمریکا با اعلامیه‌ای رسمی عدم مشارکت خود را اعلام کرده است. روشن است که مشارکت دوباره یا ورود جدید آمریکا به سند چندجانبه محدود (بسته) در حکم الحاق می‌باشد که تابع موافقت تمام دولتهای کنونی عضو برجام است (بند ج ماده ۱۵ ک. ح. معاهدات).

ایران باتوجه به اعلام نیّت آمریکا از الحاق به برجام (تخریب برجام با مکانیسم ماشه) باید صراحتا مخالفت خود را اعلام کند مگر آنکه این الحاق بشرط محرومیت آمریکا از توسل به مکانیسم ماشه انجام شود تا امکان سواستفاده آتی از بین برود. وگرنه خنجر داموکلس همواره بر گردن ایران خواهد بود.