نسخه خوانی

مقدمه :

فعالیت در هر مجموعه ای مستلزم شناخت و رعایت قوانین و مقررات حاکم بر آن می باشد. داروخانه به عنوان یک پایگاه درمانی که مستقیما با سلامت جامعه مرتبط می باشد دارای مقرراتی است که رعایت آنها ارتقای کیفیت خدمت رسانی و تضمین سلامت جامعه را در بر خواهد داشت. قانون مربوط به پزشکی و دارویی، مواد خوردنی و آشامیدنی و اصلاحیه های بعدی آن، تعاریفی را از داروخانه، مسئول فنی و موسس ارائه کرده است که در زیر به طور مختصر به آنها اشاره می کنیم.

داروخانه :

داروخانه موسسه ای پزشکی است که با اخذ پروانه مخصوص از وزارت بهداشت،درمان و آموزش پزشکی تاسیس شده و با داشتن مسئول فنی واجد شرایط به ارائه خدمات دارویی و عرضه دارو، شیر خشک و مکمل های غذایی رژیمی ،غذاهای کمکی شیرخواران و لوازم مصرفی پزشکی و فرآورده های آرایشی و بهداشتی مجاز مبادرت می نماید.

موسس :

عبارتست از شخصیتی که صلاحیت آن جهت تاسیس داروخانه مطابق ضوابط و مقررات به تایید کمیسیون امور داروخانه ها مصرح در ماده ۲۰ قانون مربوط به مقررات امور پزشکی و دارویی ،مواد خوردنی و آشامیدنی رسیده است و پروانه تاسیس داروخانه از دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی مربوطه ، دریافت نموده است.

تکنسین دارویی :

تکنسین داروخانه، نسخه پیچ، دارو یار، دستیار داروساز، تکنسین دارویی، پراتیک یا کارمند داروخانه، شخصی است که اقدام به نسخه پیچی در داروخانه می کند. برخی از آنها به صورت تجربی و برخی با گذراندن دوره های آموزشی وارد این شغل می شوند.

وظایف نسخه پیچ :

۱- خواندن نسخه و جمع آوری اقلام دارویی تجویز شده

۲- برقرای ارتباط محترمانه و موثر با بیمار و مراجعین

۳- قیمت زنی دستی یا ثبت الکترونیکی دارو

۴- حفظ نظم چیدمان اصولی و علمی داروها

۵- انبارداری و ثبت موجودی و کمبود داروها

۶- استفاده از روپورش با نصب پلاک مشخصات

تعریف دارو:

دارو ماده ایست که برای پیشگیری،تشخیص و یا درمان یک بیماری مصرف می شود

نام های مختلف یک دارو

هر دارو ۴ نوع نام دارد که هر کدام از آنها مفهوم خاصی دارند.

نام شیمیایی : نشان دهنده ساختار مولکول دارو است. مثلا نام شیمیایی سالبوتامول: آلفا۱-۱ و ۱دی متیل اتیل آمینو متیل-۴- هیدروکسی-۱و۳ بنزن دی متانول می باشد.

نام رمز : وقتی دارویی کشف می شود تا زمانی که مراحل آزمایشگاهی و قانونی آن طی شده و اثر بخشی دارو کاملا اثبات شود با اسم رمز معرفی می گردد ،مثل SGH68

نام عمومی = ژنریک : اسم بین المللی یک دارو است که در تمام دنیا ، دارو به آن نام شناخته می شود ، مثل سالبوتامول . تقریبا همه داروها فقط یک نام ژنریک دارند.

نام تجاری = Trade = Brand : اسمی است که هر کارخانه به طور مختص برای محصول خود انتخال و آنرا با نماد ® مشخص می نماید . البته کارخانه موظف است نام ژنریک را حتما روی بسته بندی دارو ذکر کند . برای مثال برخی نام های تجاری سالبوتامول عبارتند از:

Ventolin ، Ventalex

نکته مهم در نسخه خوانی و آموزش نسخه خوانی :

قطعا تکرار و تمرین مهمترین راه تسلط بر خواندن نسخه است.

کتب زیادی در ارتباط با مبحث نسخه خوانی وجود دارد كه شما با تهيه اين كتب در كنار اموزش هاى ما ميتوانيد به يك نسخه خوان حرفه اى تبديل شويد.

