پیامدهای حمل و نقل هوشمند شهری در مدیت شهری (مطالعه موردی شهرداری تهران)

مقاله ای که در حال خوانش آن هستید در شماره 88 نشریه شهرنگار در پاییز1399 منتشر شده است، برای دسترسی به سایر مقالات و مطالب منتشر شده به سایت شهر نگار(اینجا) مراجعه بفرمائید.

پیامدهای حمل و نقل هوشمند شهری در مدیریت شهری (مطالعه موردی شهرداری تهران

چكيده

مطابق اسناد بالا دست و چشم انداز مصوب شهر تهران و با عنایت به سیاستهاي مورد توجه شهرداری این شهر، موضوع حمل و نقل هوشمند شهری در مدیریت شهری، به عنوان راه حلی براي بسیاري از مشکلات از جمله ترافیک و آلودگی هوا در نظر گرفته شده است. بنابراین پژوهش حاضر با تمرکز بر پدیده حمل و نقل هوشمند شهری، مترصد آن است که به بررسی پیامدهای هوشمند سازی این حوزه در مدیریت شهری با محوریت شهرداری تهران به مجموعه ای از ویژگی های هوشمند حمل و نقل شهری مطلوب دست یابد. بررسی این شاخص (حمل و نقل هوشمند) از شهر هوشمند می تواند میزانی از پاسخگویی مدیریت هوشمند سازی شهری را در راستای حل مشکلات شهری ارائه دهد و سبب ارائه پیشنهاداتی جهت پیاده سازی شهر هوشمند به مسئولین امر گردد. این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و با شیوه توصیفی- تحلیلی می باشد؛ در فرایند تحقیق با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و میدانی مانند پرسشنامه و با بکارگیری از نرم افزار spss جهت تحلیل داده های آماری برای تبیین موضوع استفاده شده است.

كلمات كليدي: حمل و نقل هوشمند، شهر هوشمند، مدیریت شهری، شهرداری تهران

مقدمه

مطالعات و تجارب جهانی نشان می دهد در کلان شهرهای امروزی که با مسائل پیچیده در ارتباط با توسعه شهری مواجه اند، لازم است با ایجاد فضای تعاملی میان شهروندان و ابزارهای پیشرفته فناوری اطلاعات، راه حل های هوشمندانه را شناسایی و مدیریت نمود. مدیران اثربخش به خوبی این نکته را درک کرده اند که با فهم دقیق ابعاد کلیدی مدیریت هوشمندسازی سازمان تحت مدیریتشان و شناسایی و تعیین شاخص های دقیق و حیاتی راهبردهای اجرایی کردن این مهم، میتوان عملکرد سازمان مطبوع شان را به طور کارا و مفید تحت کنترل درآورد و در مسیر برنامه های راهبردی شهر هوشمند حرکت کرد. اگر افزایش جمعیت شهرها و گسترش آنها به معنای چند برابر شدن مسائل و مشکلات موجود در شهرها به همراه افزایش درخواست خدمات تلقی شود، اولین نهادی که در این زمینه برای مقابله با مسائل فوق مطرح می شود، نهاد مدیریت شهری است. در واقع تحولات شهری و جمعیت آن در جهان در دو دهه اخیر چالش هایی را برای سیاست مدیریت شهری به وجود آورده است که تا قبل از این، با این چالشها مواجه نبوده است ( 2008 ,UN). در حوزه حمل و نقل، بروز اثرات و پیامدهای منفی و زیانبار آن، در سالهای اخیر توجه کارشناسان و متخصصین حوزه مدیریت شهری را به خود جلب نموده و موضوع توسعه پایدار حمل و نقل شهری را در کانون توجه قرار داده است. به عنوان نمونه؛ تراکم زیاد وسایل نقلیه در معابر شهری و مصرف بالای سوختهای فسیلی در آستانه اتمام و غیر قابل جایگزین، حکایت از انتشار آلاینده های مخرب زیست محیطی دارد. طبق آمارها به نظر می رسد تا سال ۲۰۲۵، مصرف انرژی در بخش حمل و نقل و انتشار گازهای گلخانه ای نسبت به سال ۲۰۰۰ تا دو برابر افزایش می یابد (استادی، جعفری، 1392). همچنین با رشد روزافزون جمعیت شهری و گسترش بی رویه شهرها، مشکلاتی همچون؛ آلودگی هوا، تخریب محیط زیست و منابع طبیعی، افزایش هزینه های سوخت، حمل و نقل، زیر ساخت ها و خدمات شهری، افزایش طولی و فاصله شهرها از یکدیگر و غیره بوجود آمده است. بنابراین امروزه شهرها با مشکلاتی از جمله عدم آسایش پایدار شهروندان، مدیریت منابع و هدر رفت انرژی، حمل و نقل درون شهری و در نهایت چالش های زیست محیطی روبرو هستند. بنابراین با توجه به رشد فناوری اطلاعات و دستاوردهای ناشی از آن، که با زندگی مردم درهم تنیده شده، به نظر می رسد؛ بی توجهی به این مهم، سبب ایجاد اختلال در شهرها و رفاه شهروندان است. از این رو نقش حیاتی فناوریهای نوین هوشمند در عرصه های مدیریت شهری، بعنوان راهکاری بی بدیل در حل معضلات شهری مورد توجه شهرسازان و مدیران شهری واقع شده است.

