رویکرد اجتماعی تاب آوری

محمدرضا مقدسی مدیر و موسس خانه تاب آوری در یادداشتی نوشت : تاب آوری در رویکردی اجتماعی فرایندی پویا تعریف می شود و به صورت ویژگی یا وضعیت خاص یک موجودیت اجتماعی در نظر گرفته نمی شود.

بنا بر همین گزارش از باشگاه تاب آوری میگنا پراستنادترین تعریف از میان تعاریف پرشمار تاب آوری اجتماعی تعریف هال و لمونت است که تاب آوری اجتماعی را به این صورت تعریف می کنند: «تاب آوری ظرفیت گروه هایی از افراد برای پایداری و پیشرفت رفاه در مواجهه با چالش های تهدیدکنندۀ رفاه است؛ این افراد همگی به یک سازمان، طبقه، گروه نژادی، اجتماع یا ملت تعلق دارند» (هال و لمونت، 2013، ص 2).

این دیدگاه پیشرفت و تحول افراد و گروه ها را نیز شامل می شود و بنابراین از مفهوم سازگار شدن با ناملایمات و گرفتاری ها فراتر می رود. محققان معتقداند که از طریق در نظر گرفتن عاملیت انسانی، عدالت اجتماعی، مناسبات قدرت، گفتمان ها و نهادهای اجتماعی بهتر می توان تاب آوری اجتماعی را درک کرد.
بعضی مطالعات نظریه های انتقادی نژادی یا فمینیستی را برای بررسی اثر مناسبات قدرت و تبعیض نهادی بر تا ب آوری اجتماعی اتخاذ کرده اند (مک کینون و دریکسون، 2013؛ لوتار، 2006؛ ماگیس، 2010؛ موری نتلز و همکاران، 2000). به علاوه رویکرد اجتماعی ضمن تأکید بر حک شدگی بازیگران اجتماعی در محیط های نهادی و اجتماعی مکان ویژه و زمان ویژۀ خاص، جنبه های نسبی تاب آوری اجتماعی را به رسمیت می شناسد.

دیدگاه جایگزین «تاب آوری اجتماعی» به روش های زیر بر برخی محدودیت های اصلی فائق آمد:

1.    در نظر گرفتن روابط متقابل بین افراد، گروه ها و نهادها و تلاش برای حذف موانع ساختاری؛
2.    مقابله با گفتمان های نئولیبرال از طریق بازشناسی مناسبات قدرت نهادی و دغدغه های عدالت اجتماعی شکل ‎دهندۀ تاب آوری؛
3.    تأکید بر ظرفیت های تحول آفرین افراد و گروه ها در مواجهه با چالش ها؛
4.    اهمیت دادن به آن دسته از مداخلات تسهیل کنندۀ تاب آوری که ظرفیت های افراد، گروه ها و سازمان ها را برای رویارویی توانمندانه تر با چالش ها ارتقاء می دهد.
5.    تشویق یادگیری اجتماعی، مشارکت مدنی و تصمیم گیری مشارکتی.

پژوهشگران معاصر رویکرد اجتماعی نسبت به تاب آوری را برای درک تجربیات مردم فقیر، منزوی و به حاشیه رانده شده به کار گرفته اند. چند سازمان غیردولتی و متکی به مردم محلی در امریکای شمالی و اروپا تاب آوری اجتماعی را به عنوان چارچوبی تحلیلی برای طراحی برنامه های اجتماع محور به منظور حل کردن مسائل محیطی و اجتماعی اتخاذ کرده اند (پلادینک و همکاران، 2014).
در مجموعۀ جدیدی از آثار پیشنهاد شده است که از اصطلاح «تدبیر» به جای تاب آوری استفاده شود تا به این ترتیب «هم توزیع غیریکنواخت منابع مادی و هم ناتوانی افراد و اجتماعات ضعیف و محروم در دسترسی به اهرم های تغییر اجتماعی که ماحصل همین توزیع غیریکنواخت است، مسأله سازی شود» (مک کینون و دریکسون، 2012، ص 263). این مفهوم از تلاش پایین به بالاتری برای بهبود ظرفیت های گروه ها، اجتماعات و سازمان ها به منظور مشارکت در گفتگوی دموکراتیک و تولید برنامه هایی جایگزین حمایت می کند که مناسبات قدرت از بالا به پایین موجود را به چالش می‎کشد.

درایت و اندیشه ورزی یا همان تدبیر بر تبیین تعاریف عملیاتی تجربه محوری از تاب آوری تأکید دارد که معانی و مسیرهای متفاوت تاب آوری را برای افراد و گروه های متفاوت جای گرفته در زمینه های اجتماعی خاص توضیح می دهند. بسیاری از محققین علی رغم توسعه های نظری گسترده و فراگیر معتقداند که مطالعات موردی تجربی غالباً رویکرد از پایین به بالا و تحول آفرین نسبت به تاب آوری اجتماعی را منعکس نمی کنند حال آن که این رویکرد در بطن مباحث تدبیر جای دارد.