هفت عامل موثر در موفقیت شهرهای هوشمند برتر در دنیا

علیرغم اینکه امروزه بسیاری از شهرهای دنیا بر منافع گسترده توسعه شهر هوشمند واقف شده و بر توسعه راهکارهای شهر هوشمند متمرکز شده‌اند، اما همچنان روند توسعه شهر هوشمند در جهان در مراحل اولیه قرار دارد و هنوز میلیاردها شهروند در سطح جهان به بسیاری از این راهکارها دسترسی ندارند. در این میان، برخی از شهرهای دنیا در توسعه شهر هوشمند بسیار موفق عمل کرده‌ و پیشرو بوده‌اند. نتیجه بررسی‌ها و مطالعات مختلف نشان می‌دهد که این شهرها غالبا هفت رویکرد را در برنامه‌های توسعه شهر هوشمند خود پیگیری نموده‌اند که عامل موفقیت آنها بوده است و می‌تواند روشنگر مسیر سایر شهرها برای تحقق اهداف خود در این حوزه باشد که در ادامه به شرح آن می‌پردازم:

1- اجرای یک برنامه توسعه شهر هوشمند جامع و همه‌جانبه: شهرهای هوشمند موفق غالبا رویکردی جامع را برای توسعه شهر هوشمند اتخاذ می‌کنند و یکپارچه‌سازی اپلیکیشن‌های شهری (جدید و قدیمی) و زیرساخت‌ها را تحت عنوان یک سیستم یا سامانه در اولویت قرار می‌دهند که در راستای یک چشم‌انداز جامع شهری است. برنامه‌های جامع شهرهای موفق بر توسعه پلتفرم‌ها و یک زیرساخت IT مشترک متمرکز هستند تا امکان توسعه اپلیکیشن‌های مختلف شهر هوشمند بر روی آن وجود داشته باشد. این رویکرد شهرهای موفق، در مقابل رویکردی قرار دارد که مبتنی بر تمرکز بر توسعه یک حوزه یا اپلیکیشن خاص است (برای مثال جابه‌جایی، انرژی، ایمنی) که به صورت جداگانه و جزیره‌ای توسعه می‌یابد و امکان استفاده مجدد زیرساخت توسعه‌یافته IT برای کاربردهای جدید را بسیار محدود می‌کند.

2- تمرکز بر رویکرد شهروندمحوری: شهرهای هوشمند موفق غالبا رویکردهای شهروندمحوری داشته‌اند و بر توسعه زیرساخت‌های لازم برای اتصال شهروندان به شبکه و کمک به آنها برای هم‌آفرینی در آینده شهر متمرکز بوده‌اند. آنها آزمایشگاه‌های شهر هوشمند و مراکز زندگی هوشمند را در سرتاسر شهر توسعه داده‌اند، به گونه‌ای که شهروندان، دانشجویان، محققان و کسب‌وکارها می‌توانند ایده‌ها و اپلیکیشن‌های شهر هوشمند خود را در شرایط واقعی، ارایه و آزمایش کنند.

3- تطابق برنامه توسعه با طرح‌های دولتی: شهرهای هوشمند موفق غالبا برنامه‌های هوشمندسازی خود را مطابق و همراستا با طرح‌های کلان دولت و شهرداری پیش می‌برند. طرح‌های شهر هوشمند دولت‌ها در مقایسه با برنامه‌های شهر هوشمند مستقل معمولا همراستا با سیاست‌ها و مقررات ملی هستند که همین امر، روند توسعه و اجرای برنامه را تسهیل و تسریع می‌کند.

4- چشم‌انداز بلندمدت: برنامه‌های شهرهای هوشمند موفق دارای ویژگی «بلندمدت بودن» هستند. اجرای راهکارهای شهر هوشمند خاص نباید فقط بر تحقق یک هدف خاص متمرکز باشند (برای مثال، تمرکز فقط بر توسعه حوزه جابه‌جایی شهری)، بلکه باید به سمت تحقق یک چشم‌انداز جامع و بلندمدت حرکت کند.

