تاب آوری جوانان و عوامل حمایتی

تاب آوری از طریق یک سری از عوامل حمایتی رخ می دهد. عوامل حمایتی ویژگی های منحصر به فردی جوانان بوده و ویژگی و شاخصه افرادی که در زندگی جوانان حضور دارند ؛ جوانان را قادر می سازد که تجربیات منفی را از سر بگذرانند.( لیزر و نیکتوریا ، 2011 میلادی ) .

خیلی وقتها بین آنچه که به نظر یک مربی و یا درمانگر بررسی می­کند و آنچه که به نظر جوانان مطلوب یا ضروری است ؛ تضادی وجود دارد . علاوه بر این همیشه واضح نیست که آیا این عوامل فرد را از عواقب منفی  محافظت می کنند یا صرفا احتمال عواقب مثبت تر را بهبود می­بخشند. ( لیزر و نیکتورا ؛ 2011 میلادی ) .

در مطالعات بین المللی لیزر در مورد تاب آوری , وی متوجه شد که عوامل حمایتی کمتر جهانی بوده و بیشتر مرتبط به مرحله رشد ؛ جنسیت و اخلاقیات و فرهنگ هستند . ( آبوکاری و لیزر ؛ 2012 میلادی ؛ بوکل و لیزر ؛ 2015 میلادی ؛ لیزر ؛ 2008 میلادی ؛ لیزر و لوستر و اوشیو ؛ 2007 میلادی ؛ لیزر و لوستر و اوشیو ؛ 2007 میلادی ؛ لیزر ؛ اوشیو, لوستر؛ تانکا و نینومیا؛ 2004 میلادی ؛ لیزر و نیکتوریا , 2011 میلادی )

بنابراین برنامه هایی که تنها عوامل خاص حمایتی را آموزش می­دهند ممکن است برای برخی از افراد بدرد بخور نباشند. احتمال زیاد بسیاری از عوامل حمایتی بصورت هماهنگ از یک جوان خاص حمایت می­کنند. اما ترکیب این عوامل حمایتی ممکن است برای آن فرد خاص در جامعه و فرهنگ خاص منحصر به فرد باشند.

بنابراین آموزش روانشناسی و حمایت از عوامل حمایتی خاص باید با آگاهی از خانواده و جامعه و زمینه فرهنگی جوانان انجام شود. عوامل حمایتی ممکن است برای فرد درونی شده یا در محیط فردی وی قرار داشته باشند.

عوامل حمایتی در درون جوانان شامل انعطاف پذیری شناختی و توانایی شناختی و هویت مثبت و تعهد به یادگیری و جنسیت و زیبایی فیزیکی و خلق و خوی خوش و توانایی برای جذب حمایت اجتماعی و خود شکوفایی و کنترل درونی و شوخ طبعی و معنویت و ایمان و حس هدفمندی و خوشبینی و هوش احساسی و محافظه کاری هستند. ( لیزر و نیکتورا ؛ 2011 میلادی ) . این عوامل حمایتی درونی ممکن است ویژگی های درونی تر فردی بوده و کمتر احتمال دارد با مشاوره کسب شوند . اما برخی از آنها را می­توان برای حمایت از جوانان در زمان نیاز استخراج و بیرون کشید.

عوامل حمایتی بیرونی شامل مواردی چون سطح تحصیلات و آموزش مادر , ثبات اقتصادی خانواده ؛ احساس امنیت و تعهد والدین به یکدیگر و همکاری آنها درانجام وظیفه پدر و مادری روابط مادر با جوان  روابط پدر و مادر با جوان ؛ احساس مفید بودن ؛ کمک در انجام کارهای خانه , حمایت خانواده گسترده , وجود مربیان و ره نما در مدرسه جوان و فعالیتهای فوق برنامه در جامعه و احساس تعلق در خانه و در مدرسه ,محل کار ؛  لذت از مدرسه؛ حمایت دوستان و مددکاری اجتماعی و سرمایه های اجتماعی هستند . ( لیزر و نیکتورا, 2011 میلادی ) این عوامل حمایتی از فرد در تاب آور شدن حمایت می کنند.

