راه‌حلی برای حمل‌ونقل عمومی ناکارآمد؛ یا جابه‌جایی به‌عنوان سرویس (MaaS) چیست؟

۱. مقدمه

با گسترش خودروهای خودران (autonomous vehicles) روش‌های جدیدی از جابه‌جایی اشخاص در شهرهای هوشمند در حال ظهور است. از جمله این روش‌ها می‌توان به جابه‌جایی به‌عنوان سرویس Mobility-as-a-Service (MaaS) اشاره کرد.

تاخیر در رسیدن به یک قرار مهم، کلاس درس یا محل کار به دلیل ازدحام ترافیکی، مشکلی است که همه ما کم و بیش با آن مواجه بوده‌ایم. دلیل این اتفاق ناکارآمدی سیستم حمل‌ونقل عمومی در شهرها است. با مدیریت غلط جریان ترافیک وسایل حمل‌ونقل عمومی که منجر به افزایش ازدحام می‌شود، خدمات جابه‌جایی در شهرها روز به روز بدتر می‌شوند.

ولی این موضوع دیگر به‌عنوان یک چالش شناخته نخواهد شد. چراکه مسئولین شهرهای هوشمند روش جدیدی برای جابه‌جایی پیدا کرده‌اند. جابه‌جایی به‌عنوان سرویس (MaaS). این ابتکار می‌تواند دو مساله اساسی که افراد هرروز با آن‌ها مواجه هستند، یعنی تصمیم‌گیری برای بهترین مسیر و وسیله سفر (وسیله سفر در ادبیات حمل‌ونقل با عنوان مُد سفر شناخته می‌شود)، را کاملا حل کند. MaaS بر اساس جابه‌جایی فعال و حمل‌ونقل عمومی موثر بهترین مسیر و وسایل حمل‌ونقل را به افراد پیشنهاد می‌دهد. علاوه بر این بستر یکپارچه‌ای برای رزرو و پرداخت هزینه وسیله را نیز فراهم می‌کند.

جابه‌جایی به‌عنوان سرویس (MaaS) تحول عظیمی در سیستم حمل‌ونقل ایجاد کرده است به‌طوری که کسی یک دهه پیش حتی نمی‌توانست به آن فکر کند. نتایج اجراهای آزمایشی، توجه سرمایه‌گذاران در این حوزه را بسیار جلب کرده است. با افزایش سرمایه‌گذاری، تخمین زده می‌شود که ارزش بازار MaaS تا پایان سال ۲۰۲۵ به بیش از ۲۳۰ میلیارد دلار برسد (با نرخ رشد مرکب سالانه ۳۲.۶ درصدی). اما، نتایج اجرای MaaS، تأثیرات آن بر جابه‌جایی پایدار، و نیاز به اجرای آن هنوز ممکن است برای دولت‌ها و شرکت‌ها روشن نباشد.

۲. زیرساخت‌‌های اصلی جابه‌جایی به‌عنوان سرویس (MaaS)

عملکرد MaaS به همکاری بین مسافران، تجمیع‌کنندگان (aggregators) و ارائه دهندگان خدمات (service providers) بستگی دارد. تجمیع‌کنندگان کسانی هستند که داده‌های مورد نیاز را جمع‌آوری کرده و بستری برای ایجاد اپلیکیشن‌های جابه‌جایی فراهم می‌کنند. همکاری بین سه بخش بیان شده، چرخه حیات (life cycle) و اکوسیستم جابه‌جایی به‌عنوان سرویس را می‌سازد.

اکوسیستم MaaS با جمع آوری داده‌ها برای ارائه خدمات جابه‌جایی به کاربران آغاز می‌شود. و چه چیزی بهتر از دستگاه‌های اینترنت اشیا (IoT) برای جمع‌آوری داده‌ها وجود دارد؟ دستگاه های اینترنت اشیا می‌توانند داده‌های مربوط به سفر مانند تواتر، وسیله و روش پرداخت را جمع‌آوری کنند. این دستگاه‌ها همچنین می‌توانند داده‌های مربوط به زیرساخت‌ها مانند محل‌های شارژ خودروهای الکتریکی (EV)، جاهای پارک، شرایط جاده و میزان ازدحام را نیز جمع‌آوری کنند.