اگر بخواهیم به طور اجمالی فرایند نسخه خوانی رو توضیح بدهیم اینطور خواهد بود:

۱- مطالعه کامل مبحث داروشناسی (آشنایی کامل با انواع داروها،شکل های دارویی، اسامی دارو ها و گروه های دارویی) – بدون تسلط بر این موضوعات حقیقتا هرگز در کار در داروخانه به عنوان نسخه خوان موفق نخواهید بود ، شاید بپرسید چرا ؟؟؟ یک علت آن رو این طور بگویم که ؛ شما توانستید از روی نسخه داروی Losartan رو بخونید ، تا زمانی که ندانید این دارو از گروه داروهای ضد فشار خون هست ، باید تمام قفسه های داروخانه رو بگردید . زیرا در اکثر داروخانه ها تقریبا قریبا به ۱۰۰% داروها بر اساس گروه های دارویی چیده شده اند . یا برخی داروها با نام تجاری توسط پزشک تجویز می شوند . بعنوان مثال Lozar که نام تجاری داروی Lozartan می باشد . شما باید بدانید که Lozar مربوط به این دارو هست که بتوانید به بیمار ارائه دهید و … پس تسلط بر این مبحث کاملا ضروری و اولین قدم در نسخه خوانی است.

۲- خواندن نمونه نسخه های آموزشی ، معمولا پس از کار کردن هرچند کوتاه در یک داروخانه خیلی سریع با دست خط پزشک های محدوده آشنا خواهید شد . اما برای شروع کار و دسترسی نداشتن به داروخانه جهت کار و یا کارورزی ، داشتن تعداد زیادی نسخه جهت تسلط ضروریست.

۳- کار در داروخانه که میتواند بصورت کارآموز نیز باشد . تا با سایر داروها ، نحوه قیمت زنی داروها ، قوانین بیمه ها و … بصورت عملی و از نزدیک آشنا شوید.

همان طور که می بینید حتما نیاز نیست که شما در کلاس های نسخه خوانی شرکت کنید . البته هر چند این کار می تواند اطلاعات دیگری نیز در اختیار شما قرار دهد اما عملا شما با مطالعه مبحث داروشناسی و کارآموزی در یک داروخانه میتوانید تسلط کافی رو بدست بیارید اما اگر تمایل به دریافت مدرک تکنسین داروخانه دارید و میخواهید تا علمی تر قدم در این شغل بگذارید شرکت در کلاسها برای شما مفید خواهد بود. امروزه در بسیاری از داروخانه ها، تکنسین هایی هستند که بصورت تجربی و حتی با مدارک زیر دیپلم فعالیت می کنند.

قبل از شروع به نسخه خوانی شما بايد اشنايى نسبى تا كامل رو در مورد دارو ها داشته باشيد.

از قبيل اشكال دارو ها

عملكرد دارو

تداخلات دارويى

و....

اشكال داروها

(توجه به املاى لاتين شكل دارو ها كمك زيادى خواندن نسخه ميكند)

1 – قرص (Tablet )

2 – کپسول (Capsule )

3 – شربت (Syrup )

4 – آمپول (Ampoule)

5 – ویال (Vial )

6 – پماد (Ointment)

7 – کرم (Cream)

8 – لوسیون (Lotion)

9 – ژل (Gel)

10 – شیاف (Suppository)

11 – قطره (Drop)

12 – پودر یا ساشه (Powder & Sachet)

13 – اسپری (Spray)

14 – سرم (Serum)

قرص (Tablet)

1 – قرص عادی : مثل Tab Acetaminophen

2 – قرص روکش دار : به سه دسته زیر تقسیم می شود:

الف –روکش قندی⬅️ Sugar Coated مثل Tab Thioridazine

ب – روکش روده ای⬅️Enteric Coated مثل Tab Naproxen

پ –روکش نازک⬅️ Film Coated مثل Tab Metronidazole

3 – قرص جوشان⬅️ Tablet Effervescent: مثل Tab Vitamin C

4 – قرص زیر زبانی⬅️Tablet Sublingual: مثل Tab T.N.G

5 – قرص مکیدنی⬅️ Tablet Lazenge: مثل Tab Althadin

6 – قرص جویدنی⬅️ Tablet Chewable: مثل Tab Dimethicone

7 – قرص خط دار⬅️ Tablet scored: مثل Tab Acetaminophen

8 – قرص آهسته رهش⬅️ Tablet Slow Release: مثل Tab Iron

9 – قرص واژینال⬅️ Tablet Vaginal :Tab Vag Clotrimazole

قرصهای با پوشش قندی(S.C.) (Sugar coated Tab):

