ماجرای «الان بخر، بعدا پرداخت کن» ها

در سال 1402، اسنپ‌پی موفق به ثبت یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهای خود شد؛ رشد چشمگیر 796 درصدی تعداد سفارش‌ها نسبت به سال 1401. این افزایش خیره‌کننده نه تنها نشان‌دهنده استقبال گسترده کاربران از خدمات اسنپ‌پی است، بلکه بیانگر تحول اساسی در عادات خرید و پرداخت مردم ایران است. گزارش سالانۀ دیجی‌پی نیز که بازۀ زمانی دی 1401 تا دی 1402 را پوشش می‌دهد، نشان می‌دهد که میزان استفاده از سرویس خرید اعتباری در این پلتفرم بیش از 1100 درصد افزایش یافته است. این جهش فوق‌العاده، فارغ از نمایانگر بودن یک موفقیت یا رشد جدی برای اسنپ‌پی و دیجی‌پی، معانی و دلایل درخور توجهی برای این نوع از سرویس و مشتریان آن در ایران دارد.

اما این معانی و دلایل چیست؟

پیش از پرداختن به آن، روشن شدن انواع خدمات از جنس خرید اعتباری اسنپ‌پی می‌تواند کمک‌کننده باشد.

انواع BNPL

به طور کلی در دنیا BNPL ها یا همان «الان بخر، بعداً پرداخت کن»ها در سه دسته جای می‌گیرند:

• دستۀ اول آنهایی که میزانی اعتبار برای هرکس در نظر می‌گیرند. هر اندازه کاربر از آن اعتبار استفاده کرده باشد، در آخر ماه می‌تواند آن را پرداخت کند. اسنپ‌پی در این دسته قرار می‌گیرد. به عنوان شما در یک ماه پنج کالا می‌خرید و در لحظۀ خرید بابت هیچ کدام پولی نمی‌پردازید، بلکه در انتهای ماه جمع مبلغ پنج کالا را پرداخت می‌کنید.
• دستۀ دوم، مدل چند قسطی است که رایج‌ترین آن، مدل چهار قسطی در جهان است. در این مدل برای خرید یک کالا، در لحظۀ خرید یک چهارم از مبلغ را می‌پردازید و سه قسمت بعدی را به صورت اقساطی پرداخت می‌کنید. شرکت سوئدی کلارنا که مبدع BNPL در جهان است بیشتر از این روش استفاده می‌کند.
• دستۀ سوم، مدل اقساط بلند مدت است که در آن‌ها هم ابتدا قسمتی از مبلغ را پرداخت می‌کنید، و مابقی آن در اقساط 12 یا حتی 24 ماه به سرویس بازگردانده می‌شود. در دو دستۀ اول بهره‌ای شامل پول خرید نمی‌شود، اما در دستۀ سوم به این علت که زمان برگشت پول بلندمدت است پول خرید شامل بهره می‌شود.

اصلی‌ترین ارائه‌دهندۀ خدمات BNPL در ایران در دستۀ اول اسنپ‌پی (گرچه اسنپ‌پی مدل چهار قسطی هم دارد)، در دستۀ دوم تارا و در دستۀ سوم دیجی‌پی است.

اسنپ پی چطور به اهمیت ارائه سرویس اعتباری پی برد؟

اسنپ‌پی در سال 1399 تاسیس شد و ابتدا به صورت آزمایشی در تاکسی‌های اسنپ مورد استفاده قرار گرفت. در این مرحله، خدمت «الان بخر، بعدا پرداخت کن» به برخی کاربران ارائه شد تا تأثیر آن بر رفتار کاربران بررسی شود. نتایج این آزمایش نشان داد که کاربرانی که از این خدمت استفاده می‌کردند، 25 درصد بیشتر از دیگران از تاکسی‌های اسنپ استفاده کردند. موفقیت این آزمایش باعث شد تا اسنپ‌پی این خدمت را در بخش‌های تحویل غذا و سوپرمارکت نیز امتحان کند که نتایج مثبت مشابهی به دست آمد.