یکی از مهمترین موضوعات توسعه پایدار، راهبرد حمل و نقل پایدار است که در سالهای اخیر مورد توجه کارشناسان، مدیران و گردانندگان حمل و نقل و ترافیک قرار گرفته است (بختیاری و همکاران، ۱۳۸۸( امروزه ناکارآمدی حمل و نقل شهری با استفاده از برخی فناوریهای نوین هوشمند رو به بهبود بوده و راهکارهایی جهت کارآمد نمودن سیستم های حمل و نقل ارائه شده است. این راهکارها تحت عنوان سیستم حمل و نقل هوشمند معرفی می گردند. سیستم های حمل و نقل هوشمند یا به طور خلاصه ITS [3]بکارگیری مجموعه ای از فناوری ها و تجهیزاتی مانند حس گرهای پیشرفته، پردازشگرها و فناوری های اطلاعات و ارتباطات در سیستم حمل و نقل است که این امکان را پدید می آورد تا بخش های مختلف مدیریت حمل ونقل با یکدیگر بطور خودکار تعامل داشته باشند، به طوری که شبکه حمل و نقل به طور هماهنگ و یکپارچه اداره شود. این فناوری، عملکرد حمل و نقل سنتی را با استفاده از تبادل الکترونیکی اطلاعات توسعه می دهد. در این میان استفاده از ابزارها و فناوری های نوین و هوشمند در حمل و نقل درون شهری نویدی برای کاهش اثرات سوء آن می باشد. با توجه به اینکه کلانشهر تهران نیز به لحاظ حمل و نقل درون شهری دارای مشکلاتی از جمله ترافیک سنگین، تصادفات و آلودگی های آب و هوایی در طول سال می باشد، لذا به نظر می رسد که حمل و نقل این شهر نیازمند بازنگری در سیاست‌ها و راهبردهای حاکم بر مدیریت حمل و نقل درون شهری است. پژوهش حاضر بدنبال بررسی پیامدهای حمل و نقل هوشمند در رابطه با مدیریت شهری است و سعی در هدف گذاری دقیق برنامه های حمل و نقل هوشمند برای ورود به توسعه حمل و نقل هوشمند شهری دارد تا با ارزیابی این مهم، عملکرد مدیریت شهرداری کلان شهر تهران در رابطه با هوشمند سازی حمل و نقل شهری مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد و ضمن شناسایی مشکلات و چالش های بر سر راه، راهکارهای عملی در جهت بهبود، رشد و توسعه حمل و نقل هوشمند شهری ارائه شود. هدف شناسایی نکات و عواملی است که در رابطه با توسعه ی حمل و نقل هوشمند شهری آثار مثبتی در ارتباط با عملکرد مدیریت شهری دارند. بنابراین سعی شده است به منظور حل مسأله یاد شده، به پرسش های ذیل پاسخ مناسب داده شود:

· آیا هوشمند سازی حمل و نقل شهری بر ارتقا و کیفیت مدیریت شهری شهرداری تهران تأثیر دارد؟

· رابطه حمل و نقل ( تحرک) هوشمند در مدیریت شهری شهرداری تهران چگونه است؟

پاسخ، این فرضیه به نظر می رسد؛ هوشمند سازی حمل و نقل شهری بر رشد و ارتقای کیفیت مدیریت شهری شهرداری تهران تأثیر دارد و همچنین حمل و نقل (تحرک) هوشمند در مدیریت شهری شهرداری تهران رابطه معناداری دارد.