در این شکل دارویی هسته مرکزی را با شربت پوشش داده‌اند. طعم و بوی دارو حس نمی‌شود و دارو در مقابل نور به طور نسبی محافظت می‌شود. قرصهای S.C عموماً دارای ظاهر زیبا و خوشرنگ هستند از این رو شایعترین اشکال داروی مسموم کننده کودکان است. ساخت پرزحمت و وقت‌گیر آنها از معایب آنها است. به قرصهای S.C دراژه نیز گفته می‌شود. مانندایبوپروفن(Ibuprofen) که داروی مسکن است.

قرصهای دارای پوشش لایه نازک (Film coated Tab)(F.C.):

در این نوع قرصها یک لایه پلیمری نازک برروی هسته مرکزی کشیده شده است. مزایای آن مانند S.C است با این تفاوت که ظاهر زیبایی ندارد. مانند پروپرانولول (Propranolol)

قرصهای دارای پوشش روده‌ای(Enteric coated Tab)(E.C):

در این نوع قرص پوشش قرص در pH اسیدی نامحلول و در pH قلیایی محلول است لذا اینگونه قرصها در روده باز می‌شوند. معمولاً داروهایی را که در اسید معده تخریب می‌شوند و یا برای معده اثر تحریکی دارند را به این شکل تهیه می‌کنند. همچنین با توجه به تفاوت pH در نقاط مختلف روده می‌توان دارو را طوری طراحی کرد که در قسمت معینی در روده باز شود و اثر خود را در آن ناحیه اعمال کند. مانند بیزاکودیل(Bisacodyle) که داروی مسهل است. سولفاسالازین (Sulfa salazine) که در درمان کولیت زخمی کاربرد دارد.

قرصهای گونه‌ای و زیر زبانی:

فراورده‌های گونه‌ای را در بین گونه و آرواره قرار می‌دهند و فراورده‌های S.L را در زیر زبان قرار می‌دهند. در ایران شکل باکال (گونه‌ای) موجود نیست. این اشکال دارویی برای موادی به کار می‌روند که یا در اسید معده ناپایدارند، یا جذب کمی از روده دارند و یا توسط آنزیمهای دستگاه گوارش و کبد به طور وسیعی بی‌اثر می‌شوند. تری نیتروگلیسیرین (T.N.G) که داروی ضد آنژین صدریاست، نمونه‌ای از قرصهای زیر زبانی است.

قرصهای جویدنی:

قرصهایی هستند که باید در هنگام مصرف جویده شوند. عموماً دارای موادی هستند که مزه خوشایندی دارند. داروهایی را به این شکل می‌سازند که حتماً باید در معده و یا در هنگام ورود به روده کاملاً باز شده باشد. مانند قرصهای ضد اسید و داروی مبندازول(Mebendazole) که یک داروی ضد کرم است.

قرصهای آهسته رهش (Sustained Release Tab)(S.R):

قرصهای آهسته رهش یا طولانی اثر، قرصهایی هستند که به واسطه اعمالی که روی آنها انجام شده است، فراورده خود را در مدت زمان طولانی تری آزاد می‌کنند.

مزایای این دارو عبارتست از:

• کاهش دفعات مصرف دارو
• افزایش رغبت بیمار به مصرف
• کاهش عوارض جانبی
• به صرفه بودن از نظر اقتصادی

لازم است ذکر شود که هر دارویی را نمی‌توان به این شکل تولید کرد

مانند تئوفیلین طولانی اثر (Theophyline S.R)

قرصهای جوشان:

قرصهای جوشان، قرصهایی هستند که در داخلشان اسید تارتریک،اسید سیتریک و بی‌کربنات سدیم وجود دارد ودر اثر مجاورت با آب گاز دی‌اکسیدکربن (CO2) آزاد می‌کند. CO۲ آزاد شده علاوه بر متلاشی کردن قرص سبب ایجاد مزه مطلوب و پوشیده شدن مزه نامطلوب بخصوص مزه شوری فراورده می‌شود. قرصهای جوشان برای ترغیب کودکان به مصرف دارو بسیار مناسبند ضمن اینکه فرآورده‌هایی که در محیط مایع ناپایدار هستند را می‌توان به این شکل تهیه کرد و سپس در هنگام مصرف به صورت محلول درآورد

مانند قرص جوشان ویتامین C.

