چالش کتاب‌خوانی طاقچه: هنر همه‌فن‌حریف شدن در احساسات

یادداشتی برای کتاب تیرماه: کتابی که کمک می‌کند خودت را بهتر بشناسی.

_سلام، خوبی؟

_ ممنون. خوبم.

سؤالی معمول و متداول در ابتدای هر مکالمه. اما به‌راستی وقتی این سؤال را از کسی می­‌پرسیم، چه‌قدر انتظار داریم تا پاسخی واقعی از او بشنویم و او از عمق احساسات و حس‌وحالش برایمان بگوید. اگر خودمان مورد خطاب این سوال باشیم چه؟ آیا صادقانه پاسخ خواهیم داد و اصلاً می­‌دانیم در آن لحظه چه حس‌و‌حالی داریم تا آن را با دیگران در میان بگذاریم؟

اگر بخواهیم روراست باشیم، خیر. نه خودمان می دانیم چه حسی داریم و نه واقعاً مشتاقیم تا جوابش را از دیگران بشنویم. اما چرا این‌گونه است؟ این کتاب تلاش می­‌کند تا پاسخ این پرسش را بیابد و یاریمان کند تا راه درست شناخت احساس، درک آن، نام‌گذاری، ابراز و تعدیل و تنظیم احساسات را بیاموزیم.

نکته­‌ی اصلی و آشنای این کتاب برای من این بود که فقدان آموزش صحیح از سال­‌های کودکی و وجود آموزه­‌های فرهنگی و تربیتی غلط مانع شناخت و بروز به‌جای احساسات و کنترل آن‌ها می‌­شود. هر چند این کتاب براساس مطالعات و تحقیقات میدانی در مدارس امریکا و یا شرکت‌های بزرگ این کشور، به نگارش درآمده، اما از نظر من نتایج آن قابل تعمیم به سایر جوامع نیز هست. به عنوان مثال در جامعه­‌ی ما ابراز احساسات از سوی مردان به ویژه غم و اندوه امری نکوهیده و موجب شرمساری‌ست درحالی‌که این امر در مورد زنان برعکس است. هم‌چنین معمولاً دختران دعوت به خویشتن­‌داری و سکوت و پرهیز از ابراز هیجان می­‌شوند و رفتار برخلاف این هنجار اجتماعی، به نوعی خروج از خط قرمزهای فرهنگی تلقی می‌شود.

چنین نگرش‌­هایی سبب­‌ساز عدم شناخت دقیق و واضح از احساس و انباشت آن شده و می­‌تواند به گونه­‌ای دیگر در زندگی شخصی و کاری افراد نمود پیدا کند که اگر ریشه­‌یابی شود، فقدان مهارت شناخت و کنترل احساسات، علت اصلی آن است.

یکی از ابتکارات نویسنده در این کتاب، طرح مفهومی به نام «خُلق­ سنج» است. نموداری با دو محور عمود برهم که چهار ربع احساسی را نمایش می دهد. زرد (انرژی بالا و احساسات خوشایند مثل زمانی که خبر قبولی در دانشگاه و رشته­‌ی مورد علاقه­‌مان را دریافت می­‌کنیم)، قرمز (انرژی بالا و احساسات منفی مثل خشم هنگامی که کسی در اتوبان جلوی ما می‌پیچد و سبقت می­‌گیرد)، سبز (انرژی پائین و احساسات مثبت مثل حس آرامش حاصل از نشستن کنار شومینه در شب بلند زمستان و مطالعه‌ی رمان مورد علاقه و نوشیدن همزمان دم­‌نوش محبوبمان) و رنگ آبی (انرژی پائین و احساسات منفی مثل حس ناامیدی و شکست به دلیل عدم کسب نتیجه­‌ی دل‌خواه در کنکور).

نکته‌­ی مهم در مورد خلق­‌سنج این است که احساسات ما دائماً در حال نوسان و تغییر است و با شناخت این‌که الان در کدام ربع این نمودار هستیم، می‌توانیم در مدیریت احساساتمان مدبرانه و آگاهانه‌تر رفتار کنیم.

نکته­‌ی کلیدی دیگر برای من اشاره­‌ی نویسنده به فقر کلمه و عدم مهارت ما در به‌کارگیری کلمات برای بیان و انتقال احساساتمان است. به عنوان مثال تفاوت بین اضطراب و ترس چیست؟ فرق میان دل‌خوری و عصبانیت را چه‌طور توضیح دهیم؟ این ها سؤالاتی بود که برای شخص من بسیار تآمل برانگیز و قابل‌توجه بودند.

نویسنده در ادامه به آموزش مهارت‌هایی برای کنترل احساسات می‌پردازد که برای آگاهی بیشتر بهتر است خودتان کتاب را بخوانید و از لذت شناخت احساسات خود و دیگران به منظور کمک به آن‌ها و درک بیشتر و متقابل در خانه، محیط کار و تحصیل، بهره­ مند شوید.

راستش در پایان مطالعه­‌ی کتاب، حس کردم مفاهیم ذکر شده در آن برایم آشناست و یادم افتاد که پیشتر در انیمیشن Inside out نیز در قالبی ساده‌تر به این موضوعات پرداخته شده بود. هم‌چنین اپیزود شانزدهم رادیو راه دکتر شکوری نیز با عنوان «درباره­‌ی چهار­نفر» به همین موضوع با شیوه‌ی بیان و زاویه­‌ی نگاهی خاص پرداخته است که می‌تواند مکمل مطالب این کتاب باشد.