در ادامه به بخشی از پیشینه و ادبیات نظری، به طور خلاصه پرداخته می شود؛ علیرضا سیاف زاده و منصور بدری فر (۱۳۸۷) در مقاله «ضرورت اصلاح نظام مدیریت توسعه شهری در کلانشهر تهران»، با بررسی ساختار نظام مدیریت شهری تهران به تبیین چالش ها و فرصتهایی که این نظام در پی داشته، به تحلیل ویژگی های ساختار عمومی مدیریت سنتی و چندگانه شهر تهران پرداخته اند. دستاوردهای این پژوهش نشان می دهد از مهم ترین چالش های مدیریت شهری تهران باید به مسئله تعدد مدیریتی، بحران مسکن، حاشیه نشینی، بهره برداری بی رویه از منابع زمین، مسئله شوراها و شهرداری و ... اشاره نمود. بنابراین نتایج بایستی اذعان داشت مجموعه این شرایط ایجاب می کند که نظام مدیریت توسعه شهری در تهران متحول گردد که این امر به آسانی میسر نمی گردد و نیاز به یک فرایند دوره گذاری دارد. واحد، وحدت کار و جلالی (1392) به بررسی الزامات ساختاری و مدیریتی بکارگیری سیستم های حمل و نقل هوشمند و ارائه توصیه های سیاستی برای شهرداری تهران پرداخته اند و به این نتیجه دست یافته اند که بکارگیری سیستم های حمل و نقل هوشمند در سازمانهایی چون شهرداری تهران در کنار فواید متعاقب آن، با آسیب هایی نیز مواجه است که عمدتاً مربوط به فناوری زدگی نسبت به تجهیزات نوین و بی توجهی ساختاری و مدیریتی به کارکرد فناوری ها در سازمان است. مارکوس (2007) ترکیب بازار هوشمند برای مسافران و حمل و نقل را مطرح می کند، بطوریکه در طراحی سیستم های محاسباتی شهرها مورد استفاده قرار بگیرد.ارمیا و همکاران (۲۰۱۷) در پژوهشی به نام "مفهوم شهر هوشمند در قرن ۲۱ " به ارائه ی مختصری از تکامل اصطلاح شهر هوشمند و ویژگی های آن پرداخته اند و نیز اصطلاحات جایگزین مختلفی را برای توصیف ویژگی های چندگانه شهرهای آینده، پیشنهاد و مورد تحلیل قرار دادند. آنها معتقدند توسعه شهرهای هوشمند به شدت به سطح هوشمندی شبکه های الکتریکی وابسته است که می بایست تامین انرژی الکتریکی برای تمام مصرف کنندگان با اطمینان از برخی ویژگی های شهر را بدست آورد. اما مهمترین جنبه، هماهنگی آسان بين حكومت شهری، اپراتورهای زیرساخت های مختلف و مسئولیت آنها برای امنیت عمومی و سلامتی می باشد. ایلاریا برتتا (۲۰۱۸) در تحقیقی با عنوان "اثرات اجتماعی نوآوری های زیست محیطی در شهرهای هوشمند ایتالیایی" به ارائه ی نتایج حاصل از تحقیقات انجام شده بر روی پروژه های زیست محیطی هوشمند اجرا شده در ایتالیا بر پایه ی تجزیه و تحلیل کیفی پروژه های زیست محیطی که به منظور تجزیه و تحلیل اثرات اجتماعی آنها، خصوصاً با اشاره به مسئله جامعه اجتماعی و خطر زیست محیطی ارائه شده پرداخته اند.

مبانی نظری

در این بخش به بررسی مفاهیم و معانی و مدل مفهومی پژوهش پرداخته شده و تلاش می شود که به درستی تبیین و ملزومات آن توصیف شود.

2-1-مبانی نظری مدیریت شهری

2-1-1- شهر و مفهوم فضای شهری

شهر، مکانی با تراکم بالای جمعیت و مرکزیت سیاسی، اداری و تاریخی است که در آن، فعالیت اصلی مردم، غیر کشاورزی است و دارای مختصات شهری بوده که از طریق دولتی محلی، اداره می‌شود. (حسینی،1390)

فضای شهری در یک تعریف عام، شامل فضای زندگی شهروندانی است که آگاهانه یا ناآگاهانه برای رسیدن به مقاصد مختلف طی می شود (پاکزاد 1375 : 4). در فضای شهری نیروهای مؤثر بر روند تحولات شهری به گونه ای قرار گرفته اند، که فرصت را برای انتخاب عموم فراهم کنند و ضمن اینکه هریک از نیروها (نیروی اداری، نیروی اجتماعی، نیروی سیاسی، نیروی اقتصادی) در این فضا خود را آشکار می کنند، به بازتعریف دیگری هم می پردازند و در نهایت به فهم مشترک نایل می شوند. از این تعریف اینگونه بر می آید که هریک از نیروهای مؤثر بر تحولات شهری خویشتن خویش را در قالب گفتگو با دیگر نیروها می جوید و مفهوم می یابد (سلطانی و نامداریان،1389). هرچه ارتباط مکان های شهری صحیح تر و قوی تر باشد ساختار منسجم تری خواهیم داشت وگرنه مکان های شهری به تنهایی همان جزایر هویتی خواهند بود که به مرور زمان و با تغییر نیروها فروخواهند ریخت. از ارتباط مناسب مکان های شهری، فضای شهری و از ارتباط فضاهای شهری، ساختار شهری حاصل خواهد شد.

