باغ انیشتین: ترجمه فیزیک به Blackfoot

منتشر شده در symmetrymagazine به تاریخ ۱ ژوئن ۲۰۲۱
لینک منبع Einstein’s garden: translating physics into Blackfoot

در سال ۲۰۱۵، رصدخانه موج گرانشی لیزر امواج عظیمی را در فضا-زمان کشف کرد که ناشی از برخورد دو سیاهچاله بود. این اولین مشاهده مستقیم امواج گرانشی بود که فیزیکدانان از زمانی که آلبرت انیشتین وجود آن‌ها را در سال ۱۹۱۶ پیش‌بینی کرد، به دنبال آن بودند.

دانشمندان LIGO آماده شدند تا کشف عظیم را به جهان اعلام کنند. مترجمین تلاش کردند تا این خبر رسمی را به زبان‌های چینی، فرانسوی، هندی و کره‌ای بازنویسی کنند (فقط نام چند تن را ذکر کنند).

کوری گری، اپراتور ردیاب در رصدخانه هانفورد LIGO در واشنگتن، پیشنهاد افزودن زبان دیگری به این مجموعه را داد. او پیشنهاد کرد که مادرش، شارون یلوفلای، ممکن است بتواند این خبر رسمی را به بلک فوت ترجمه کند، یعنی زبان آلگون کوینیوس که توسط سیکسکا، کینای، پیکانی و بلک فوت صحبت می‌شود، یعنی چهار گروه از کنفدراسیون بومی بلک فوت آمریکای شمالی.

این اولین انتشار مطبوعاتی بود که نتیجه‌ای را اعلام کرد که جایزه نوبل را برای دانشمندان به ارمغان می‌آورد تا به بلک فوت ترجمه شوند. و این یک نمایش برجسته از شیوه Yellowfly و دیگر اعضای Siksika ملت برای تقویت زبان بود که بیش از یک قرن با هدف به حاشیه انقراض کشیده شده‌بود.

فرآیند جذب

مردم بلک‌فوت در دشت‌های بزرگ شمالی زندگی می‌کنند، در جایی که در حال حاضر آلبرتا، کانادا و ایالت مونتانا در آمریکا است-هر چند در ابتدا، قلمرو آن‌ها بزرگ‌تر بود، و شمال ساسکچوان را تا شمال وایومینگ در بر می‌گرفت.

تقریبا به محض اینکه اروپایی‌ها با قصد استعمار زمین به آنجا رسیدند، مدارس شبانه‌روزی و روزانه برای کودکان بومی تاسیس کردند. هدف از این مدارس، محروم کردن کودکان از فرهنگ، از جمله زبان آن‌ها بود.

همان طور که گزارش سال ۲۰۱۵ کمیسیون حقیقت و آشتی کانادا می‌گوید: « این اقدامات بخشی از یک سیاست منسجم برای از بین بردن مردم بومی به عنوان مردم مجزا و جذب آن‌ها به جریان اصلی کانادا برخلاف میلشان بود.» دولت از این تلاش‌ها حمایت کرد و در نهایت هر کودک بومی را مجبور کرد که در یکی از این مدارس حضور یابد، زیرا «اگر هر فرد بومی» جذب سیاست شده باشد «، هیچ ذخیره، هیچ پیمان و هیچ حقوق بومی وجود نداشت.»

در دهه ۱۹۶۰ به عنوان یک کودک در کانادا، Yellowfly مجبور شد در یک مدرسه شبانه‌روزی مسیحی برای کودکان سیاه‌پوست شرکت کند. او از خانواده‌اش و فرهنگش جدا شده بود و به خاطر صحبت کردن به زبان خودش تنبیه بدنی می‌شد.

همانطور که گزارش کمیسیون حقیقت و آشتی اشاره می‌کند، بسیاری از کودکان از سو استفاده که در مدارس تجربه کردند، جان سالم به در نبردند. Yellowfly این کار را انجام داد و در سال آخر مدرسه را ترک کرد.

او می‌گوید: « وقتی او ۲۳ ساله بود و در کالیفرنیا زندگی می‌کرد، شروع به کپی کردن کلمات [ بلک فوت ] کرد که از والدین و بزرگ‌ترهای خود شنیده بود.» ابتدا سعی می‌کرد کلمات را روی کاغذ برای فرزندانش جمع کند. اما به زودی این فکر به سرش زد که کار دیگری بکند.

بسیاری از بچه‌های کوچک اصلا با بلک فوت صحبت نمی‌کردند، و من فکر کردم که در برخی موارد نیاز به یک فرهنگ لغت وجود خواهد داشت. وقتی بزرگ‌ترها می‌میرند، بسیاری از چیزهایی که می‌دانند و تجربه کرده‌اند از بین خواهند رفت.

چندین دهه بعد، فرهنگ لغت او بسیار بزرگ شده‌است. و حالا او یکی از بزرگان است که کلمات جدیدی به صفحات آن اضافه می‌کند.

صحبت از فیزیک

در زبان‌های چند ترکیبی مانند بلک فوت، بیشتر کلمات از بیت‌های کلمه کوچک‌تر به نام «تکواژها» ساخته شده‌اند. برای مثال، کلمه «میان وعده» در بلک فوت به «a'písttaapiksistaki» ترجمه می‌شود، ترکیبی از تکواژها به معنای «حرکت در مورد چشیدن غذا» است.

