کرونا و تاثیرات آن بر قراردادهای کسب و کارها

با داغ شدن تب کرونا، کسب‌و‌کارهای زیادی تحت تاثیر قرار گرفته‌اند. بسیاری از شرکت‌ها و حتی اشخاص حقیقی نتوانسته‌اند به تعهدات قراردادی خود پایبند بمانند. این‌که آیا کرونا می‌تواند از مصادیق فورس ماژور به حساب آید و سبب به تعلیق درآمدن تعهدات قراردادی و یا حتی فسخ قرارداد و اخذ خسارت شود، از مواردیست که در این مقاله درباره آن‌ها صحبت کرده‌ام.

فورس ماژور چیست؟

قرارداد ممکن است به دلایل مختلفی با مانع روبه‌رو شود و درنتیجه طرفین قرارداد نتوانند به تعهدات خود عمل کنند. یکی از عواملی که سبب ایجاد معافیت از انجام تعهدات قراردادی می‌شود بحث فورس ماژور است که در حقیقت بیانگر وقایع و اتفاقاتی است که می‌تواند طرف یا طرفین قرارداد را از انجام تعهدات قراردادی معاف نماید و یکی از مواد قراردادی را تشکیل می‌دهد. باوجوداینکه ماده‌ای از قرارداد به بحث فورس ماژور می‌پردازد اما همواره مصادیق آن در قرارداد به‌صورت کامل بیان نمی‌گردد بلکه شرایط جامعه و طرفین قرارداد ممکن است بر مصادیق آن بیفزاید که برای انطباق با این ماده باید به ویژگی‌های اصلی فورس ماژور مراجعه کرد تا درصورتی‌که با آن‌ها مطابقت داشت مورد جدید نیز سبب معافیت گردد.

ویژگی‌های فورس ماژور:

برای این‌که حادثه‌ای از مصادیق فورس ماژور به‌حساب آید باید ویژگی‌های زیر را داشته باشد:

1-    غیرقابل‌پیش‌بینی باشد:

برای اینکه حادثه‌ای از اسباب معافیت تعهدات قراردادی به شمار آید باید غیرقابل‌پیش‌بینی باشد، چراکه اگر حادثه در زمان انعقاد قرارداد قابل پیش‌بینی باشد، نمی‌تواند مانع انجام تعهدات قراردادی گردد.

2-    غیرقابل‌اجتناب باشد:

اگر حادثه قابل‌اجتناب باشد یعنی به نحوی باشد که متعهد بتواند بدون مواجه با آن حادثه تعهدات خود را انجام دهد، متعهد نمی‌تواند به بهانه فورس ماژور از تعهد خود سر باز زند.

3-    حادثه غیرقابل‌رفع باشد:

درصورتی‌که طرفین قرارداد شخصاً یا توسط اشخاص دیگر بتوانند حادثه پیش‌آمده را رفع کنند و تعهدات خود را اجرا کنند باید درصدد رفع آن برآمده و نمی‌توانند به ماده فورس ماژور برای معافیت از انجام تعهدات خودروی آورند.

4-    حادثه غیرقابل‌کنترل باشد:

درصورتی‌که حادثه قابل‌کنترل باشد طرفین نمی‌توانند به فورس ماژور استناد نمایند.

5-    در طول مدت قرارداد ایجاد شود:

در صورتی طرفین می‌توانند به این ماده در قرارداد استناد کنند که در طول مدت اعتبار قرارداد رخ‌داده باشد.

6-     تأثیر مستقیم و مؤثر بر تعهد قراردادی داشته باشد:

متعهد برای بهره‌مندی از معافیت قراردادی تنها زمانی می‌تواند به فورس ماژور استناد کند که حادثه تأثیر مستقیم داشته باشد و مانع انجام تعهدات گردد.

7-    مانع انجام تعهد قرارداد شود:

درصورتی‌که باوجود حادثه بتوان بخشی از تعهدات را انجام داد شما باید به تعهدات خود پایبند بوده و آن بخشی از تعهدات که قابلیت اجرایی دارد را انجام دهید.