2-1-2-مدیریت شهری

برنامه‌ریزی اجتماعی، از دهه ۱۹۶۰ میلادی رواج یافت. با این حال نقطه شروع مدیریت شهری به معنای نوین آن را بایستی در تحولات دهه ۸۰ و ۹۰ میلادی جست. در این زمان و پس از دوره رکود نسبی دهه ۸۰ مضامین و مفاهیم جدیدی در ارتباط با نقش و وظایف دولت‌ها به وجود آمد و دولت رفاهی که در دهه ۷۰ ناکارآمدی خود را در مواجهه با رخدادهای جاری در زمینه‌های فنی و اجتماعی نشان داده بود جای خود را به دولت حداقلی داد و دولتهای محلی در پرتو مدیریت نوین دولتی به توانمندساز بدل شدند. فرایند تمرکززدایی نیز در تبدیل مدیریت شهری به یک فعالیت قدرتمند و دارای اختیارات قانونی سرعت بخشید. در گام آخر تحلیل اندیشه‌های پوزیتیویستی در مقابل تفکرات انتقادی و ساختارگرایانه در حوزه‌های اجتماعی و فرهنگی و شکست راه حلهای همسان در نقاط مختلف که از روی نمونه‌های غربی الگو برداری شده بودند (به عنوان نمونه طرحهای اقتصادی در آمریکای لاتین) و تأکید بر حل مشکلات به صورت محلی در اهداف توسعه هزاره سبب تقویت بیش از پیش مدیریت شهری، علی‌الخصوص در کشورهای در حال توسعه شد.

2-2-مبانی نظری شهر هوشمند

2-2-1-تعریف شهر هوشمند

اصطلاح شهر هوشمند هنوز بطور بسیار گسترده ای در ادبیات مدیریت و برنامه ریزی شهری استفاده نشده و هنوز هم شناسایی جنبه های مختلف آن به عنوان یک اصل برای بررسی جزئیات بیشتر، در حال مطالعه و پژوهش است. ولی از طرف اندیشمندان این حوزه، تعاریفی از شهر هوشمند بیان شده که در ادامه ارائه می گردد: شهر هوشمند مفهوم وسیعی دارد که الکترونیکی بودن یکی از ویژگی های مهم آن است. در یک نگاه برای ارائه تعریف شهر هوشمند می توانیم از خود مفهوم شهر استفاده کنیم. شهر بنا به تعریف یکی از مسئولان مرکز جهانی اسکان، چیزی جز زیرساختها و هسته های زیرساختی و شهروندان نیست، شهری که مردمانش از دانش و مهارت بالایی در استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات برخوردار باشند (دو ماهنامه شهرنگار،60 و 61) . یک شهر هوشمند شهری است که سرعت در نتایج اجتماعی، اقتصادی و محیطی را افزایش می دهد. شهرهای هوشمند به چالش هایی مانند تغییرات اقلیمی، رشد سریع جمعیت و بی ثباتی اقتصادی و سیاسی با بهبود بنیادین در نحوه درگیر شدن با جامعه، اعمال روش های رهبری مشارکتی، کار در چارچوب قوانین و سیستم های شهری، پاسخ می دهند و از داده های اطلاعاتی و فناوریهای مدرن برای ارائه خدمات و کیفیت زندگی بهتر به کسانی که در حال و آینده در شهر زندگی می کنند (ساکنان، کسب و کارها، بازدید کنندگان) بدون زیان هایی برای دیگران و یا تخریب محیط طبیعی، استفاده می کنند (Giffinger,2007).

شهر هوشمند (به انگلیسی: Smart City) به شهری گفته می‌شود که بر اساس آخرین نظریه‌های تکامل یافته مدیریت شهری بر پایه فناوری اطلاعات و ارتباطات، داری شش معیار اصلی ذیل باشد:

1-حکمروایی هوشمند (Smart Governance)

2-شهروند هوشمند (Smart Citizen)

3-محیط هوشمند (Smart Environment) و محل زندگی هوشمند (Smart Home)

4-اقتصاد هوشمند (Smart Economy)

5-حمل و نقل هوشمند (Smart Mobility)

6-انرژی هوشمند (Smart Energy)