قرصهای جوشان شدیداً به رطوبت حساس هستند. از اینرو باید آنها را در قوطی حاوی دارو نگهداری کرد و قبل از مصرف نباید آنها را از جلد درآورد.

قرصهای دارای یک شیار و دو شیار(خط دار) (Scored & Double scored Tab):

قرصهای یک شیاری و دو شیاری قرصهایی هستند که به ترتیب بر روی آنها یک شیار و دو شیار کشیده‌اند. قرصهای فوق را می‌توان با قرار دادن چاقو و وارد کردن فشار به ۲ یا ۴ قسمت تقسیم کرد. مانند دیگوکسین (Digoxin) که در بیماران قلبی استفاده می‌شود.

انواع کپسول ( Capsule )

1 – کپسول خوراکی: مثل Cap Amoxicillin

2 – کپسول تنفسی Inhalation capsule : این کپسول ها توسط دستگاه Spinhaler استفاده می شود

مثل inhalation cap Cromolyn Sodium

شربت syrup

که در اندازه های 60mg – 100mg – 120mg موجود می باشد

مثل Guaifenesin Syr(شربت گایافنزین)

آمپول (Ampoule)

که به چهار طریق زیر تزریق می گردد

• عضلانی (IM): مثل Amp Nandrolone Decanoate
• وریدی (IV): مثل Amp Vit C & Amp Vit B12
• زیر جلدی (SC): مثل Amp Insulin
• انفوزیون (INF): مثل Amp Calcium Gluconate & Amp Atracurium Besylate

ویال (Vial)

مثل Vial Penicillin

پماد (Ointment)

که به سه صورت می باشد

الف – پماد موضعی (Topical Ointment): مثل Top Oint Betamethasone

ب – پماد چشمی (Ophtalmic Ointment): مثل Oph Oint Tetracycline

پ – پماد مقعدی (Rectal Ointment): مثل Rectal Oint Anti Hemorrhoid

کرم (Cream)

که بیشتر در زمینه آرایشی و بهداشتی استفاده می شود.

لوسیون (Lotion)

درصد غلظت آن از کرم کمتر می باشد و دارای ذرات جامد معلق چربی است.

ژل (Gel)

به چهار صورت زیر می باشد

• ژل موضعی (Topical Gel) : مثل Top Gel Piroxicam
• ژل واژینال (Vaginal Gel) : مثل Vag Gel Clindamycin
• ژل چشمی (Ophtalmic Gel) : مثل Oph Gel Lipsec
• ژ ل دهانی (Oral Gel) : مثل Oral Gel Benzocaine

شیاف (Suppository)

به دو صورت زیر می باشد

الف – شیاف واژینال (Vaginal Suppository) : مثل Vag Supp Miconazole

ب – شیاف مقعدی (Rectal Suppository) : مثل Rectal Supp Diclofenac

قطره (Drop)

به سه صورت زیر می باشد

• قطره چشمی (Eye Drop) : مثل Eye Drop Chloramphenicol
• قطره گوشی (Ear Drop): مثل Ear Drop Polymixin
• قطره بینی: ( Nasal Drop ): مثل Nasal Drop Naphazoline

پودر یا ساشه (Powder & Sachet)

مثل Powder Sorbitol & powder O.R.S

اسپری (Spray)

به سه صورت زیر می باشد

• اسپری موضعی Topical Spray: مثل Top Spray Lidocaine
• اسپری بینی (Nasal Spray): مثل Nasal Spray Beclomethasone
• اسپری دهانی (Inhalation Spray): مثل Inhalation Spray Salbutamol

شکل نسخه یک فرم چاپی است که دارای قسمت سفیدی برای نوشتن نام ومشخصات ودستور مصرف داروهاست.

