توقیف اجباری

در یکی از نمودارهای گزارش جامع سرگذشت 10 سالۀ سینمای ایران آمار فیلم‌های توقیف‌شده را بررسی کردیم. لازم به ذکر است توقیف و اصلاحیه از زمان ورود سینما به ایران یکی از موضوعات خبرساز سینمای ایران بوده است. چنانکه که اولین فیلم ناطق ایرانی با نام «دختر لر» در سال 1312 برای پخش شدن انتهای داستانش تغیر کرد. این مسئله هنوز هم در سینمای ایران وجود دارد و برخی از فیلم‌های ساخته شده با تاخیر زیاد یا با اصلاحات فراوان اکران می‌شوند. در این یادداشت توضیح مختصری دربارۀ اثری که توقیف فیلم‌های تولید شده بر صنعت سینمای ایران دارد می‌گذارد را بررسی می‌کنیم.

تعداد فیلم‌های توقیفی

فیلم‌هایی که با هزینۀ زیادی ساخته می‌شوند و اجازۀ پخش نمی‌گیرند و یا با تاخیر و اصلاحات زیادی اجازۀ پخش می‌گیرند با اینکه زیاد نیستند، اما معدود هم نیستند. مطمئن نبودن فیلمسازها از اینکه فیلم‌شان اکران می‌شود یا نه یکی از مسائلی است که سرمایه‌گذاری در صنعت سینما را پر ریسک‌تر می‌کند. نمودار زیر نشان می‌دهد که تا قبل از کرونا تعداد فیلم‌های توقیفی در هر سال نسبت به فیلم‌های اکران شده قابل توجه است. در هر سال به طور میانگین 5 فیلم توقیفی وجود داشته است، یعنی در هر سال حدود 7 درصد از فیلم‌ها. نقطۀ اوج فیلم‌های توقیفی سال 1394 است که در آن 98 فیلم اکران شده و 15 فیلم توقیفی وجود داشته است.

بعد از کرونا که تعداد اکران فیلم‌ها کمتر شد تعداد فیلم‌های توقیفی کاهش یافت، اما در سال 1401 که سینماها باز شدند و 60 فیلم در آن سال در سینماها اکران شدند، تنها 2 فیلم‌ توقیفی وجود داشته است و این جالب توجه است. تا ابتدای شهریور 1402 که 22 فیلم اکران شدند هم فقط دو فیلم توقیفی به چشم می‌خورد.

مجوز ساخت و اکران

فیلم‌های برای ساخته شدن و مجوز گرفتن باید دو مجوز جداگانه دریافت کنند. به همین دلیل برخی از فیلم‌ها پروانۀ ساخت گرفته‌اند و ساخته شده‌اند، اما موفق به دریافت پروانۀ نمایش نشده‌اند که همانطور که ملاحظه می‌شود، تعداد این فیلم‌ها از سال 1391 تا شهریور امسال 68 فیلم بوده است. البته این ممکن است بعضی اوقات به معنای آن باشد که سازندگان فیلم بعد از دریافت پروانۀ ساخت، قسمتی از فیلمنامه را تغییر داده‌اند. اما اگر مسئله این باشد حل کردن آن دشوار نیست. سازمان سینمایی به راحتی می‌تواند ناظری برای ساخت فیلم‌ تعیین کند که در طی چند مرحله پیشرفت فیلم را ببیند و دربارۀ آن نظر بدهد. این شیوه بسیار کم‌هزینه‌تر از زمانی است که فیلمی با هزینه‌ای بالا ساخته می‌شود و در انتها پروانۀ نمایش نمی‌گیرد.

با این مشکل دریافت مجوز به ندرت برای فیلم‌ها پیش می‌آید و طبق نمودار بالا به طور میانگین تنها 7 درصد فیلم‌ها مشمول توقیف می‌شوند، با این حال عدم اطمینان قطعی از اکران فیلم و همچنین اصلاحاتی که بعد از ساخت فیلم برای اکران بر سازندگان تحمیل می‌شود ممکن است بعضی از فیلمسازان و سرمایه‌گذارها را دلسرد کند. بنابراین به نظر می‌رسد یکی از نقاط ضعفی که صنعت سینمای ایران با آن مواجه است و باید برای غلبه بر آن اقداماتی صورت بگیرد این مسئله است.

نتیجه

دو مرحله‌ای بودن فرایند دریافت مجوز موجب ضرر فیلمسازان و سرمایه‌گذاران است. همانطور که در یادداشت‌ فیلمساز ایرانی سود می‌کند یا ضرر؟ گفته شد، جدای از فیلم‌های کمدی بقیۀ فیلم‌ها شانس کمی برای فروش موفق دارند. علاوه بر این ریسکی که به علت فرایند موجز دهی در صنعت سینما بوجود می‌آید، سرمایه‌گذاری در این صنعت را سخت‌تر می‌کند. به نظر می‌رسد مرحلۀ دوم دریافت مجوز در فرایند فیلم‌سازی باید با اقدامات دیگری جایگزین شود. با این حال کم بودن تعداد فیلم‌های توقیف شده در یک سال و نیم اخیر که سینماها بازگشایی شدند می‌تواند اثر مثبتی در صنعت ایجاد کند. باید منتظر ماند و دید آیا روند توقیف فیلم‌ها متوقف می‌‌شود یا خیر.

گزارش را از اینجا می‌توانید دریافت کنید.

اگر به حوزه تحقیقات بازار و موضوعات مرتبط علاقه‌مند هستید، کانال‌های ارتباطی رستاک رو دنبال کنید.