شهر هوشمند یک منطقه شهری است که از انواع مختلف سنسورهای الکترونیکی برای جمع‌آوری اطلاعات و تحلیل آنها استفاده می‌کند، که این اطلاعات برای مدیریت دارایی‌ها و منابع شهری کارآمد است. این پروسه، شامل اطلاعات جمع‌آوری شده از شهروندان، دستگاه‌ها و منابع شهری است که پردازش و تجزیه و تحلیل می‌شود تا به نظارت و مدیریت ترافیک و سیستم حمل و نقل، مدیریت تأمین شبکه های نیروگاهی، آب، زباله و قانون اجرای سیستم‌های اطلاعاتی و مدارس ،کتابخانه‌ها ، بیمارستان‌ها و دیگر خدمات اجتماعی کمک کند. ایده ی شهر هوشمند، ادغام فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) و دستگاه‌های مختلف متصل به شبکه (اینترنت اشیاء یا IoT) است، برای بهینه‌سازی بهره‌وری از خدمات و کاربری‌های شهری و اتصال آن به شهروندان است. تکنولوژی شهر هوشمند اجازه می‌دهد تا مقامات یک شهر با جامعه و زیرساخت‌های شهری و نظارت بر آنچه اتفاق می‌افتد و آنچه در حال تحول است، تعامل مستقیم پیدا کنند.

2-2-2- حمل و نقل (تحرک) هوشمند

حمل و نقل هوشمند (ITS)به سيستم هايي گفته مي شود كه از اطلاعات، ارتباطات و فناوري كنترل استفاده مي كنند تا به اداره شبكه حمل و نقل كمك كنند. ابزارهاي اين سيستم هوشمند علاوه بر بهبود عملكرد شبكه حمل و نقل، براي جلوگيري از اتلاف وقت و حفظ جان انسانها نيز بكار مي روند و بدين صورت كيفيت زندگي و محيط زيست را بالا برده و باعث رونق بيشتر فعاليتهاي تجاري مي شوند.

ابزارهاي(ITS) داراي سه ويژگي اساسي و محوري مي باشند كه عبارتند از: اطلاعات، ارتباطات، تلفيق و انسجام كه اين سه ويژگي به مجريان امر حمل و نقل و مسافران كمك مي كند تا تصميمات بهتر و هماهنگ تري را اتخاذ كنند. در صورت اجراي صحيح ، ابزارهاي ITS باعث صرفه جويي درزمان و نجات جان انسانها مي شوند و کيفيت زندگي و محيط زيست را افزايش داده و بهره وري از فعاليت هاي تجاري را بهبود خواهند بخشيد. اين اهداف در تمام دنيا قابل دستيابي است هر چند تقدم اجراي آنها ممكن است براي هر منطقه متفاوت باشد. كشورهايي كه برنامه هاي سيستم حمل و نقل هوشمند را تجربه كرده اند به اجماع كلي در خصوص كاربردهاي ممكن اين سيستم رسيده اند كه به آن خدمات كاربران گفته مي شود. كاربران ITS را اداره كنندگان شبكه راهها ،تأمين كنندگان خدمات حمل و نقل، مسافران و صاحبان ناوگان‌هاي حمل و نقل تشكيل مي دهند (کمیته فنی شماره 16 مجمع جهانی راه (پیارك) 1383). شایان ذکر است در بحث جابجایی هوشمند برقراری زیرساخت فناوری اطلاعات و ارتباطات یکپارچه به منظور ارائه خدمات حمل و نقل و لجستیک به نهادها و مردم، سیستم حمل و نقل امن، پاک، پایدار، یکپارچه و متنوع، کاهش هزینه و زمان حمل و نقل و کاهش آلودگی هوا مد نظر قرار می گیرد(گزارش هوشمند سازی شبکه برق جزیزه هرمز 1392). پویایی هوشمند یعنی فراهم آوردن زمینه جهت دسترسی عمومی به فناوریهای جدید و استفاده از آنها در زندگی روزمره شهری. در دسترس بودن و کیفیت زیرساخت های فناوری اطلاعات و ارتباطات برای شهر هوشمند مهم است (Giffinger,2007) (مسعود فلاح و حمیدرضا صارمی، 1393) (محسن کمانداری، محمد رحیم نیا 1396). جنبه های مهم پویایی هوشمند دسترسی محلی و بین المللی می باشد از قبیل دسترسی به فناوری اطلاعات و ارتباطات و سیستم های حمل و نقل مدرن و پایدار (Giffinger,2007).

2-3- مدل مفهومی پژوهش

در مدل مفهومی مورد استفاده در این پژوهش حمل و نقل هوشمند را بعنوان متغیر مستقل و مدیریت شهری را بعنوان متغیر وابسته در نظر گرفتیم.