با این نتایج امیدوارکننده، اسنپ‌پی به توسعه خدمات خود ادامه داد. این پلتفرم بر اساس تاریخچه تراکنش‌های هر کاربر، آن‌ها را اعتبارسنجی کرده و اعتباری بین 500 هزار تومان تا 50 میلیون تومان برای هر کاربر تخصیص می‌دهد. تاکنون، 10 میلیون کاربر واجد شرایط استفاده از این خدمات شناسایی شده‌اند.

گزارش سال 1402 اسنپ نشان می‌دهد که در حال حاضر بیش از 3.5 میلیون نفر از اسنپ‌پی استفاده می‌کنند. تعداد سفارش‌های ثبت شده در این سرویس نسبت به سال قبل 796 درصد افزایش یافته است. هرچند گزارش به مجموع تسهیلات ارائه شده اشاره نمی‌کند، این رشد چشمگیر 8 برابری نشان‌دهنده استقبال گسترده و موفقیت قابل توجه این سرویس است. اسنپ‌پی توانسته است با ارائه خدمات نوآورانه و پاسخ به نیازهای مختلف کاربران، جایگاه خود را به عنوان یکی از پیشروان صنعت خدمات مالی دیجیتال در ایران تثبیت کند.

«الان بخر، بعداً پرداخت کن‌ها» در ایران

رشد خدمات خرید اعتباری «الان بخر، بعدا پرداخت کن» در ایران تنها به اسنپ‌پی محدود نمی‌شود. این روند رو به رشد در برخی دیگر از پلتفرم‌های معتبر نیز مشهود است. به عنوان مثال، گزارش سالانۀ دیجی‌پی که بازۀ زمانی دی 1401 تا دی 1402 را پوشش می‌دهد، نشان می‌دهد که میزان استفاده از سرویس خرید اعتباری در این پلتفرم بیش از 1100 درصد افزایش یافته است. رشد بی‌سابقه BNPL در دیجی‌پی این مطلب را با وضوح بیشتری نشان می‌دهد که کاربران ایرانی به دنبال راهکارهای مالی راحت‌تر و انعطاف‌پذیرتر هستند و این تغییرات، بازار خرید و فروش آنلاین را به سمت تحولی اساسی سوق می‌دهد. چنین رشدی در استفاده از خدمات خرید اعتباری، حاکی از پتانسیل بالای بازار ایران برای پذیرش فناوری‌های نوین مالی است.

در جدول زیر میزان کل اعتبارات خرد اعطا شده توسط دیجی‌پی نشان داده شده است.

روند رشد BNPL های ایرانی با روندهای جهانی چقدر تطابق دارد؟

1- استقبال نسل جوان از BNPLها در دنیا و ایران

تعداد فروشنده‌های اسنپ‌پی در سال 1402 نسبت به سال قبلش 3.5 برابر شده است. 70 درصد کاربران اسنپ‌پی بیست تا چهل ساله هستند که نشان می‌دهد این خدمات بین جوانان محبوبیت و استفادۀ بیشتری دارد (افراد متولد بین 1983 تا 2003). طبق آمار استاتیستا بیشتر استفاده‌کنندگان از سرویس‌های BNPL نسل میلنیال (متولدین 1980 تا 1994) هستند که نشان می‌دهد استفاده جوانان از BNPL یک ترند جهانی است و راهکارهای مالی جدید برای این افراد جذابیت بیشتری دارد.

2- کالاهای محبوب مشتریان در استفاده از BNPLها در دنیا و ایران

محبوب‌ترین کالاهای خریداری شده بواسطۀ اسنپ‌پی در دستۀ «زیبایی و سلامت» و «مد و پوشاک» قرار می‌گیرند. بیشترین استفادۀ کاربران دیجی‌پی هم از کالاهای اساسی و لوازم آرایشی بهداشتی بوده است. طبق آمار سایت LendingTree، بیشترین استفاده از BNPL در جهان در دستۀ «لباس، کفش و اکسسوری» قرار می‌گیرد. این نشان می‌دهد که افرادی که از BNPL استفاده می‌‌کنند بیشتر کالای مصرفی ماندگار و نه کالاهای یکبار مصرف را برای خرید انتخاب می‌کنند. در نتیجه فروشندگان این کالاها درصد موفقیت بیشتری را در این مدل تجاری دارند.