تعدادی از این عوامل حمایتی می­توانند برای جوانان از طریق مشاوره و کلاس های آموزش والدین و یا آموزش روانی و ایجاد فرصتهایی برای جوانان برای ارتباط با دیگران افزایش یابند. بنابراین برای تاب آوری جوانان یک تیم و گروه لازم است.


عوامل خطر
عوامل خطر اختلالات و مشکلات و  معایبی هستند که جوانان  تجربه می­کنند. عوامل خطر برای هر فرد منحصر به فرد هستند  ؛ اما بسیاری از افراد به نظر تاثیرات مضر تر و آسیب رسان تری را تجربه می­کنند . ( آبوکاری  و لیزر ؛ 2012 میلادی ؛ بوکل و لیزر , 2015 میلادی , لیزر؛ 2008 میلادی ؛ لیزر ؛ لوستر و اوشیو؛ 2007 میلادی , لیزر ؛ لوستر و اوشیو 2007 میلادی b ؛ لیزر و اشوی ,لوستر ؛ تانکا و نینومیا ؛ 2004 میلادی ؛ لیزر و نیکتورا, 2011 میلادی )عوامل خطر داخلی شامل موارد ذیل هستند: جنسیت , سن , تاخیر در رشد یا ناتوانی های یادگیری , میزان کم تولد ؛ تشخیص سلامت روان ,تاریخچه آزار فیزیکی و جنسی و احساسی  یا مورد غفلت قرار گرفتن , استفاده ازمواد مخدر؛ اختلالات خوردن , جرم و جنایت , پایین بودن طبقه اجتماعی و اقتصادی در مقایسه با اطرافیان جوان , توقعات پایین برای آینده , دستاوردهای پایین  تحصیلاتی و آکادمیک , بدخلقی ؛ بیماری شدید یا مزمن در کودکی  ( لیزر و نیکتورا؛ 2011 میلادی).

بسیاری از این عوامل خطر درونی ممکن است فرصتهایی برای جوانان برای کار با افراد حرفه ایی فراهم بیاورند و امید آن است که آثار آسیب های بلند مدت عوامل خطر بر جوانان را کاهش دهند. بهرروی مشارکت در سیستم خدمات انسانی می تواند یک عامل خطر هم باشد ( ورنر و اسمیت ؛ 1992 میلادی ) ؛ در صورتی که این مداخلات به نحو ضعیفی انجام شود و پیامدهای منفی اضافه ایی را با خود به همراه داشته باشند.

عوامل خطر محیطی در زیست اجتماعی جوانان پیامدهای منفی دارد.

عوامل خطر محیطی شامل افسردگی والدین یا ناراحتی روحی و سطح پایین تحصیلات مادر ؛  دسترس نبودن مادر و والدین ؛ نا آگاهی والدین از فعالیتهای جوانان , عدم وجود روابط و دلبسته به مراقب, شاهد خشونت های داخلی بودن ؛ ناهماهنگی های زناشویی ؛ فاصله بین خواهران و برادران و والدین معتاد , تفاوتهای شخصیتی با والدین و تعداد افراد خانواده و زندگی در یک خانواده پر جمعیت ؛ نقل و انتقالات متعدد؛ بی خانمانی , خشونت نسبت به همسالان یا بزرگترها ؛ بیگانگی  نسبت به همشاگردی ها یا بزرگتران؛ مشکل در دوست یابی ؛ زورگویی و قلدری یا مورد سو استفاده قرار گرفتن توسط والدین ومعلمان یا دیگر مراجع قدرت ؛ خشونت و یا فعالیت باندها در محله , نداشتن خانه مناسب , نداشتن الگوی مناسب از آن جمله اند. تمام این عوامل خطر خسارات زیادی به بار می آورد؛ برخی از این عوامل بر اساس شدت و ترکیب عوامل  قدرت منفی تری نسبت به دیگران دارند.

خطرات به نظر آثار فزاینده ایی دارند . ( بوگنشنایدر ؛ 1998 میلادی ؛ لیزر و نیکتورا, 2011 میلادی ؛ لینبرگ و اونگر؛ 2008 میلادی , مستن ؛ 2014 میلادی ؛ رولف ؛ مستن , سیچیت؛ نوچترلین و وینتروب ؛ 1992؛ اونگر؛ 2004 میلادی, ورنر؛ 1994 میلادی ) ورنر ( 1994 میلادی ) گزارش می کند که دو سوم کودکان در  بررسی وی با چهار عامل خطر یا بیشتر تا سن 10 سالگی مشکلات رفتاری یا یادگیری از خود نشان دادند . گارمزی متوجه رابطه بین تعداد عوامل استرس زا و اختلالات روانی در کودکان شد. ( 1993 میلادی ) او متوجه شد که یک عامل فشار زا احتمال اختلالات روانی را تا 1% افزایش داد. دو عامل استرس آور احتمال اختلالات روانی را تا 5% برای کل 6% افزایش داد و نهایتا چهار یا چند عامل استرس زا احتمال اختلال روانی را تا 21% برای کل 33% برای کسانی که 4 استرس یا بیشتر را تجربه می­کنند را افزایش داد. ( گارمزی , 1993 میلادی ) بنابراین کار به هدف کاهش عوامل خطر می تواند برای جوانان بسیار مفید باشد.

عوامل خطر تاثیرات سودمندی هم دارند. برای رشد میزانی از خطر لازم است ( گور و اکنرود ؛ 1996 میلادی ؛ لیزر و نیکتورا ؛ 2011 میلادی ؛ لیبنبرگ و اونگار؛ 2008 میلادی ؛ مستن ، 2014 میلادی ) در تحقیق سرنوشت ساز خود در مورد افسردگی او متوجه شد که برخی از خطرات استقلال اجتماعی و عملکرد بهتر را موجب می­شوند.

باندورا 1997 میلادی باور دارد که تنها از طریق چالش های زندگی موفقیت به دست می­آید. این آگاهی  که جهان مکان کاملی نیست ؛ ممکن است عملکرد فردی را بهبود دهد. بنابراین کودکان و جوانانی بشدت توسط مراقبان خود از پیامدهای منفی محافظت می شوند ؛ تاب آوری کمتری را نشان می دهند , چرا که مجبور نبوده اند با چالش ها یا نومیدی های خود سازگار شوند.

استرس
مفهوم استرس هم برای تاب آوری مهم است . تاب آوری به یک فرایند دینامیک و سازگاری مثبت با سختی ها و چالش های مهم اشاره می­کند. دو مفهوم در این زمینه شرایط حیاتی هستند : ( 1 ) در معرض تهدیدات یا سختی ها شدید قرار داشتن (2 ) رسیدن به سازگاری مثبت علیرغم شداید عمده در فرایند رشد ( لوتر؛ سیچیت ؛ بکر؛ 2000 میلادی ؛ صفحه 543 )
بنابراین تاب آوری فقط وقتی رخ می­دهد که استرس وجود داشته باشد و تاب آوری زمانی که هیچ استرسی نیست ؛ معنایی ندارد. این نکته مهمی است , چرا که بدان معناست که حمایت از جوانان از همه تاثیرات منفی بیرونی , که عملا تلاشی غیر ممکن است , مانع از رشد سالم جوان می شود. جوانانی که تاب اورتر هستند, مجبور بوده اند که با سختی های زیادی در زندگی کنار بیایند. ( لیزر و نیکتورا؛ 2011 میلادی ) .
بهرحال هر جا که استرس زیاد باشد , فرد نمی­تواند از عوامل حمایتی که در اختیار دارد؛ استفاده کند. بنابراین عدم وجود استرس برای رشد سالم خوب نیست؛ و استرس زیاد هم برای رشد سالم  مضر است.


برگرفته از کتاب روشهای نوین تاب آوری و بهزیستی جوانان.
نوشته نیکول نیکوترا.جولی آن لیزر مایرا.
مترجمین دکتر محمدرضا مقدسی.عفت حیدری.نشر ورجاوند.1397