روش شناسی پژوهش

تحقیق حاضر از لحاظ بعد هدف کاربردی می باشد. همچنین بر اساس روش و چگونگی بدست آوردن داده های مورد نظر، در زمره تحقیقات توصیفی قرار می گیرد. به طور کلی در تحقیقات توصیفی، محقق می خواهد بداند پدیده متغیر و مطلوب چگونه است. برای گردآوری اطلاعات از روش مطالعات کتابخانه ای، بررسی متون و محتوای مطالب و همچنین از روش میدانی نظیر پرسشنامه و مشاهده استفاده شده است. برای محاسبه پایایی پرسشنامه از روش آلفای کرونباخ استفاده کردیم. اگر سوالات به صورت دو حالتی (درست 1= و غلط = صفر) در نظر گرفته شوند، ضريب آلفا از رابطه زير قابل محاسبه خواهد بود.

(1)

نماد k تعداد سوالات یا گویه‌های پرسشنامه یا آزمون

نماد S2 واریانس زیر آزمون k ام

و سیگمای S2 واریانس کل آزمون است.

با توجه به هدف پژوهش که بررسی پیامدهای حمل و نقل هوشمند شهری در مدیریت شهری و میزان تطابق آن با وضعیت کنونی مدیریت شهری شهرداری تهران است، جامعه آماری پژوهش حاضر به بررسی سیستم های حمل و نقل شهری تهران می پردازد.

در این پژوهش به دلیل آنکه اعضای جامعه آماری، مدیران و مسئولان شهرداری تهران مرتبط با موضوع شهر هوشمند می باشند و تعداد جامعه آماری مشخص می باشد و شانس افراد خبره برای انتخاب شدن با هم یکسان است، لذا از روش غیر احتمالی برای نمونه گیری استفاده شده است و از میان روش های نمونه گیری غیر احتمالی، روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شده است. همچنین در این پژوهش از آن جایی که جامعه مورد نظر متخصصان و صاحب نظران در زمینه شهر هوشمند و مدیریت حمل و نقل هوشمند شهری می باشد، حجم نمونه آماری محدود در نظر گرفته شده است. بنابراین جهت محاسبه حجم مورد نیاز برای پژوهش از رابطه زیر استفاده گردیده است؛

مقدارp برابر با 0.5 در نظر گرفته شده است زیرا اگر 0.5= Pباشد، nحداکثر مقدار ممکن خود را پیدا می کند. این امر سبب می شود که نمونه به حد کافی بزرگ باشد (آذر و مومنی 1380، 72 : 2).

بنابراین حجم نمونه مورد نیاز پژوهش عبارت است از:

(3)

3-1-حمل و نقل هوشمند یکی ازمولفه های رسیدن به شهر هوشمند

در ایران عمده کاربرد سیستم های حمل و نقل هوشمند در شهرهای پیش­رو بصورت زیر است:

سیستم های كنترل تطبیقی یا هوشمند چراغ های راهنمایی تقاطع ها: سيستم هاي كنترل چراغ هاي راهنمايي تقاطع ها بايستي به گونه اي عمل كنند كه حداقل تأخيرها و توقف ها و حداكثر ايمني را در تقاطع­ها حاصل نمايد.

سیستم های هماهنگ یا مركزی كنترل ترافیک: با ايجاد ارتباط و هماهنگي بين عملكرد چراغ هاي راهنمايي تقاطع­هاي مجاور و توليد موج سبز كمترين تأخير در شبكه ترافيك شهري حاصل مي شود. همچنين با ايجاد مركز كنترل ترافيك شهري، نظارت بر عملكرد كليه چراغ هاي راهنمايي و وضعيت ترافيك در سطح شهر امكان پذير مي گردد.

سیستم های كنترل و هدایت ناوگان های عمومی: به منظور افزايش بهره وري و نيز نظارت بهتر بر عملكرد رانندگان ناوگان هايي چون اتوبوسراني، تاكسيراني، اورژانس، آتش نشاني و گشت پليس از سيستم هاي مديريت ناوگان استفاده مي­شود. در اين سيستم ها اطلاعات لحظه اي مربوط به موقعيت مكاني و وضعيت تك تك اعضاي ناوگان در يك مركز كنترل جمع آوري مي شود. اين اطلاعات به كمك نرم افزارهاي مناسب پردازش شده و با برنامه ريزي بهتر براي ناوگان هدايت رانندگان و اطلاع رساني به مسافران و كاربران حداكثر بهره برداري از ظرفيت ناوگان عملي مي شود.

سیستم هدایت و مدیریت پاركینگ: جمع آوري اطلاعات لحظه اي مربوط به ظرفيت پاركينگ ها و هدايت رانندگان به سمت پاركينگ هاي داراي ظرفيت خالي و نيز اعمال نرخ هاي متفاوت براي پاركينگ هاي حاشيه اي در طول شبانه روز از ابزارهايي هستند كه به بهره برداري بهينه از ظرفيت پاركينگ هاي موجود كمك مي­كنند.