زبان‌ها با صدها میلیون گویشور به طور مداوم در حال تحول هستند و واژگان جدیدی را اضافه می‌کنند چون مردم راه‌های جدیدی برای بیان خود پیدا می‌کنند. اما بومی‌های بلک فوت‌زبان در چند هزار نفر تعداد دارند، بنابراین اصطلاحات برای مفاهیمی مانند «نظریه نسبیت عام انیشتین» و «امواج گرانشی» باید به کار گرفته شوند. Yellowfly در بیانیه مطبوعاتی LIGO که ترجمه کرده، مجوز شعر گرفت. او به نظریه انیشتین به عنوان bisaatsinsiimaan یا «گیاهان زیبا» اشاره کرد.

او می‌گوید: « تلاش برای توضیح نظریه‌اش احتمالا سه‌تا پنج صفحه در بلک فوت بود.» «من فکر می‌کردم که» گیاهان زیبا مناسب هستند چون چیزهای زیادی از این نظریه می‌آیند، و من مطمئنم که چیزهای بیشتری وجود خواهند داشت. «مزارع» واژه‌ای برای آن بود؛ آن‌ها در حال برداشت از آن باغ هستند. Yellowfly تلاش برای ترجمه اعلان‌های مربوط به تشخیص امواج گرانشی را ادامه داده‌است. در این فرآیند، او راه‌های جدیدی برای بیان مفاهیم از جمله «طرح»، «الهام‌بخش» و «درصد» ایجاد کرده‌است.

برخی کلمات و عبارات را می توان به طور مستقیم ترجمه کرد-«سیاه‌چاله» به سادگی کلمات بلک فوت برای «سیاه‌» و «چاله» هستند-و ترجمه‌های دیگر مفهومی ترند. واژه او برای «امواج گرانشی» به عنوان مثال به معنای «امواج چسبیده به هم» است.

گری می‌گوید: «من به کارهایی که او به عنوان شعر انجام می‌دهد فکر می‌کنم.» «من همیشه عاشق شنیدن کلمات جدیدی هستم که او باخود به همراه می‌آورد.»

کمک به رشد یک زبان

براساس پروژه زبان‌های در معرض خطر که توسط شورای فرهنگی اولین مردم و تیمی در دانشگاه هاوایی در مانوا مدیریت می‌شود، «بشریت با انقراض عظیمی مواجه است.» او گفت: زبان‌ها با سرعتی بی‌سابقه در حال ناپدید شدن هستند. و وقتی این اتفاق می‌افتد، یک چشم‌انداز منحصر به فرد از جهان از دست می‌رود.

« با هر زبانی که می‌میرد، میراث فرهنگی عظیمی را از دست می‌دهیم؛ درک اینکه انسان‌ها چگونه با دنیای اطراف ما ارتباط برقرار می‌کنند؛ دانش علمی، پزشکی و گیاه‌شناسی؛ و از همه مهم‌تر، ما بیان طنز، عشق و زندگی جوامع را از دست می‌دهیم.»

کانتوگان هملاک، یکی از مدافعان این طرح می‌گوید، تجدید حیات زبان بومی، تلاشی مهم در قرن بیست و یکم است. و بهترین راه برای احیای یک زبان استفاده از آن است.

او در یک زندگی آنلاین برای سازمان آموزش و پرورش کانادا گفت: «شما باید سعی کنید که زبان را به آنچه انجام می‌دهید بیاورید: به فعالیت‌ها، به کاری که در حال انجام است،» به بومیان فکر کنید.

ادامه استفاده از آن در زندگی روزمره تنها زبان را زنده نمی‌کند، او گفت: زبان روشی را شکل می‌دهد که ما فکر می‌کنیم و روشی را شکل می‌دهد که ما دنیا را می‌بینیم. بنابراین با بازگرداندن زبان به هر کاری که انجام می‌دهیم، این کار به شیوه زندگی ما نیز نیرو می‌بخشد.

نمونه‌های مدرن تلاش برای آوردن زبان‌های در معرض خطر به طور منظم ضرب می‌شوند: کارتون‌ها، بازی‌های ویدیویی، و فیلم‌ها (از جمله جنگ ستارگان و یافتن نمو) به زبان‌های بومی ترجمه شده‌اند. در سال ۲۰۱۹، یک بازی هاکی که در کانادا پخش شد، با لهجه دیگری به نام کری در آلگونکن گزارش شد؛ در ژانویه ۲۰۲۰، یک بازی هاکی دیگر در بلک فوت گزارش شد. بلک فوت‌زبانان از طریق کانال‌های یوتیوب، برنامه‌ها و راهنماهای مجازی و برنامه‌های مدارس و دانشگاه‌ها به صورت دیجیتالی به دیگران آموزش می‌دهند.

گری می‌گوید که دوست دارد مردم را از قبایل دیگر جذب کند تا یافته‌های LIGO را حتی به زبان‌های بیشتری ترجمه کند. او می‌گوید: «زبان‌های بومی مدت‌ها است که به سختی به کار گرفته شده‌اند، اما این واقعیت که آن‌ها زنده مانده‌اند نشان‌دهنده تاب آوری مردم بومی است و مادر من نمونه کاملی از آن است.»

این متن با استفاده از ربات مترجم مقالات علمی ترجمه شده و به صورت محدود مورد بازبینی انسانی قرار گرفته است.در نتیجه می‌تواند دارای برخی اشکالات ترجمه باشد.

مقالات لینک‌شده در این متن می‌توانند به صورت رایگان با استفاده از مقاله‌خوان ترجمیار به فارسی مطالعه شوند.