ظرفیت مدرسه برای آموزش تاب آوری

به قلم عفت حیدری روانشناس اجتماعی و مترجم 70 عنوان کتاب

تاب آوری دانش آموزان همبسته با تاب آوری معلمان است.

اگر از دانش‌آموزان بخواهیم تاب‌آور باشند؛ این امکان بدون وجود معلمان تاب‌آور میسر نمی‌شود

اگر معلمان نتوانند در موقعیت‌های ویژه با شرایط سازگار شوند؛ چطور می‌توانند برای ایجاد تاب‌آوری در میان دانش‌آموزان خود از مهارت لازم برخوردار باشند. مهم‌تر از همه این‌که چطور می‌توان از آن‌ها توقع داشت که تاب‌آور باشند آن‌هم زمانی‌که الگوهای آن‌ها یعنی معلمان، این ویژگی‌ها را نشان نمی‌دهند. بنابراین اگر معلمان تاب‌آور نباشند؛ چطور از دانش آموزان چنین توقعی را می‌توان داشت؟

در این راستا خانواده و محیط‌هایی که دانش‌آموزان در آن‌جا رشد می‌کنند؛ عوامل مهمی در رشد مهارت‌های تاب‌آوری در دانش‌آموزان و رسیدن مدارس به موفقیت هستند.

اگر دانش‌آموزی در خانواده‌ای حمایتگر و قوی زندگی کند؛ تاب‌آوری وی در مدرسه چندان مهم نیست؛ اما اگر از محیطی منفی و پر تشنج آمده که حمایتگر و مثبت نیست؛ آن‌وقت نقش تاب‌آوری معلمان وی دارای اهمیت می‌شود. گرچه ممکن است که بعضی از شاگردان به‌صورت استثناء بر موانع موفقیت غلبه کنند؛ اما بیشتر دانش‌آموزان به معلمان حمایتگر و ماهر نیاز دارند تا به آن‌ها برای رسیدن به موفقیت تحصیلی و موفقیت در زندگی کمک کنند. در حقیقت این امید وجود دارد که با تمرین تکنیک‌های تاب‌آوری در معلمان؛ دانش آموزان کمتر در معرض آسیب‌های اجتماعی قرار خواهند.

همان‌گونه که در سطور بالا اشاره شد، معلمان یکی از مهمترین گروه‌هایی هستند که می‌توانند مهارت تاب‌آوری را در دانش آموزان تقویت و زنده کنند. اما برای رسیدن به این موضوع، ابتدا باید مهارت تاب‌آوری در خود معلمان ایجاد شود. گرچه شرایط ویژه کار معلمی، ممکن است رسیدن به تاب‌آوری را کمی سخت و دشوار کند. اما در این متن سعی گردیده منابع لازم برای بر آورده‌کردن مهارت‌های تاب‌آوری؛ به‌صورت خلاصه آورده شود. این عوامل بر روی چالش‌های سختی که معلمان معمولا با آن‌ها مواجه هستند؛ تاکید دارند و هوشیارانه سعی می‌کنند که تاب‌آوری را در میان افراد با استعداد و با تجربه افزایش دهند. در این راستا ابتدا باید به شاخص عوامل محیطی در خصوص دانش‌آموزان امروزی توجه کرد.

عوامل محیطی حس موثر و کار آمدی معلمان با سه عامل محیطی بررسی می‌شود. نخستین عامل محیطی، توقعات در مورد این است که مدارس چه وظایفی بر عهده دارند. تغییرات جهانی و استفاده روز افزون از تکنولوژی سبب شده وظایف بیشتری به مدارس تحمیل گردد، لذا از مدارس امروزی توقع می‌رود خلاق‌تر؛ پاسخ‌گو و فعال‌تر باشند. در بیشتر موارد به هرحال این توقعات همراه با پیشنهادات و کلاس‌هایی برای ایجاد تغییرات آموزشی است؛ که در این راستا نیاز به افزایش منابع حمایت زیر بنایی است.

دومین عامل توجه به ترکیب جمعیت دانش‌آموزی است؛ که مدام در حال تغییر است. امروزه مفهوم دانش‌آموز با مفهوم گذشته‌اش کاملا متفاوت است به عبارتی دانش‌آموزان امروزی زمینه‌ها و سوابق اجتماعی و اقتصادی بسیار متفاوت از گذشته را دارند. ترکیب بدنه دانش‌آموزی در بیشتر مدارس کاملا متفاوت و بیشتر از هر زمانی چالش برانگیز شده‌است.

با توجه به اوصافی که گفته‌شده؛ قابل درک است که بسیاری از معلمان نیاز به رشد تاب‌آوری دارند اما یک معلم تاب‌آور چه ویژگی‌هایی دارد؟ بدیهی است که هر فرد منحصر به فرد بوده و نیاز به یک روش کار مختص به خود دارد. به هرحال با وجود ویژگی‌های شخصیتی منحصر به فرد انسان‌ها؛ عناصر تاب‌آوری هم گوناگون خواهند بود. اما به صورت عام، برای آن‌که معلمی تاب‌آور شود نیاز به موارد زیر برای رشد تاب‌آوری دارد. مواردی مثل افزایش پیوندهای اجتماعی؛ فراهم‌آوردن فرصت‌هایی برای مشارکت معنادار؛ ایجاد مرزهای تعریف شده و روشن؛ آموزش مهارت‌های زندگی؛ ایجاد حس دلسوزی و حمایت در خود و میان دانش‌آموزان.

ویژگی های معلمان تاب آور
با توجه به موارد مذکور؛ معلمی که شاخص‌های تاب‌آوری را دارد؛ ازچنین ویژگی هایی برخوردار است:
- فرصت‌های منظم را برای تعامل با دیگران دنبال می‌کند.
- بدون توجه به تفاوت‌ها؛ به آسانی با دیگران تعامل برقرار می‌کند.
- تلاشگراست و با دیگران همکاری می‌کند.
- مدیریت سایت محور را به عنوان شیوه‌ایی برای تضمین درون داد تصمیم‌گیری‌هایش مورد استفاده قرار می‌دهد.
- برای مشارکت موثر از مهارت‌های لازم و زمان کافی استفاده می‌کند. - به اتفاقات و جریان‌های جاری آگاهی داشته و در مراسم و موقعیت‌های خاص مدرسه شرکت می‌کند.
- قوانین را درک و سیاست‌ها و قوانین را می‌پذیرد.
- به استعدادهای خود و دیگران باور دارد. - احساس می‌کند تلاش‌هایش مورد قدردانی قرار می‌گیرد و مدیران توقعات شغلی او را بر آورده می‌سازند.
- در توسعه و رشد حرفه‌ای معنادار شرکت می‌کند.
- عزت نفس بالایی دارد که توسط بزرگسالان مورد حمایت قرار می‌گیرد.
- به همکاران دیگرش کمک کرده و از آنها کمک می‌گیرد.
- به خاطر حمایت و تقدیرهایی که از او می‌شود؛ به مدرسه احساس تعلق بیشتری دارد.
- باور دارد که در روزهای آتی موقعیت‌های یادگیری بهتر و پیشرفته‌تری فرا روی اوست.
- باور دارد که سیستم‌های پاداش؛ تلاش‌های فردی را بهبود می‌دهد.


برگرفته از: کتاب تاب‌آوری در مدارس؛ اقدامی برای تاب‌آوری دانش‌آموزان و دانشجویان، نویسندگان: نان هندرسون؛ مایک ام میلستین،
مترجمان: دکترمحمدرضا مقدسی؛عفت حیدری، نشر ورجاوند.