سیستم كنترل و مدیریت تراكم در بزرگراه ها: با نصب شناسگرهاي ترافيكي در فواصل مناسب در مسير بزرگراه­ها اطلاعات لحظه اي مربوط به وضعيت ترافيك شبكه بزرگراهي جمع آوري شده و با كنترل دسترسي ها، اطلاع رساني به رانندگان، رسيدگي سريعتر به وقايع و تصادفات، كنترل محدوده سرعت مجاز و … تراكم ترافيك در شبكه بزرگراهي كاهش داده شده و همچنين تراكم در شبكه حتي الامكان يكنواخت مي گردد (دهناد 1397).

4-یافته های پژوهش

4-1- محاسبه آلفای کرونباخ تحقیق

در این تحقیق قابلیت اعتماد پرسشنامه آلفای کرونباخ را با استفاده از نرم افزار SPSS25 به دست امده است که در جدول مشاهده می شود.

در جدول 4-7 آلفای کرونباخ نشان داده شده است و مقدار آن 903/0 بدست آمده است به این ترتیب می توان گفت که پرسشنامه از اعتبار خوبی برخورد دار است.

4-2-پاسخ فرضیه: حمل و نقل (تحرک) هوشمند در مدیریت شهری شهرداری تهران رابطه معناداری دارد.

با توجه به نتایج بدست آمده از جدول ماتریس همبستگی، می توان گفت که با اطمینان 0.99 و سطح خطای کوچکتر از 0.01 بین حمل و نقل هوشمند در مدیریت شهری شهرداری رابطه وجود دارد. از طرفی، مقدار این رابطه برابر با 828/0 است، به طور مستقیم (مثبت) می باشد. بدین معنی که با حمل و نقل هوشمند، میزان حمل و نقل هوشمند در مدیریت شهری شهرداری به نسبت قوی، بالا خواهد بود.

متغیرهای پیش بین: حمل و نقل ( تحرک) هوشمند

متغیر ملاک: حمل و نقل ( تحرک) هوشمند

برحسب مقادیر برآورد شده در جدول بالا و مقدار ضریب همبستگی خطی ساده می­توان گفت که بین حمل و نقل ( تحرک) هوشمند و مدیریت شهری شهرداری رابطه معناداری وجود دارد (828/0 R=). از طرفی مقدار ضریب تعیین تعدیل شده (686/0 R2 adj=) نشان می دهد که 6/68 درصد از کل تغییرات حمل و نقل (تحرک) هوشمند را مدیریت شهری شهرداری پیش­بینی می­کنند.

برحسب مقادیر برآورد شده در جدول بالا، می­توان گفت که حمل و نقل هوشمند و مدیریت شهری شهرداری تاثیر مثبت و معناداری دارد. به عبارتی به ازای افزایش یک انحراف استاندارد در مؤلفه مدیریت شهری شهرداری، به میزان 12/9 انحراف استاندارد مدیریت شهری شهرداری افزایش می­یابد.