عوامل رشد BNPL در جهان

همه‌گیری کرونا به عنوان یک عامل مشترک در اکثر کشورها، باعث رشد چشمگیر تجارت الکترونیک به طور عام و رشد استفاده از BNPL به طور خاص شد. اما رشد BNPL در هر کشور دلایل محلی هم داشته است.

1. هند و مکزیک: عنوان مثال در هند و مکزیک، پایین بودن ضریب نفوذ کارت اعتباری و ضریب نفوذ بالای استفاده از گوشی هوشمند، باعث رشد BNPL در این دو کشور در سال‌های اخیر شده است.
2. ایالات متحده: بی‌اعتمادی به بانک‌های بزرگ یکی از دلایل رشد BNPL ها بوده است. تمام بانک‌های بزرگ این کشور دارای سابقۀ بد در پرونده‌های فساد مالی هستند و این باعث شده است مردم این کشور به نهادهای مالی جدید مثل بیت کوین و BNPL اقبال نشان بدهند.
3. اسکاندیناوی: در کشورهای اسکاندیناوی و علی‌الخصوص سوئد، علاقۀ مردم به تکنولوژی‌های جدید و اعتماد به نهادهای مالی نقش جدی از رشد BNPL داشته است. همچنین این کشورها دارای جمعیت کمی هستند و دسترسی تمام مردم به اینترنت پرسرعت فراهم است، همین باعث فراهم بودن زمینۀ رشد فناوری‌های مالی در اسکاندیناوی شده است.

اما عوامل رشد BNPL ها در ایران چیست؟

1. کاهش اعطای اعتبار

برای ایران که طبق گزارش بانک مرکزی از سال 1397 به این سو تورم بالای 30 درصد را تجربه کرده است، موضوع پیچیده‌تر است. تعداد وام دریافت شده توسط خانوار ایرانی با احتساب قیمت تعدیل‌شده در سال 1389 چهار میلیون وام بوده و در سال 1400 به سه میلیون وام تنزل پیدا کرده است. این یعنی هنگامی که جمعیت زیاد می‌شود و نیازها افزایش پیدا می‌کند، میزان اعتبار خانوارها کمتر شده است. تقاضا افزایش یافته و عرضه کاهش.

1. کاهش قدرت خرید

جدای از کاهش اعتبار خانوارها، تورم باعث شده است افراد برای حفظ ارزش پول خود به دنبال تبدیل پول نقدشان به کالاهای بادوام (مانند طلا و سکه) باشند و این یعنی قدرت خرید آن‌ها کم می‌شود.

دو عاملی که به آنها اشاره شد، روندهای کلی اقتصاد کلان در ایران هستند که علت اقبال مردم به تسهیلات خرد را تا حدی توضیح می‌دهند. اما بخش دیگری از ماجرا به عملکرد موفقیت‌آمیز بازیگران BNPL در ایران باز می‌گردد.

در بهمن ماه سال 1402، اسنپ‌پی کمپین تبلیغاتی جدیدی را با شعار «الان بخر، بعدا پرداخت کن» راه‌اندازی کرد. این کمپین به منظور تشویق کاربران به خرید از طریق خدمات مالی اسنپ‌پی و ارائه‌ی تجربه‌ای راحت‌تر و آسان‌تر در خرید و پرداخت طراحی شده بود.

طبق گزارش‌های منتشر شده توسط روابط عمومی اسنپ، این کمپین توانست توجه بسیاری از کاربران را به خود جلب کند. نتیجه‌ی این کمپین، اضافه شدن 300 هزار کاربر جدید به شبکه‌ی کاربران اسنپ‌پی بود که این رقم نشان‌دهنده‌ی استقبال گسترده‌ی مردم از این نوع خدمات مالی نوین است.

در ادامه‌ی این روند موفق، در تاریخ 4 اسفند 1402، اسنپ‌پی توانست به رکورد بی‌سابقه‌ی 102 هزار خرید در یک روز دست یابد. این رقم بیانگر اعتماد و رضایت کاربران از خدمات ارائه شده توسط این پلتفرم یا حداقل جذب آنها به یک بار امتحان آن است.

