چرا نگاه نمایش‌خانگی مرکزمحور است؟

گسترش اینترنت و به‌تبع خود پخش دیجیتال، چشم‌انداز رسانه‌ای را تغییر داده است؛ از مهم‌ترین نمودهای این چشم‌انداز پخش نمایش خانگی است.

ساختار گسترده و متمرکز نظام حقوقی و سیاسی جمهوری اسلامی ایران تمرکز را نه تنها در ابعاد سیاسی و اداری بلکه در رسانه‌ی ملی هم اعمال می‌کند، چرا که مطابق اصل ۴۴ قانون اساسی اداره‌ی رادیو و تلویزیون کشور بر عهده‌ی بخش دولتی است، و تمرکز نه‌تنها رادیو و تلویزیون بلکه پخش نمایش خانگی را هم تحت سلطه‌ی خود دارد.

اما؛ نکته‌ی قابل‌ توجه و مهمی را که نباید از نظر دور داشت چندقومی‌-ملی‌بودن کشور ایران است که تمرکز رسانه در مرکز و پایتخت و به‌خصوص در انحصار بخش دولتی بودن آن، و از طرفی تبعیت پخش نمایش خانگی از این ساختار، بازنمایی اقلیت‌ها و تنوع را به خطر می‌اندازد.

تنوع یکی از اصول پایه‌ای برای یک رسانه‌ی خدمت عمومی است، اصلی که ابعاد و انواع گوناگون دارد.

توجه به حوزه‌های غیرمرکزی، و حوزه‌هایی که بازنمایی کمتری دارند، موجب ایجاد تنوع در رسانه می‌شود.

از انواع تنوع موجود، توجه موضوع حاضر به تنوع قومیتی-جغرافیایی و جنسیتی است.

در سال‌های اخیر سرویس‌های پخش اینترنتی در سطح جهان مورد توجه و استقبال قرار گرفته‌اند که ایران نیز از این قافله عقب‌گرد نکرده و این فرم در مناطق مختلف ایران مورد استقبال و استفاده است.

اما باید دید اوضاع تنوع در شکل و محتوا در نمایش خانگی به چه صورت است؟

از بین ۱۲۵ تولیدات پخش نمایش خانگی و ۲۵۶۰ قسمت محتوایی که از سال ۱۳۸۸ در نمایش خانگی به‌تصویر کشیده شده‌اند، چند درصد به تنوع در محتوا از نگاه قومی_منطقه‌ای توجه دارند؟ چند درصد این پخش‌ها به مفاهیم اقلیت‌محور پرداخته و از پایتخت و مرکزمحوری دوری کرده‌اند؟ چنددرصد این محتواها مربوط به افراد خاص و مناطق خاص بوده‌اند؟

با بررسی مجموع کارهای انجام‌شده در نمایش‌های خانگی و دقت در محتوا و شکل، به این نتیجه می‌رسیم که این تولیدات چه از نظر ساخت، چه از نظر داستان، چه از نظر لوکیشن‌ و عوامل ساخت، فاقد توجه به عنصر تنوع در بعد قومی‌-منطقه‌ای و بعضا جنسیتی هستند.

از مجموع ۱۲۵ تولید در زمینه پخش نمایش خانگی، هیچ‌یک توجه و دغدغه‌ای در زمینه‌ی ارائه و شناخت و بازنمایی اقلیت‌های قومی‌منطقه‌ای نداشته‌اند.

در زمینه‌ی تنوع جنسیتی، با برخی تولیدات روبرو می‌شویم که شخصیت اول داستان‌، زنان‌اند؛ اما این زنان قشر محدودی را نمایندگی می‌کنند و روایت‌ داستان‌ها به‌جز در موارد خاص، به‌نحوی نیست که دغدغه‌ی زنانه‌بودن در آن‌ها حاکم باشد.

مجموع تولیدات و اپیزودها، دارای ژانرهای مختلفی هستند، اما در محتوا و شکل سازندگان و بازیگران آن‌ها از قاعده‌ی تنوع پیروی نمی‌کنند، قهرمانان در این داستان‌ها اغلب افراد شهری‌ و تمرکزنشین با ظواهر خاص این مناطق هستند.

گویی هیچ دغدغه‌ای برای معرفی و بازنمایی مناطق حاشیه‌ای و افراد اقلیت با توجه به آداب‌ورسوم، زبان و ادبیات و پوشش، فرهنگ خاص و جغرافیای مربوط به آنان در صفحات نمایش خانگی وجود ندارد.

این نمایش‌ها، مناطق مرکزنشین مخصوصا پایتخت و ویژگی‌های زندگی در آنان را نمایندگی می‌کنند، شخصیت‌ها در این داستان‌ها به زبان فارسی صحبت می‌کنند، روتین زندگی آنان شهری و مربوط به طبقه‌ی متوسط به‌بالا است و تولید این محتواها در دسترس نقاط منطقه‌ای و قومی نیست، بلکه تمایلی کاملا مرکزی دارد.

همچنین در گزارشی که ایرنا درباره‌ی شغل زنان در سریال‌های نمایش خانگی منتشر کرده است، می‌توان به عدم تنوع در بعد جنسیتی نیز اشاره نمود، چرا که مطابق این گزارش گروهی زیادی نادیده گرفته شده اند.

با توجه به این‌که شخصیت‌های اول و قهرمانان در پخش خانگی اغلب مردان هستند، در مواردی که زنان در نمایش خانگی فرصت بازنمایی پیدا کرده‌اند، زنانی از طبقه متوسط به‌بالا، تحصیل‌کرده و دارای شغل‌های مهم چون مدیریت و... هستند.

و در بعدی دیگر، دیگر زنان جامعه به‌خصوص زنان روستایی و حاشیه‌نشین در نمایش خانگی به فراموشی سپرده شده اند؛ که این به معنای نادیده‌گرفتن، حقیقت و جامعه‌ی متکثر ایرانی است.

با توجه به موارد ذکرشده می‌توان گفت:

تنوع در رسانه از بعد جغرافیایی-قومی و جنسیتی، که افراد مختلف جامعه را در صفحات نمایش نمایندگی می‌کند، در پخش نمایش خانگی ایرانی مورد فراموشی قرار گرفته است.

گویی جامعه‌ی ایرانی تنها قشر تمرکز‌نشین و فارسی‌زبانی است که در پخش نمایش خانگی خود را با ویژگی‌های خاص خود به‌تصویر می‌کشد و در این‌جا خبری از مناطق اغلب حاشیه‌ای، فرهنگ خاص آنان، دغدغه‌هایشان نیست.

لایه‌های تنوع و نمایندگی اقلیت‌های قومی_جغرافیایی و جنسیتی در این فرم مهجور مانده‌اند، و این امر پخش نمایش خانگی را از اصولی‌بودن و حقیقی‌بودن دور نگه‌می‌دارد.

اگر به حوزه تحقیقات بازار و موضوعات مرتبط علاقه‌مند هستید، کانال‌های ارتباطی رستاک رو دنبال کنید.