ارائه‌دهندگان خدمات MaaS و تجمیع‌کنندگان داده می‌توانند با تجزیه و تحلیل داده‌های جمع‌آوری شده، خدمات جابه‌جایی را بهینه کنند. با استفاده از داده‌های جمع‌آوری شده توسط دستگاه‌های اینترنت اشیا، ارائه‌دهندگان خدمات همچنین می‌توانند بهترین وسیله و مسیر سفر را نیز برای هر فرد مشخص کنند. علاوه بر این، داده‌های مربوط به زیرساخت‌ها می‌توانند به مقامات دولتی کمک کنند تا نیازهای متغیر مسافران را بشناسند و عرضه و تقاضای حمل‌و‌نقل را به‌طور موثری مدیریت کنند.

پس از جمع‌آوری داده‌ها، تجمیع‌کنندگان می‌توانند بر اساس فناوری بلاک‌چین، پلتفرم‌ها و برنامه‌هایی ایجاد کنند که با فراهم کردن یک رابط کاربری برای مسافران به ایشان اجازه می‌دهد تا گزینه‌های سفر خود را به‌صورت end-to-end انتخاب کنند. فناوری دفتر مرکزی غیرمتمرکز، به همه ارائه‌دهندگان خدمت این امکان را می‌دهد تا برای ارائه خدمات پیشرفته به مشتری، در یک پلتفرم واحد ادغام شوند.

در این باره بیشتر بخوانید:

به عنوان مثال، مسافری می خواهد از مبدا تا «نقطه الف» را با دوچرخه و سپس از آنجا تا «نقطه ب» با ماشین، جابه‌جا شود. پلتفرم MaaS مبتنی بر بلاکچین به مسافر اجازه می‌دهد تا دوچرخه و اتومبیل را همزمان با یک برنامه، از یک فروشنده یا دو فروشنده مختلف رزرو کند. این کار همچنین منجر به افزایش شفافیت نیز می‌شود. در این مثال، هر دو ارائه‌دهنده خدمت از مسیر رفت و آمد مسافر مطلع می‌شوند اما اطلاعات شخصی آن‌ها با سایر ارائه‌دهندگان خدمات به اشتراک گذاشته نمی‌شود.

شفافیت فناوری بلاکچین همچنین به ارائه‌دهندگان خدمات این امکان را می‌دهد که بدانند دوچرخه مورد استفاده توسط مسافر، در «نقطه الف» آزاد است. بنابراین می‌توانند مسافر دیگری را پیدا کنند که می‌خواهد با دوچرخه از این مکان سفر کند اپلیکیشن، اطلاعات مورد نیاز را برای تبادل دوچرخه بین این دو مسافر به اشتراک می‌گذارد.

در انتهای سفر، ارائه‌دهندگان MaaS، گزینه‌های زیادی را برای روش‌های پرداخت فراهم می‌کنند تا معاملات مالی برای مسافران و ارائه‌دهندگان خدمات، انعطاف‌پذیر و همچنین قابل اعتماد باشد. علاوه بر این پرداخت‌های مبتنی بر فناوری اینترنت اشیا می‌تواند به امنیت معاملات نیز کمک کند.

۳. تأثیر جابه‌جایی به عنوان سرویس بر پایداری

از دیدگاه دولت، MaaS می‌تواند ابزاری برای دستیابی به جابه‌جایی و محیط زیست پایدار باشد. بدیهی است که استفاده از MaaS باعث کاهش استفاده از وسایل نقلیه شخصی خواهد شد. و کاهش وسایل نقلیه شخصی در نهایت باعث کاهش میزان انتشار کربن ناشی از حمل‌ونقل خواهد شد. به عنوان مثال، اگر MaaS به درستی اجرا شود، افراد تمایل بیشتری به استفاده از روش‌های حمل‌ونقل اشتراکی مثل car-pooling (همسفری) از خود نشان خواهند داد.

گزارش‌ها نشان می‌دهد که استفاده از جابه‌جایی به عنوان سرویس امکان ایجاد رفتارهای پایدارتر در سفر را دارد. به‌عنوان مثال، تحقیقات انجام شده بر اساس آزمایش اجرای MaaS در شهر منچستر نشان می‌دهد که ۲۶٪ مسافران تمایل بیشتری به استفاده از وسایل حمل‌و‌نقل عمومی دارند. و ۲۱٪ مایل به دوچرخه‌سواری یا پیاده‌روی همراه با استفاده از زیرساخت خدمات جابه‌جایی به‌عنوان سرویس بودند.

