تاب آوری و مفهوم پدافند غیر عامل

واژه تاب آوری در اوایل قرن ۱۷ میلادی از فعل لاتین «Resilire» به معنای جهش و به حال خود بازگشتن ، وارد زبان انگلیسی شد .

در سال ۱۹۷۳ ، هولینگ (Holling) واژه «تاب آوری» را به طور مشخص ، وارد ادبیات تخصصی بوم شناسی (اکولوژی) نمود .

بنابر نظر هولینگ ، تاب آوری به عنوان راهی برای درک فشارهای دینامیکی و غیرخطی جذب شده در زیست بوم و به صورت مقدار اختلالی که زیست بوم می تواند بدون ایجاد تغییرات عمده و اساسی در ساختار خود جذب کرده و پایدار باقی بماند ، تعریف شده است .

در طی زمان ، تغییرات زیادی در مفهوم واژه تاب آوری ایجاد شده است .

اگر چه تفسیرهای موجود برای این واژه ، پیچیده و متنوع هستند، اما آنچه مسلم است ، ارتباط نزدیک میان مفاهیم تهدیدات، مخاطرات، آسیب پذیری و تاب آوری وجود دارد .

در این راستا در نظر گرفتن تاب آوری به عنوان توانایی سازمان دهی به پیامدهای ناشی از وقوع تهدیدات و همچنین، توانایی جذب تنش ها و پایداری در برابر آن، در عین حفظ کارآیی اصلی، مورد توجه ویژه است.

بنابراین، می توان نتیجه گرفت که مشخصه بازگشتن به موقعیت و شرایط پیش از وقوع تهدید، همچنین بهبودبخشی به وضعیت آن در راستای توسعه هر چه بیشتر را در سیستم ها، تاب آوری می نامند (Amaratunga and Haigh, 2011).

از طرفی تاب آوری را توانایی سیستم های شهری برای پاسخگویی به تنش ناشی از تهدیدات و سوانح و بازتوانی سریع پس از آن تعریف کرده اند.

این توانایی و ظرفیت، شرایط ذاتی سیستم را شامل شده و جذب اثرات تهدید و کنار آمدن با واقعه را تسهیل می سازد.

به طور کلی فرآیندهای تطبیقی پس از وقوع تهدید و توانایی سیستم برای سازمان دهی مجدد، تغییر، آموختن از تجارب و نحوه پاسخ گویی به تهدیدات، نشانه هایی از تاب آوری سیستم در برابر تهدید قلمداد می شوند (Cutter .2008).

با توجه به تعریفی که کالیگ(Kulig)، پتن (Paton) و واکرز (Walkers) ارائه داده اند، تاب آوری فرآیندی پویا و در حال رشد توصیف شده است که نه تنها به ظرفیت و توانایی جامعه در مقابله با فجایع ناشی از بروز تهدید و سوانح وابسته بوده، بلکه توانایی عملکرد و کارایی سیستم در سطحی بالاتر از قبل را با توجه به تجارب کسب شده، توضیح می دهد.

بنابراین، تاب آوری در این تعریف، ظرفیتی از یک سیستم است که پتانسیل تطبیق با تهدید را به منظور دستیابی و یا حفظ سطح قابل قبولی از عملکرد و ساختار ایجاد می نماید.

باید توجه داشت که ظرفیت و توانایی تطبیق، مهمترین شاخص سیستم های تاب آور محسوب گردیده و بازتوانی و احیا، ظرفیت تحمل و جذب فشار، سرعت بازگشت به شرایط عادی، تثبیت و ارتقای موقعیت سیستم و عملکرد آن در رده های بعدی قرار می گیرند .

از جانب دیگر ، مفهوم تاب آوری در شهرها با در نظر گرفتن شهرها به عنوان سیستمهای پیچیده ، با اجزای به هم وابسته، تعریف می شود. ساختارهای معماری، جمعیت، تمرکز، مراکز تجمع و سیستمهای زیرساختی ، اگر چه اجزای تشکیل دهنده شهرها هستند، اما آسیب پذیری شهرها را در برابر تهدیدات افزایش می دهند (Gosdchalk,2003).