این کمپین موفقیت‌آمیز همچنین به اسنپ‌پی کمک کرد تا جایگاه خود را به عنوان یکی از پیشروان صنعت خدمات خرید اعتباری در ایران مستحکم‌تر کند و نقش مهمی در تحول دیجیتال بازار خرید و پرداخت ایفا کند. به طور کلی، کمپین «الان بخر، بعدا پرداخت کن» یک نقطه عطف مهم در تاریخچه‌ی فعالیت‌های اسنپ‌پی به شمار می‌آید.

محدودیت‌های رشد BNPLها در ایران چیست؟

رشد مدل کسب‌وکار "الان بخر، بعدا پرداخت کن" (BNPL) در ایران با محدودیت‌ها و چالش‌های متعددی مواجه است که از مهم‌ترین آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

1. ضعف زیرساخت‌های دیجیتال: زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات در ایران هنوز به سطح پیشرفته‌ای که در برخی کشورهای دیگر مشاهده می‌شود، نرسیده است. این موضوع می‌تواند مانعی بر سر راه اجرای کارآمد خدمات BNPL باشد. مشکلات مرتبط با سرعت اینترنت، عدم دسترسی به تکنولوژی‌های روز و محدودیت‌های موجود در سیستم‌های بانکی از جمله این مشکلات هستند.
2. عدم اعتماد کسب‌وکارهای سنتی: بسیاری از کسب‌وکارهای سنتی هنوز به این مدل جدید پرداخت اعتماد ندارند. این عدم اعتماد می‌تواند ناشی از ناآشنایی با مزایا و امنیت این نوع خدمات باشد. همچنین، کسب‌وکارهای سنتی ممکن است نگران افزایش هزینه‌ها و ریسک‌های مرتبط با ارائه خدمات BNPL باشند.
3. سختگیری‌های رگولاتوری: قوانین و مقررات سخت‌گیرانه در ایران نیز می‌تواند مانعی بر سر راه رشد BNPL باشد. رگولاتورها ممکن است نگران افزایش بدهی‌های مصرف‌کنندگان و ریسک‌های مرتبط با اعتبارات بدون پشتوانه باشند. بنابراین، شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات BNPL باید با دقت بیشتری عمل کنند تا از مشکلات قانونی جلوگیری کنند.
4. ترجیح پرداخت‌های سنتی توسط مصرف‌کنندگان: بسیاری از مصرف‌کنندگان هنوز به روش‌های سنتی پرداخت مانند پرداخت نقدی یا استفاده از کارت‌های بانکی تمایل دارند. این مسئله می‌تواند به دلیل عدم آگاهی کافی از مزایای BNPL، نگرانی‌های امنیتی و یا عادت‌های قدیمی در پرداخت‌ها باشد.

آینده

طبق شواهد موجود اقتصاد کلان در حال حاضر، دو عامل یادشده (کاهش اعطای اعتبار و افزایش تورم) همچنان در اقتصاد ایران موجود است و این راه را برای رشد سرویس‌هایی که تسهیلات خرد اعطا می‌کنند باز می‌کند. همچنین بازیگران جدیدی وارد بازار BNPL ها شده‌اند که رقابتی‌تر شدن این بازار را نوید می‌دهند. ورود بازیگران جدید این بازار را با رشدی جدی روبه‌رو می‌کند. هرچند باید گفت تعداد بازیگران این بازار در حال حاضر بسیار کم است و این بازار تا بلوغ خود فاصلۀ زیادی دارد، به سبب محدود بودن بازیگران فعال در آن و مکش تقاضا، ورود هر بازیگری به آن می‌تواند رشدی جدی برای آن بازیگر رقم بزند. رشد BNPL از بقیۀ بخش‌های صنعت فینتک می‌تواند با سرعت بیشتری پیش برود، چرا که مستقیما به مصرف خدمات و کالاهایی که مردم به صورت روزمره از آن استفاده دارند مربوط می‌شود.

رستاکبه زودی مطالب بیشتری دربارۀ BNPL ها منتشر خواهد کرد.