چالش کتابخوانی طاقچه : «تله پیشرفت»

کتابی که این دفعه قصد دارم به معرفی آن بپردازم کتابی است با نام «تله پیشرفت ، پژوهشی در زمینه زیست محیطی فروپاشی تمدن ها» اثر رونالد رایت، ترجمه محسن صفاری و منتشر شده توسط نشر چشمه.

همانگونه که بر روی جلد کتاب حک شده، نویسنده سعی دارد تا در این کتاب به دلایل زیست محیطی ای بپردازد که منجر به فرووپاشی تمدن ها شده اند. او معتقد است که این مسائل زیست محیطی مثل تله ای عمل کرده و تمدن های بی توجه به آن را به دام انداخته و نابود ساخته است. او همانگونه که خود در کتاب می گوید معتقد است که شناخت سرگذشت تمدن های گرفتار آمده در این دام به منزله کلاس درسی برای ماست و باید از آن ها درس بگیریم پیش از آنکه دوباره در تله ای که آنان را به تباهی کشاند به دام بیفتیم. از همین رو نویسنده کتاب خود را با طرح مسئله ای که پیش از این نقاش معروف فرانسوی پل گوگن در اثر معروف خود (از کجا آمده ایم؟ کیستیم ؟ به کجا می رویم؟ ) آن را مطرح کرده بود می پردازد. نویسنده می گوید «خرابه های آزمون های ناکام ما، همانند هواپیماهای سقوط کرده ای که جعبه های سیاه آن ها به ما می گویند چه چیزی به خطا رفته است، در بیابان ها و جنگل ها نهفته است. باستان شناسی بهترین ابزار برای نگاه به آینده است، زیرا باستان شناسی است که خوانش عمیقی از سمت و سو و شتاب آهنگ حرکت ما در طول زمان را فراهم می کند: چه هستیم، از کجا آمده ایم، و از این رو به احتمال زیاد به کجا میرویم.»

از کجا آمده ایم؟

در ادامه این بحث نویسنده شروع می کند به تعریف داستان انسان و از کجا آمدن او. او سعی میکند با استفاده از اسناد به دست آمده در کاوش های باستان شناسی داستان انسان را از عصر پارینه سنگی تا آغاز انقلاب کشاورزی و پس از آن، شروع تمدن ها، تعریف کند.البته که در این کار هم خیلی خوب و ماهرانه و کاربردی در عین تلخیص مطالب عمل میکند. در خلال همین روایت کردن سرگذشت آدمی، تاثیر شگرف او در تمام ادوار حیات بشر بر محیط زیست را نیز بیان میکند.

در ادامه این بحث و در دو فصل این کتاب به داستان شکل گیری، اوج گیری، گرفتار آمدن در تله ها و در نهایت فروپاشی چهار تمدن سومر، ایستر، روم و مایا ها می پردازد که هرکدام از این دوره ها حدود 1000 سال به طول انجامیده است. مترجم می گوید «آنچه نویسنده در کند و کاو خود در فروپاشی تمدن های باستانی برای ما به تصویر می کشد این است که عامل تعیین کننده در این فروپاشی ها رویکرد تخریبی انسان به زیست بوم خود، جنگل زدایی، از بین بردن باروری زمین، و از این رو نابودی کشاورزی به مثابه تامیین کننده اصلی معیشت طبقات فرو دست و ثروت و قدرت فرادستان است.» البته دو مثال هم از تمدن های چین و مصر میزند که به احتمال بسیار بالا به خاطر توانمندی محیط زیستشان در جبران بهره برداری های انسان از آن، نه به خاطر فهم و آینده نگری تمدن های ساکن در آن، توانستند تا بیش از سه هزار سال دوام بیاورند. او از این مثال ها به نکته مهمی میرسد «اگر قرار است تمدنی باقی بماند، آن تمدن باید با استفاده از بهرۀ سرمایه و نه از خود سرمایه طبیعی به بقای خود ادامه دهد.». درست به مانند فروشنده ای که اگر بیش از سود خود از مال خود بردارد و دست به اصل سرمایه خود بزند و این کار را تکرار کند محکوم به ورشکستگی است.