5-نتیجه گیری

تحقیق مبنی بر حمل و نقل ( تحرک) هوشمند در مدیریت شهری شهرداری تهران نقش معناداری دارد(P<0.05) که این نتایج با تحقیق جلالی (۱۳۸۳)، کیانی (1386) مطابقت و هم خوانی دارد. در تبیین این فرضیه می توان گفت گسترش روز افزن جمعیت کلان شهرها و بالارفتن نرخ جمعیت نسبت به ظرفیت موجود شهری، فرآیند خدمات رسانی به ساکنین را در برهه ‏های مختلف زمانی با چالش های متفاوتی مواجه نموده است. یکی از چالش‏های مطرح در حوزه مدیریت شهری مرتبط با مشکلات موجود در حمل و نقل و در نتیجه عدم مدیریت بهینه حمل و نقل و ترافیک شهری است. اتلاف زمان درحجم انبوه ترافیک خودروها، ،افزایش تصادفات، ناهماهنگی میان نیروهای امدادی، عدم توزیع مناسب خدمات به علت نبود اطلاعات آماری صحیح، نبود سیستم‏ های پیام رسان بلادرنگ، افزایش آلودگی هوا به علت عدم نظارت دقیق بر عمکرد آلاینده‏ ها، عدم اطلاع از پر یا خالی بودن پارکینگ مقصد از جمله موارد و مشکلات موجود دراین حوزه به شمار می‏آیند. یکی از بهترین راهکارها به منظور رفع چالش‏ های مطرح شده در کنار اصلاح زیرساخت‏ های حمل و نقل در کلان شهرها و همچنین ارتقاء سطح فرهنگی در این حوزه، به خدمت گرفتن تکنولوژی ‏های جدید در حوزه خدمات شهری و یکپارچه سازی اطلاعات بدست آمده از سیستم‏ های مختلف بوده که پلتفرم موبیلیتی به عنوان پلتفرمی جامع در مدیریت حمل و نقل شهری به عنوان یک مدل شناخته شده در این حوزه مطرح می‏ باشد. در این پلتفرم ضمن یکپارچه‏ سازی زیرسیستم ‏های مختلف موثر در مدیریت حمل و نقل شهری مطابق با نیاز هر شهر و ارائه اطلاعات بلادرنگ برای مدیران و شهروندان، با به کارگیری الگوریتم‏ های مختلف به ارائه هوش عملیاتی به هنگام و در نتیجه بینش عملیاتی به عنوان عاملی سازنده در ایجاد شهری پویا پرداخته شده است. مزایای به کارگیری این راهکار عبارتند از: بهبود نظارت در تمام فرایندهای مدیریت شهری تصمیم‏ گیری سریع با به کارگیری بینش بلادرنگ ایجاد ارتباط بین تیم ‏ها، سیستم ‏ها و زیرساخت ‏ها ایجاد هماهنگی بین سازمانی بهره ‏برداری بهینه از منابع فعلی شهر و بهینه سازی کاربرد آن‏ها نظارت مداوم و مدیریت بر دارایی ‏ها مدیریت بر نیروهای عملیاتی پیش بینی و آمادگی به موقع برای موقعیت های اضطراری تصمیمات متمرکز و خودکار پاسخ دهی سریع به حوادث اطلاع رسانی به شهروندان و در صورت لزوم کمک گرفتن از آنها مدیریت دارایی ‏ها گزارش‏ دهی.

نویسندگان: بهنام اکبرزاده افشاری1، راهله محمدی 2

[1] کارشناس ارشد رشته مدیریت شهری و پژوهشگر شهر هوشمند، شهرداری تهران

behnam.afshari@gmail.com

[2] پژوهشگر شهر هوشمند و مدرس دانشگاه

mohamadi962@gmail.com

مراجع

• استادی‌جعفری، مهدی، امیرعباس رصافی،1392، ارزیابی سیاستهای توسعه پایدار در بخش حمل و نقل شهری با استفاده از مدل‌های سامانه پویایی( مطالعه موردی شهر مشهد)، دو فصلنامه مدیریت شهری، شماره 36.
• بختیاری، پیمان،1388،جایگاه انرژی های تجدید پذیر در نظریه حمل و نقل پایدار مسافر، فصلنامه مطالعات مدیریت ترافیک، سال چهارم، شماره 12.
• پاکزاد،جهانشاه،1375،هویت و این همانی با فضا، نشریه صفه. سال ششم. شماره 21.
• حسینی، سید علی،1390، اصول و مبانی برنامه‌ریزی شهری و روستایی‌رشت، انتشارات دریای دانش.
• دو ماهنامه شهرنگار،1391، رصد خانه شهری و شهر هوشمند، شماره 60 و 61.
• دهناد، سید‌محمد‌حسین،1397، حمل و نقل هوشمند یکی از مولفه های رسیدن به شهر هوشمند، مطالب آموزشی.
• سلطانی، علی، احمد علی نامداریان،1389، بررسی تاثیر نیروهای مختلف در شکل گیری فضای شهری، نشریه هویت شهر، دوره 4، شماره7.
• فلاح، مسعود، حمیدرضا صارمی،1393،بررسی شاخص ها و معیارهای شهر هوشمند در توسعه شهری پایدار،اولین کنفرانس ملی شهرسازی، مدیریت شهری و توسعه پایدار، تهران، موسسه ایرانیان، انجمن معماری ایران.
• کمانداری، محسن، محمد رحیم رهنما، 1396،ارزیابی شاخص های شهر هوشمند در مناطق چهارگانه شهر تهران، فضای جغرافیایی،شماره 17.
• مجمع جهانی راه (پیارک)، 1383،حمل ونقل هوشمند. ترجمه سعید صفري، ناشر معاونت آموزش، تحقیقات و فناوري وزارت راه و ترابری، گزارش كميته فني شماره ۱۶.
• مجموعه گزارشهای تدوین نقشه راه هوشمندسازی شبکه برق جزیزه هرمز، گزارش سوم، اردیبهشت 1392.

· Giffinger,R.Fertner,C,Kramar,H.,Kalasek,R.,Pichler-Milanovic,N.,&Meijers,E.SmartCities: Ranking of European Medium-Sized Cities,2007.

· UN Population Division, 2008. World Urbanization Prospects: The 2007 Revision, Highlights.