خط ابتکاری «سپیدخوان»؛ جایگزینی برای خط بریل نابینایان

در ادامهٔ پست قبلی که منتهی شد به طراحی فونتهای خط بریل فارسی که می‌تونین از همون پست دانلودشون کنین، آمارها و اطلاعات تکمیلی دربارهٔ خط بریل و همین طور آشنا شدن با خط ابتکاری مبتنی بر حروف الفبای انگلیسی که گروه Elia Life Technology برای بریل انگلیسی طراحی کردن، بلافاصله من رو ترغیب کرد که همین کار رو با خط بریل فارسی بکنم. البته این که می‌گم بریل انگلیسی در واقع به علت راحت‌تر نوشتن هست و خط جدید ابتکاری این گروه که حاصل سالها پژوهش و صدها هزار دلار هزینه بوده، به طور کلی یک الفبا و رسم‌الخط جدید برای نابینایان هست و تنها نقطهٔ اشتراکش با بریل «لمس حروف»!

اما چرا جایگزینی برای بریل؟

همه با خوندن این جمله احتمالن تعجب می‌کنن که چرا باید برای خطی که ۲۰۰ سال سابقه داره و این همه انسان دارن ازش استفاده می‌کنن بیایم و جایگزین طراحی کنیم؟ جوابش خیلی ساده و پنهان در خود سوال هست:

• بله! خط بریل ۲۰۰ ساله‌ست و تو این مدت خیلی چیزها عوض شده. از امکانات و تکنولوژی‌های موجود تا میزان و حجم اطلاعات و همین طور نحوهٔ تعامل نابینایان
• این گزاره که «این همه آدم دارن از بریل استفاده می‌کنن» در واقع همچنین هم درست نیست!

این گروه آمار بسیار ناراحت‌کننده‌ای رو کشف کردن: در سراسر جهان کمتر از ۱۰٪ نابینایان و یا کم‌بینایان تونستن خط بریل رو یاد بگیرن و ازش استفاده کنن. دلیل؟ این خط کاملن انتزاعی هست و نحوهٔ قرار گرفتن دایره‌های سیاه و سفید هیچ منطق بصری و ارتباطی به حروف الفبا و فرم اونها نداره. بنابراین شخص نابینا باید تموم اونها رو به طور کامل حفظ کنه و هر بار در ذهنش اونا رو به حرف مورد نظر «تبدیل» و در نهایت کلمه و جمله رو «ترجمه» کنه.

آمار دومی که خیلی جالبه اینه که فقط ۱٪ نابیناها و یا افراد با مشکلات بینایی به طور مادرزادی این شرایط رو دارن و بنابراین ۹۹٪ اونها قبلتر قادر به دیدن بودن. این چرا مهمه؟ از این جهت که به احتمال زیاد این افراد حداقل یک بار حروف الفبای زبان مادری خودشون رو دیدن. این باعث می‌شه که یادگیری حروفی که شبیه به اونها باشه براشون راحت‌تر باشه.

بنابراین بعد از بررسی‌ها و پژوهش‌های زیاد این گروه تونست به ایدهٔ طراحی حروف بر اساس شکل کلی حروف الفبا برسه و برای راحت‌تر شدن تشخیص‌شون هم از اشکالی استفاده کنه که اونها رو «فریم»نامگذاری کرده. این فریم‌ها فقط ۳ تا هستن: دایره، چهارگوش و شکل خونه.

اینجا بود که من وارد قضیه شدم و با قرض گرفتن ایدهٔ اصلی فریم‌ها، حروف فارسی رو در خلاصه‌ترین حالت ممکن طراحی کردم. این حروف به ویژگی‌های شاخص حروف الفبای فارسی تکیه می‌کنن و سعی دارن در کوتاهترین زمان ممکن خودشون رو معرفی کنن. به عنوان مثال برای «ا» فقط یک خط عمودی و یا برای «پ» فقط ۳ نقطه در فریم مربع و یا برای «ر» فقط یک خط مورب و برای «گ» فقط ۲ سرکش در نظر گرفته شده. تخمین زده می‌شه که مدت زمان یادگیری برای این خط بر خلاف خط بسیار دشوار بریل کمتر از  یک ساعت باشه که اگه به طور کامل محقق بشه، یک پیشرفت فوق‌العاده‌ست.

