درباره‌ی رقابت شکل‌نگرفته بین بخش خصوصی و صداوسیما

قبل از عید نوروز توییتی مبنی بر سختی طراحی جدول زمانی پخش (یا همان به اشتباه کنداکتور) برای صداوسیما و البته امکان ارائه‌ی برنامه‌های باکیفیت از سرویس‌های خصوصی و شکل‌گیری رقابتی جذاب بین آن‌ها و صداوسیما در نوروز و رمضان به‌عنوان دو بازه‌ی زمانی مهم ازجهت ارائه‌ی محتوای جذاب و باکیفیت نوشتم. در آن موقع این گزاره را نوشتم که در صورت ارائه‌ی برنامه‌ی انتشاری جذاب توسط سرویس‌هایی چون فیلیمو، فیلم نت و نماوا و البته تاحدی شکست سازمان صداوسیما در طراحی جدول پخش و ارائه‌ی محتوای جذاب، می‌توان شاهد رقابتی جذاب بین این دو بخش بود. گزاره‌ای که تا الان محقق نشده و البته شرح و دلایل عدم تحقق آن بسیار مهم است. چیزی که برای بسیاری از پژوهشگران و البته سیاستگذاران مبهم و البته توسط آن‌ها موردکم‌توجهی است.

در نوروز و البته الان،یعنی رمضان، صداوسیما طبق روند هرساله به بستن یک جدول پخش فشرده شامل سریال‌ها، فیلم‌های سینمایی و شوهای مختلف پرداخت و بخش مهمی از برندهای پرمخاطب خود را در این ایام عرضه کرد(درمورد این که صداوسیما چطور درحال سوزاندن برندهای پرمخاطبش است بعدا خواهم نوشت.). تلوبیون هم بعنوان بازوی اصلی صداوسیما در فضای مجازی تلاش داشت فعالیت سازمان را تقویت کند و براساس برنامه‌ای که معاونت فضای مجازی صداوسیما پیش از عید ارائه داده بود، همچون قابلیت‌های جدید، محتواهای جدید و ترافیک رایگان، پیش رود که البته بخشی از برنامه‌اش را عملی نکرد.(مثل ورود صداوسیما به محتوای کاربرپدید (UGC) در عید). فارغ از جزئیات دقیق فیلم و سریال‌ها و برنامه‌های صداوسیما و البته بازوی مجازی آن، جدول پخشی فشرده از دل این برنامه‌ریزی بیرون آمد.

تولیدکننده ها و منتشرکننده های بخش خصوصی اما باوجود انجام حرکت های جدید (مثل رایگان کردن بخش مهمی از آرشیو سرویس فیلیمو) کمتر از تصور من ظاهر شدند. سه بازیگر اصلی بازار یعنی فیلیمو، نماوا و فیلم نت، بعضا فقط یک محتوای جدید ارائه دادند و به ادامه ی محتواهای قبلی پرداختند و فقط فیلیمو تلاش داشت تا مقداری جای پای بیشتری در سبد مصرفی کاربر ایرانی داشته باشد و تمایل خود به رقابت را نشان دهد، در هفته 4 شب محتوا منتشر کند و البته بخش مهمی از آرشیو خود را به صورت کاملا رایگان در دسترس قرار دهد که تابه‌حال بدین شکل سابقه نداشته است و می‌توان آن را حرکتی قابل‌توجه دانست. سرویس نماوا نیز برای اشتراک خود تخفیف‌هایی گذاشت.

شاید با این مقدمه و شرح بسیار کوتاه این نکته به ذهن متبادر شود که بخش خصوصی در رقابت شکست خورده است اما درک در خلأ از بخش خصوصی در صنعت رسانه‌های صوتی-تصویری در ایران چنین گزاره‌ی نادرستی را به ذهن می‌آورد.

برای تحلیل این وضعیت چند گزاره به‌عنوان پاسخ مطرح می‌شود:

• بخش خصوصی برنامه‌ی رقابت داشته ولی شکست خورده است؛
• بخش خصوصی برنامه‌ی رقابت داشته اما به‌واسطه‌ی بازوی تنظیم‌گری سازمان صداوسیما محدود شده است؛
• بخش خصوصی فعلا قصدی مبنی بر رقابت با صداوسیما به‌صورت کلان نداره؛
• بخش خصوصی قصد رقابت دارد ولی منطق متفاوتی از آنچه تصور می‌کنیم دارد؛
• بخش خصوصی قصد رقابت دارد ولی به بلوغ کافی برای رقابت نرسیده است.

تمامی گزاره‌های بالا می‌تواند تاحدی و یا بسته به هر سرویس صادق باشد اما پاسخ به این شکل نگرفتن رقابت را باید بیشتر در گزاره‌ی آخر جست. این صنعت هرچند در دو سال گذشته سرعت رشد بسیار بالایی داشته و تلاش داشته تا خود را به روندهای جهانی نیز نزدیک کند، هنوز به حدود بلوغ نزدیک نشده و تا آن نقطه فاصله‌ی معناداری دارد. هرچند بخش خصوصی بعضاً گردش مالی بالایی در تولید درنسبت با صداوسیما دارد، هرچند امکانات آن را ندارد، ولی این گردش مالی نشانی کافی از توانایی رقابت نیست. بخش خصوصی در این حوزه در ایران هرچند از افراد باسابقه در تولید بهره می‌برد، بلوغ محتوایی را غالباً در جذابیت و توانایی بازگشت سرمایه می‌بیند و هنوز به مرحله‌ی تولید محتوای «ماندنی» نرسیده و این نشانی از عدم بلوغ صنعت در حوزه‌ی تولید باوجود گردش مالی بالای آن است. تا زمانی که بخش خصوصی به بلوغ در لایه‌ی محتوا نرسد و درسطح کسب‌وکار (بیزنس) بماند، این توانایی رقابت حتی در درون بخش خصوصی نیز محل شک باقی می‌ماند.

ذکر این نکته بسیار مهم است که این تنها عامل عدم شکل‌گیری رقابت نیست و حجم بالای مخاطب برنامه‌های صداوسیما باوجود تولیدات کم کیفیت نسبت به گذشته و ریشه‌ و جایگاه آن در سبد مصرف رسانه‌ای مخاطب ایرانی نباید نادیده انگاشته شود. این گزاره که «صداوسیما دست کم در حوزه‌ی فیلم و سریال مخاطب خود را از دست داده است»، گزاره‌ای غیرقابل اثبات و غیردقیق است.

درمورد این گزاره‌های غیردقیق یا تحلیل‌ها و پیش‌بینی‌های فاقد درک کافی از وضعیت صنعت در ایران بیشتر خواهم نوشت.