5- توسعه و حفظ پایداری به عنوان یک اولویت برتر: شهرهای هوشمند موفق در برنامه شهر هوشمند خود معمولا توسعه راهکارهای شهر هوشمند که به افزایش پایداری زیست‌محیطی کمک می‌کند را در اولویت قرار می‌دهند. تحلیل داده‌های اینترنت اشیاء نشان می‌دهد که تمام کاربردهای شهر هوشمند برتر که سریع‌ترین روند رشد را نیز داشته‌اند، تأثیری مستقیم بر کاهش انتشار دی‌اکسید کربن و افزایش کیفیت زندگی شهروندان داشته‌اند. برخی راهکارها و کاربردهای برتر در این فهرست عبارتند از: مدیریت و توسعه شارژ خودروهای برقی، جابه‌جایی اشتراکی، پایش کیفیت هوا/آلودگی، چراغ‌های روشنایی هوشمند و متصل، کنترل و مدیریت ترافیک.

6- تمرکز بر مدل‌های اپراتوری و کارگزاری در استفاده از ظرفیت بخش خصوصی: اگرچه شهرها در استفاده از منابع سرمایه خصوصی یا دولتی برای اجرای پروژه‌های شهر هوشمند مختار هستند، اما تأمین این منابع سرمایه‌گذاری به دلیل محدودیت‌های بودجه دولتی یا سختی بازگشت سرمایه معقول برای پروژه‌های شهر هوشمند مشکل است. بر این اساس، در شهرهای هوشمند موفق برای رفع این مشکل معمولا سعی شده است که اجرای مشارکت عمومی-خصوصی مبتنی بر مدل اپراتوری و کارگزاری برای توسعه و اجرای پروژه‌های شهر هوشمند تسهیل شود. در این روش، ریسک و هزینه‌ها و منافع میان بخش‌های خصوصی و دولتی تقسیم می‌شود و فشار مالی بر نهادهای شهری کاهش می‌یابد. دیگر اینکه اتکاء پروژه‌ها به منابع مالی شهری و تأثیر تغییرات مدیریتی و سیاستگذاری بر این پروژه‌ها کاهش می‌یابد و بدین ترتیب، فرصت‌های سرمایه‌گذاری بلندمدت با هدف برنامه‌ریزی و اجرای پروژه‌های شهر هوشمند در مقیاس وسیع‌تر فراهم می‌شود.

7- توسعه پلتفرم‌ها و پایگاه‌های داده شهری باز: توسعه پلتفرم‌ها و پایگاه داده باز شهری برای ارایه و دسترسی همگانی به مجموعه داده‌های شهری مختلف، یکی دیگر از اولویت‌های اصلی از شهرهای هوشمند آینده است. ایجاد دسترسی همگانی به داده‌های شهری منافع بسیاری در پی دارد که از آنجمله می‌توان به ارتقاء سطح خدمات و عملکرد مدیریت شهری از طریق مشارکت شهروندان و ایجاد مدل‌های کسب‌وکار جدید داده‌محور نام برد. همچنین، طرح‌های داده باز بخش مهمی از روند توسعه شهر هوشمند محسوب می‌شوند زیرا امکان مشارکت شهروندان و کسب‌وکارها در استفاده از داده‌ها برای ارایه راهکارهای شهر هوشمند را فراهم نموده، باعث افزایش نوآوری در زیست‌بوم شهری می‌شوند.

در انتها خاطر نشان می‌شود که موفقیت نهایی در تحقق برنامه‌های شهر هوشمند در گرو توجه به همراستا بودن برنامه با نیازهای شهروندان، شرایط بومی، بهره‌گیری از مشارکت تمام ذی‌نفعان و ذی‌اثران، استفاده بهینه از داده‌های شهری و افزایش آگاهی و فرهنگ‌سازی عمومی است. برای نشان دادن مصداق بارز برخی نمونه‌های موفق راهکارهای شهر هوشمند، در این بسته از روایت تهران هوشمند به بررسی رویداد جایزه جهانی شهر هوشمند بارسلون 2020 و شهرهای برگزیده در این رویداد پرداخته شده است. لازم به ذکر است که برنامه تهران هوشمند نیز به عنوان یکی از برگزیدگان جایزه شهر هوشمند برتر در رویداد 2019 انتخاب شد که در شماره چهارم روایت تهران هوشمند به آن پرداخته شده است.

***پی نوشت: این مطلب به عنوان سرمقاله روایت تهران هوشمند (شماره نهم) منتشر شده است.