ظهور خودروهای خودران مبتنی بر هوش مصنوعی (AI) عامل مهمی در افزایش استقبال نسبت به سرویس‌های ride-hailing (مشابه اسنپ، تپسی یا تاکسی تلفنی) خواهد بود. استفاده از سرویس‌های ride-hailing باعث افزایش تعداد خودروها در خیابان می‌شود، اما هزینه سفر را کاهش می‌دهد و امکان جابه‌جایی مسافر از درب منزل تا درب مقصد را فراهم می‌کند.

۴. روندهای ایجاد شده در پی جابه‌جایی به‌عنوان سرویس

اجرای جابه‌جایی به عنوان سرویس، ارائه‌دهندگان خدمات سفر را مجبور می‌کند مدل‌های تجاری خود را که می‌تواند مکمل آن باشد تغییر دهند. ظهور سرویس MaaS باعث ایجاد روندهای زیر در سیستم حمل و نقل شهر هوشمند می شود:

۱.۴. رشد micro-mobility

با راه‌اندازی MaaS، شرکت‌ها سعی می‌کنند گزینه‌های مختلفی را برای سفر فراهم کنند. غول‌های صنعت جابه‌جایی مانند اوبر و لیفت برای سفرهای کوتاه در اسکوترهای برقی سرمایه‌گذاری می‌کنند. اسکوترهای برقی یک گزینه مناسب برای سفرهای درون شهری، به ویژه برای مقاصد نزدیک است، زیرا می‌توانند به کاهش ازدحام ترافیک کمک کنند.

۲.۴. افزایش تمرکز روی داده‌های باز

موفقیت MaaS به قابلیت همکاری و داده‌های باز بستگی دارد. تمرکز بر قابلیت همکاری و داده‌های آزاد باعث افزایش استفاده از اینترنت اشیا و فناوری بلاکچین می‌شود. دستگاه های اینترنت اشیا می توانند قابلیت همکاری بین وسایل نقلیه و تلفن‌های هوشمند مسافران و ارائه دهندگان خدمات را افزایش دهند. در همین حال، فناوری بلاکچین شفافیت داده‌ها را نیز بهبود می‌بخشد. داده‌های باز تا حد زیادی منجر به گسترش MaaS در بین شهروندان می‌شود. زیرا مسافران به راحتی می‌توانند گزینه‌های موجود را ببینند و از بین آن‌ها بهترین را انتخاب کنند.

۳.۴. افزایش خودروهای خودران

هر چه به بیشتر به سمت حمل‌ونقل اشتراکی حرکت می‌کنیم، خودروهای خودران مبتنی بر هوش مصنوعی و تجهیزات اینترنت اشیا، جابه‌جایی در شهرها را هوشمندتر می‌کنند. اتومبیل‌های خودران با چشم‌اندازی برای به حداقل رساندن تصادفات ساخته شده‌اند و زیرساخت‌های MaaS نیز با استفاده یکپارچه بسیاری از فناوری‌ها، تصادفات جاده‌ای را به حداقل می‌رساند و به سمت ایجاد یک سیستم حمل‌ونقل با تصادفات و ازدحام کم‌تر حرکت می‌کنند.

۴.۴. افزایش همکاری‌ها بین بخش دولتی و خصوصی

ظهور MaaS می‌تواند همکاری بیشتری بین دولت‌ها و شرکت‌های بخش خصوصی ایجاد کند. این امر منجر به ایجاد تعادل در شبکه‌ها برای دسترسی بیشتر مسافران و در عین حال بهبود تجربه سفر ایشان می‌شود.

به‌عنوان مثال، دولت‌ها برای مقابله با افزایش تعداد وسایل نقلیه الکترونیکی ساخته شده توسط تولید کنندگان خودرو ، ابتکاراتی را برای ایجاد نقاط شارژ EV بیشتر در دست دارند.

۵. جمع‌بندی

بدیهی است که ما از نظر جابه‌جایی در آغاز دوره جدیدی هستیم، اما آیا آماده پذیرش آن هستیم؟

وقت آن است که مدیران شهری و آژانس‌های حمل‌و‌نقل به جای تماشای این انقلاب، دست به‌کار شده و تحولات را در مسیر درست هدایت کنند. جابه‌جایی به عنوان سرویس مطمئناً آینده سفرهای درون‌شهری خواهد بود. این موضوع نه‌تنها می‌تواند به ارائه‌دهندگان خدمات مسافرتی کمک کند تا انتظارات مسافران را به طور موثر کنترل کنند بلکه به این مشاغل کمک می‌کند تا با پیشرفت صنعت حمل‌و‌نقل، فعال و سودآور باقی بمانند.

دیگر مطالب مرتبط: