اثر شبکه ای (Network Effect)

اثر شبکه ای چیست؟

اثر شبکه ای وقتی اتفاق می‌افتد که زیاد شدن استفاده از خدمت یا کالای ارائه شده توسط یک شرکت، به خودی خود ارزش آفرین باشد. بارزترین جلوه اثر شبکه ای در پیام‌رسان‌ها اتفاق می‌افتد. ارزش یک پیام رسان وقتی در حال بالا رفتن است که در طول زمان به تعداد استفاده کنندگان از آن اضافه شود. فرض کنید در میان اطرافیانتان شما تنها کسی باشید که یک پیام رسان را نصب کرده‌ است. در این صورت صرف اینکه این اپلیکیشن را روی گوشی‌تان داشته باشید، حتی اگر بهترین امکانات را هم داشته باشد، هیچ ارزشی برای شما ندارد. در حالیکه بزرگ‌شدن حجم کاربران پیام‌رسانی مثل Messenger شرکت فیس بوک می‌تواند مقدمه‌ای برای توسعه‌ بخش‌هایی دیگری مثل بازارگاه و خرید و فروش کالا و یا امکان پرداخت روی آن باشد.

اثر شبکه ای یکی از ارزشمندترین دارایی‌های شرکت‌های قدرتمندی مثل Facebook ،Microsoft، Uber و Twitter است و امروزه می‌تواند یکی از پایدارترین روش‌های بالابردن استحکام یک کسب و کار تلقی شود.

این پدیده برای اولین بار در شبکه های تلفن شهری خودش را نشان داد. ارزشی که در نامه تئودور ویل، مدیر عامل کمپانی AT&T در گزارش سالیانه‌ای که در سال ۱۹۰۸ برای سهامداران شرکت نوشته است، به عنوان یکی از اولین نمونه‌های اثر شبکه‌ای، و البته بدون اشاره مستقیم به این پدیده، نقش بازی می‌کند. او از غیرممکن بودن رقابت با AT&T وقتی که کاربران بیشتری را در یک منطقه جغرافیایی پوشش می‌دهد، نوشته است و می‌گوید:

وجود چند مدل تبادلی در یک جامعه کوچک نمی‌تواند پدیده‌ای پایدار باشد... چرا یک نفر باید از دو سرویس تلفن استفاده کند وقتی با یکی از آنها کارش راه می‌افتد؟

نکته جالب‌تر این نقل قول این است که کیفیت خدمات یا تکنولوژی AT&T ابدا جایگاهی در به رخ کشیدن برتری AT&T بر رقبا در پیش چشم سهامداران ندارد. ورای اینکه شرکت اتفاقا می‌توانسته در آن زمان برتری فناورانه داشته باشد یا نه، اهمیت نفوذ شبکه AT&T در بین کاربران دو سوی یک ارتباط تلفنی است که برجسته‌ است. در واقع وقتی اثر شبکه ای برای یک کسب و کار اتفاق می‌افتد دیگر یک رقیب با محصولی فوق‌العاده هم نمی‌تواند در رقابت پیروز میدان باشد یا حداقل برای رسیدن به سهمی از بازار زمینه، باید هزینه بسیار زیادی بپردازد.

توجه داشته باشیم که اثر شبکه ای با فراگیری (Viral Effect) بسیار متفاوت است. فراگیری و وایرال شدن بیشتر به گرفتن بی هزینه کاربران جدید منجر می‌شود و بر خلاف اثر شبکه ای به نفوذناپذیری کسب و کار کمکی نمی‌کند.

زیرساخت‌های مثل لوله کشی آب شهری، گازرسانی، برق و فاضلاب هم مثال‌های دیگری از کسب‌وکارهای دارای اثر شبکه‌ای هستند. این زیرساخت‌ها اتفاقا در بسیاری از کشورها به این دلیل که در انحصار حکومت هستند کیفیت بالاتری را نسبت به بخش خصوصی احتمالی ارائه نمی‌کنند و مصرف کنندگان زیادی از این خدمات ناراضی هستند و در نتیجه اثر شبکه‌ای و یکه‌تازی دولت‌ها بهبود کیفیت این خدمات را از سوی آنها الزام آور نمی‌کند.

اثر شبکه ای و بازارگاه (Marketplace Network Effect)

از جذاب‌ترین اتفاقاتی که می‌تواند برای یک بازار آنلاین رخ دهد همین است. بالا رفتن کاربران یک بازارگاه (Marketplace) به طور مستقیم باعث بالارفتن ارزش آن می‌شود. در یک بازارگاه دو طرفه که خدمت دهنده و خدمت گیرنده یا فروشنده و خریدار در آن به کاسبی مشغولند، این پدیده خودش را در شکل‌های مختلفی نشان می‌دهد. از یک طرف بیشتر شدن ارائه کنندگان، به مراجعه بیشتر مشتری می‌انجامد و از طرف دیگر مشتری‌های بیشتر پای کسب و کارهای تازه‌تر و متنوع‌تری را به بازار بازمی‌کنند. ممکن است که ازدیاد ارائه‌کنندگان به بالاتر رفتن رقابت در میان آنها منتهی شود و مشتری گرفتن را سخت کند. این اتقاق می‌تواند در یک نگاه، دستاورد منفی اثر شبکه ای شمرده شود. اما وقتی کسب و کارها با نگاهی بلندمدت به بهینه‌کردن قیمت‌گذاری در بازار خود می‌پردازند، نتیجه مثبت اثر شبکه ای دوباره خودش را در فروش بیشتر نشان خواهد داد.

اثر شبکه ای داده محور (Date Network Effect)

انباشت و تحلیل داده های ارزشمند یک کسب و کار توسط آن می تواند یکی از تازه‌ترین نتایج اثر شبکه‌ای باشد. در قدم اول بالارفتن کاربران یک خدمت می‌تواند به تجمیع داده‌ها در راستای بهتر کردن تجربه کاربری کمک کند. در مثال بازار آنلاین خدمات، تحلیل داده های دستچین شده می‌تواند به رویکردها و تغییراتی ارزشمند‌تر بیانجامد. بهینه‌کردن قیمت‌گذاری ارائه کنندگان خدمات، بهبود نتایج جستجو در بازار و همچنین سنجاق شدن با کیفیت‌تر دو طرف بازار به یکدیگر، از جمله این ارزش‌آفرینی‌ها هستند. در گوشه دیگر همین بازار، اثر شبکه‌ای جمع‌کردن داده‌هایی مثل نظرات کاربران و امتیازاتی که به هر یک از ارائه دهندگان خدمت داده می‌شود به تنهایی می‌تواند اثر زیادی بر بالارفتن کیفیت خدمات بگذارد و از سوی دیگر وفاداری صاحبان کسب و کارها را به بازار متبوع، با ازدیاد حجم سابقه‌شان افزایش دهد.

روش‌های غیرمستقیم در بهره‌برداری از داده‌ هم در بسیاری از مدل های کسب و کاری استفاده می‌شوند. مثلا الگوریتم‌هایی که Netflix با آنها پیشنهاد‌هایی به شما می‌دهد، می‌تواند داده‌هایی را جمع آوری کند، که بسیار به درد تولیدکنندگان فیلم و سریال و سرگرمی‌های دیگر بخورد. Google، Waze، Amazon،Yelp از دیگر کسب و کارهایی هستند که از اثر شبکه‌ای در جمع آوری و تحلیل داده، بهره‌برداری‌های بی‌نهایت متنوع می‌کنند.