ما کیستیم؟ به کجا میرویم؟

در فصل آخر با اشاره به روند رسیدن انسان به انقلاب صنعتی و پس از آن تا امروز به این می پردازد که ما اصلا شاگردانی خوبی نبوده ایم و«اگرچه ممکن است از گذشته بیاموزیم، به نظر نمی رسد چندان زیاد بیاموزیم.» او تبیین می کند که به مانند تمام تمدن های پیشین که نشئه از شکوه خود، دچار نخوت و خود بینی شده بودند ما نیز «گرایش داریم تا عصر خود را عنصری استثنایی بدانیم. به راستی که این عصر از جنبه های گوناگون عصری استثنایی است. اما کوته نگری زمان حاضر، شیوه ای که در آن چشمان ما حرکت توپ را دنبال می کنند ونه بازی را، امری خطرناک است. ما، جذب شده در این جا و در زمان حال، روند حرکت خود را در طول زمان نمی بینیم و فراموش می کنیم تا پرسش پایانی پل گوگن را پیش روی خود بگذاریم: «به کجا می رویم؟»»

نویسنده معتقد است اگر نوع بشر تا اندک زمانی که توان کنترل اوضاع را دارد برای اصلاح شرایط اقدامی نکند، مادر طبیعت با قهرآمیز ترین برخورد به اصلاح او خواهد پرداخت.«ادعایی که کوشیده ام برای لزوم اصلاحات مطرح کنم، نه بر مبنای نوع دوستی است و نه برای نجات طبیعت به خاطر خود طبیعت. از سر اتفاق، باور دارم که چنین نکاتی قواعد اخلاقی است، اما این گونه استدلال های اخلاقی با تمناهای انسان سر سازگاری ندارند. قوی ترین دلیل برای اصلاح نظام جاری این است که این نظام به نفع هیچکس نیست. این نظام یک ماشین خودکشی است.»

البته نویسنده هیچ راه حلی را ارائه نمی کند و تنها قصد او این است که ما را نسبت به وخامت اوضاع موجود آگاه سازد تا با ایجاد یک دغدغه نسبت به حیات خودمان، نه حتی آیندگان خود، در راه اصلاح وضع موجود قدم برداریم. «زمانی آدولف هیتلر با شادی گفت: «چه اقبالی دارند حاکمان که مردم نمی اندیشند!» ما را چه باید کرد هنگامی که حاکمان نمی اندیشند؟».

چرا باید بخوانیم

مهم ترین نکته درباره کتاب روایت داستانی و جذاب آن است و نکته دوم حجم اطلاعات ارزشمندی است که به شما می دهد. اطلاعاتی در مورد انسان، تمدن ها، محیط زیست آنها، رفتار های انسان ها و عواقب آن ها که مثل دانه های تسبیح به وسیله نخ مسئله محیط زیست به هم وصل شده و انسجام یافته اند.

مورد دیگر عبارات غنی و مثال های جذابی است که تا مدت ها در یاد شما خواهد ماند و موضوع مورد بحث را در ذهن شما حک خواهد کرد.

مورد بعد مستند بودن کتاب است به حدی که پی نوشت های مطالب و اسناد، دو هفتم حجم کتاب را به خود ارائه داده است. البته در بعضی جاها هم دیده میشود که نویسنده اقدام به تفسیر شخصی می کند که لازم نیست شما حتما بپذیرید یا جبهه بگیرید، از توضیحات علمی بهره ببرید و اعصاب خود را نخراشید?.

ترجمه

در مورد ترجمه باید بگویم که خیلی به دلم نچسبید. هرچند ترجمه ارزش کار را پایین نیاورده بود اما در بعضی موارد واقعا ثقیل بود به طوری که هر یک یا دو صحفه پیش می آمد که مجبور شوم بعضی از جملات را دوباره یا سه باره بخوانم تا بفهمم.

البته در نسخه دیجیتالی کتاب که من از طریق اپلیکشن طاقچه اقدام به خواندن آن کردم، چندین مورد ایراد از نظر علائم نگارشی وجود داشت و چند جا هم تاریخ های ارائه شده دچار ایراد جزئی بود مثلا یک جا در متن گفته شده بود نظام شمارگان عربی در حدود ششصد سال پیش از میلاد در هندوستان به وجود آمده اما در پی نوشت نوشته شده در سده ششم میلادی در شمال هندوستان پدیدار شد و در سده هشتم از هندوستان به بغداد رسید(که مورد دوم صحیح می باشد).

چه کسانی باید بخوانند؟

به نطرم تمام کسانی که به تاریخ تمدن ها علاقه مندند باید این کتاب را بخوانند و در خواندن آن هیچ شکی به دل خود راه ندهند.

فقط به یاد داشته باشید که حتما پی نوشت های کتاب را بخوانید وگرنه انگار نصف کتاب را نخوانده اید.

از جا تهیه کنیم؟

من خودم در اپلیکیشین طاقچه و از طریق قفسه بی نهایت طاقچه اقدام به خواندن این کتاب کردم. لینک دسترسی به این کتاب را در زیر برای شما عزیزان قرار می دهم.