در این راستا، تقلیل میزان آسیب پذیری و بالا بردن سطح انعطاف پذیری محیط کالبدی شهرها در برابر تنش های ناشی از بروز تهدید و نیز به حداقل رساندن زمان بازتوانی، همچنین ارتقا و بهبود بخشی سطح زندگی افراد و به طور کلی، تاب آور ساختن شهرها در برابر تهدید، از جمله مهمترین عواملی است که می بایست در شهرها مورد توجه قرار گیرد افزون بر این، تاب آوری در برابر بحران های وارده، دارای دو کیفیت اصلی معرفی شده است.

اول:

کیفیت ذاتی که شامل عملکردها در شرایط عادی و زمان غیر از بحران می شود .

دوم :

تطبیق پذیری در زمان بحران و انعطاف پذیری در هنگام پاسخگویی به تهدید، که می تواند در سیستمهای کالبدی شهرها مانند زیرساخت ها و سیستمهای اجتماعی و یا اقتصادی مانند مؤسسات و سازمانها مورد استفاده قرار گیرد.

بنابراین، به کارگیری این دو کیفیت اصلی می تواند از عوامل افزایش تاب آوری آنها در برابر تهدید گردد (Cutter,2008).

افزایش انطباق پذیری شهرها در برابر تهدید، با انعطاف پذیری سه مؤلفه اصلی شهر شامل، فرم کالبدی (اجزای کالبدی شهر)عملکرد شهر و جریانها (حرکت انسان، اطلاعات، حمل و نقل و خدمات) و زیرساختها، نقش به سزایی در افزایش تاب آوری شهرها ایفامی کند (Arefi,2001) .

در مطالعاتی که توسط آلن و بریانت (۲۰۱۰) ، برک (Berke) و کامپانلا (Campanella) (۲۰۰۶) ، کاتر (Cutter) (۲۰۰۸) و تیلیو (Tilio) (۲۰۱۱) انجام شده است نیز به نقش تعیین کننده کاربرهای شهری در تقلیل پیامدها و اثرات سوء تهدید و همچنین تاب آور ساختن شهر در برابر خطرات ناشی از تهدیدات اشاره شده است.

باید توجه داشت که تعیین کاربرهای همسان در کنار هم، به گونه ای که در زمان بروز تهدیدات مشکل زا نباشند و همچنین مشخص کردن فضاهای باز چند عملکردی در درون بافت متراکم محلات مسکونی در شهرها نیز باعث افزایش تاب آوری شهری در برابر تهدید می گردد.

دریک جمع بندی می توان گفت باکنار هم قراردادن عناصر شاخص موجود در مفاهیم پدافند غیرعامل و همچنین مفهوم تاب آوری سیسمتها بادر نظر گرفتن تهدید به عنوان عامل تنش زا می توان ارتباط موجود میان مفهوم تاب آوری وپدافند غیرعامل را چنین بیان کرد : «اگر رویکرد پدافند غیرعامل به نحوی باشد که یک دارایی در شرایط بروز تهدید، ظرفیت تحمل تنشهای وارده را داشته و ایمنی و امنیت را برای آن فراهم آورد و همچنین ظرفیت سامان دهی اجزای خود را به نحوی که عملکرد آنها را در شرایط بحرانی حفظ کند، داشته باشد، دارایی در برابر تهدید تاب آور است».

مقولات مرتبط با تاب آوری دارایی ها با مفاهیم تاب آوری در حوزه های دیگر مانند ابعاد اجتماعی ، نهادی و … وابسته است . از این رو در پستهای دیگر به تبیین مفاهیم ، ابعاد و مؤلفه های تاب آوری پرداخته خواهد شد. با توجه به نوپا بودن مفهوم تاب آوری، بررسی و تحلیل تاب آوری و تطبیق و ارتباط آن با پدافند غیرعامل و معرفی شاخصها و مدل سنجش آن میتواند موضوعات تحقیقی جذابی باشد.

منبع :

مفهوم تاب آوری و ارتباط آن با پدافند غیرعامل