8-    طبیعی باشد:

در فورس ماژور تنها به تعهداتی می‌توان استناد نمود که نتیجه تقصیر یا ترک فعل یکی از طرفین قرارداد نباشد.

با توجه به موارد مطروحه می‌توان نتیجه گرفت که تنها در صورتی می‌توان به قوه قاهره استناد کرد که تمام ویژگی‌های بالا را داشته باشد. حال وقت آن است که به سؤالی که در ابتدا مطرح شد برگردیم و ببینیم آیا بیماری کرونا را می‌توان از مصادیق فورس ماژور دانست؟

اگر دقت کنید می‌بینید که بیماری کرونا قابل پیش‌بینی نبوده و هیچ‌کس انتظار شیوع بیماری با این ابعاد و گستردگی را نداشته است و باوجود تمام تلاش‌های شبانه‌روزی برای جلوگیری از گسترش آن تا به امروز کشورها نتوانسته‌اند چاره‌ای بیندیشند. در همین راستا بسیاری از شرکت‌های بزرگ و اشخاص در انجام تعهدات خود با مانع روبه‌رو شدن که نتیجه مستقیم عدم انجام تعهداتشان همین شیوع بیماری بوده است. درنتیجه می‌توان گفت که بیماری کرونا از مصادیق وقوع فورس ماژور است و می‌تواند سبب معافیت قراردادی برای متعهد گردد.

اثر فورس ماژور بر قرارداد:

بعد از اثبات این موضوع که کرونا یکی از مصادیق فورس ماژور است طرفین قرارداد برای معافیت از تعهدات قراردادی خود باید به متن قرارداد مراجعه نمایند تا مطابق با آن بتوانند عمل کنند. در همین راستا در قرارداد مرجعی برای اثبات شرایط فورس ماژور مشخص می‌گردد که طرفین با مراجعه به آن و درعین‌حال اطلاع‌رسانی به‌طرف مقابل می‌توانند از تعهدات قراردادی رهایی پیدا کنند.

درعین‌حال در همین ماده شرایط بعد از حاکم شدن فورس ماژور نیز مشخص می‌شود که قرارداد چه حالتی پیدا می‌کند. برای مثال طرفین قرارداد ممکن است تعدیل قرارداد تا رفع حالت ممکن، فسخ قرارداد یا شرایط دیگری را مشخص کنند. در این حالت تنها رجوع به متن قرارداد است که می‌تواند راهگشا باشد.

مصادیق فعلی فورس حاکمیت فورس ماژور:

در شرایط شیوع بیماری کرونا در چین انجمن توسعه تجارت بین‌الملل چین در بیانیه‌ای اعلام کرد، برای تجارت‌های چینی که تحت تأثیر ویروس کرونا قرار گرفتند گواهی‌های فورس ماژور ارائه خواهد داد؛ و به همین ترتیب یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های گازی چین به دلیل شیوع این بیماری و نداشتن نیروی کافی برای تخلیه نفت‌کش‌ها به فورس ماژور استناد کرده است و از انجام تعهدات قراردادی خودسر باز زده است.

در کشور ما ایران نیز تمام هتل‌ها و شرکت‌های خدماتی ازجمله هواپیمایی و قطار ملزم به لغو قراردادهای خود بدون پرداخت خسارت در صورت درخواست مشتری شده‌اند. برای مثال شرکت علی‌بابا به عنوان یکی از شرکت‌های ارائه دهنده خدمات گردشگری بر اساس دستور دولت و با استناد به همین بند فورس ماژور تمام بلیط‌ها و رزو هتل های خود را بدون اخذ خسارت از مشتریان و کاربران لغو کرده‌است.

در همه‌ی این قراردادها مبنای فسخ قرارداد بدون خسارت ماده فورس ماژور در قراردادها است.

نتیجه‌گیری:

باوجود تفاسیر بالا می‌توان بر اساس قرارداد و درصورتی‌که شرطی خلاف در آن پیش‌بینی‌نشده باشد کرونا را از مصادیق فورس ماژور به شمار آورد.