اسم این خط و فونت رو «سپیدخوان» گذاشتم. مزایای دیگر این خط یکیش راست به چپ بودنش هست که می‌تونه بر خلاف خط بریل فارسی که چپ به راست هست بسیار مفید باشه در ترجمه و تبدیل صدها و هزاران صفحه متون فارسی به خط قابل خوندن برای نابیناها. این مزیت باعث می‌شه که هزینهٔ استفاده و زمان ترجمه و نیاز به نرم‌افزار و سخت‌افزار هم تا نزدیک به صفر کاهش پیدا کنه. برتری دیگهٔ «سپیدخوان» اینه که تعامل بین فرد نابینا و اطرافیان بینا رو افزایش می‌ده. خط بریل طوری هست که افراد بینا هیچ چیزی ازش متوجه نمی‌شن. اما این خط جدید رو با یک بار نگاه کردن می‌شه یاد گرفت. چون حروف بر اساس حروف الفبای فارسی هستن.

خط بریل همچنان برای دوستانی که کار کردن با اون رو فرا گرفتن، به حیات خودش ادامه می‌ده و نیازی به حذف یکی و پذیرش دیگری نیست. «سپیدخوان» سعی می‌کنه به حدود ۹۰٪ نابینایان و یا کم‌بینایانی که به هر دلیل موفق به یاد گرفتن خط بریل فارسی نشدن کمک کنه.

فونت «سپیدخوان» به زودی برای دانلود آماده می‌شه. اما در این فاصله اگه دوستانی که به هر نحوی با گروه، انجمن، سازمان و خلاصه هر مکان مرتبط با نابینایان در ارتباط هستن تمایل دارن که این الفبا رو برای تست تو یک گروه آزمایشی نابینایان به کار بگیرن لطفن از طریق کامنت انتهای پست و یا بخش «تماس با من» اطلاع بدن.

برای نوشتن این خط همون گروه آمریکایی که در ابتدای متن ازشون اسم بردم در حال ساخت چاپگرهای کوچک و قابل حمل و همین طور نمایشگرهای حسی هستن که این خط جدید بتونه همه جا همراه نابینایان باشه. برای نوشتنش با دست هنوز من راه مشخصی ندیدم. ولی فکر می‌کنم که با چیزی شبیه به یک خط کش شابلونی بشه حروف رو در آورد. اول می‌شه فریم‌ها رو که فقط ۳ تا هستن کشید و بعد عناصر داخلشون رو. راستی شما که داخل ایران هستین و می‌خواین این خط رو تست کنین، می‌تونین به کلیشه‌سازی‌ها مراجعه کنین تا از روی حروف براتون کلیشه بسازن و بعد اونها رو کنار هم بذارین و فشار بدین تا به روی کاغذ منتقل بشه. برای داشتن حروف همون طور که بالاتر گفتم پیام بدین. برای چاپ پرتیراژ هم می‌شه از دستگاه طلاکوب استفاده کرد.

به روز رسانی ۲۳ مهر ۱۳۹۷ (مصادف با ۱۵ اکتبر، روز جهانی عصای سفید): فونتِ خط ابتکاری «سپیدخوان» برای دانلود عرضه شد. همچنان امیدوارم که گروه، نهاد و یا سازمانی حداقل کمی وقت برای بررسی و آزمایش میدانی این خط انجام دهد. تلاش‌های من در ارتباط با برخی سایتهای مرتبط با نابینایان، دیجیاتو، خیریهٔ رعد و روزنامهٔ «ایران سپید» هیچکدام به نتیجه رسید و جوابی از آنها دریافت نکردم.

دانلود فونت خط ابتکاری «سپیدخوان»