۱-مشخصات بیمار و تاریخ تجویز

۲-شروع نسخه RX

۳-شکل ونام دارو وقدرت دارویی وتعداد دارو

۴-طریقه مصرف یا چگونگی ساخت(در مورد داروهای ترکیبی) وارائه توصیه های تکمیلی(مثلا این نسخه دوبار قابل تکرار است)

۵-امضاء ومهر پزشک

1- بخش مشخصات بیمار

این بخش شامل:نام ونام خانوادگی بیمار،سن،جنس،وزن(به ویژه در اطفال)،تاریخ،دسته ها واقلام دارویی و در آخر از همه ،مهر پزشک می باشد.اگر نسخه ای هیچکدام از موارد را نداشته باشد نمی توان نسخه را برگرداند ولی اگر مهر پزشک نداشته باشد نسخه باطل است.پس مهم ترین فاکتور برای نسخه مهر پزشک است.

2- مفهوم RX

نسخه در تمام دنیا با علامت RX شروع می شود که برگرفته از کلمهRECIPE به معنی به این شکل اجرا کن یا به این صورت تهیه کن که در سمت چپ بالای نسخه نوشته می شود.

3- شکل دارویی، نام دارو، دوز دارو، تعداد دارو و دستور مصرف دارو

شکل دارو: اغلب از حروف مخفف(سیلاب دارویی) به جای نوشتن نام کامل شکل دارویی استفاده می گردد. در بعضی نسخه ها اشکال دارویی را بعد از اسم دارو هم می نویسند هر چند بهتر است قبل از اسم دارو نوشته شود. البته در نگارش نسخ، گاها پزشک شکل دارویی را پس از ذکر نام دارو می نویسد و نه در سطر اول مربوطه

Tab Xanax 0.5mg N=10

Xanax 0.5mg Tab N=10

نام دارو: داروها اسم ژنریک و اسم تجاری دارند که بهتر است در نسخه با اسم ژنریک نوشته شود. اسامی تجاری در بیمه مشکل ایجاد می کند مثلا بیمه آساکول را در نسخه قبول نمی کند و باید اسم دارو در نسخه نوشته شود ایراد و مشکل دیگر این است که بعضی از اسم های تجاری مثلInderal نسبت به اسم های ژنریک مثل پروپرانولول راحت تر و کوتاه تر است. در نتیجه پزشک در نسخه Inderal می نویسد.

دوز دارو: در خیلی از موارد که دارو تک دوز می باشد، پزشک دوز مربوطه را در نسخه قید نمی کند، بهتر است اگر دارویی حتی فقط یک دوز هم داشته باشد، در نسخه نوشته شود زیرا ممکن است در آینده دوز دیگری از آن وارد بازار شود و بیمه اگر دوز دارو نوشته نشده باشد، حداقل دوز را قبول می کند.

تعداد دارو: تعداد دارو به صورت انگلیسی و در تعداد های کم به صورت یونانی نوشته می شود گاهی در تعداد قرص و کپسول از کلمه box (جعبه) و در مورد شربت ها از کلمه bottle (بطری) استفاده می شود. ممکن است کارخانه ها جعبه هایی با تعداد متفاوت تولید کنند. به عنوان مثال یک کارخانه جعبه های سی تایی و دیگری صدتایی تولید کند. باید توجه داشت که در این موارد بیمه، آن جعبه ای را که تعداد کمتری دارد قبول می کند بیمه تعداد را به فارسی قبول نمی کند ولی به طور استثناء کلمه عدد را می پذیرد.به عنوان مثال ۲۰۰عدد را قبول می کند.

4-دستور دارویی

دستور دارویی می تواند نوشته نشود، دستور ساده ای باشد و یا به صورت کامل و با توضیحات نوشته شود. اگر در نسخه ای دوز دارویی یا شکل دارویی نوشته نشده باشد ارزان ترین حالت در بیمه قیمت می خورد. در نسخه خوانی باید دقت نمود سن، جنس، مهر و تخصص پزشک و بقیه داروها به خواندن نسخه کمک می کنند.

5-مهر وامضای پزشک

در نهایت وجود مهر وامضای پزشک در نسخه الزامی است.