گردشگری ایران بعد از کرونا

ابتدای سال میلادی 2020، تمام جهان در آستانه شروع یک دهه جدید و پر چالش، با بزرگترین چالش خود بعد از جنگهای جهانی روبرو شد. چین اعلام کرد ویروس جدیدی از خانواده کرونا ویروس شناسایی شده است که به سرعت در حال پیشروی است. چین شهر ووهان را قرنطینه کرد. در این زمان سایر کشورها تنها در حال پوشش دادن اخبار بیماری به نقل از منابع چینی بودند. سیاستمداران برجسته کشورهای مختلف برای اطمینان دادن به مردم در جلوگیری از ورود بیماری به کشور تلاش میکردند. در ابتدا به نظر میرسید این بار نیز همانند سایر بیماری های جدید چند دهه اخیر به زودی شرایط در چین نیز به حالت عادی بازخواهد گشت. اما شرایط به گونه ای دیگر رقم خورد.

با گذشت زمانی اندک موارد جدید در آسیا، اروپا و آمریکا شناسایی شد. انسانها و نظام سرمایه داری حاکم بر جهان غافلگیر شده بودند. عدم تخصیص منابع کافی به بخش درمانی و سلامت عمومی در سالهای اخیر و تلاش برای عادی نشان دادن شرایط سبب ایجاد بزرگترین همه گیری در صد سال اخیر شد. برای اولین بار جهان به صورت یکپارچه نگاه های خود را در انتظار راه حل به آزمایشگاه ها دوختند.

کووید 19 میتوانست به انسانها کمک کند برای یکبار کاملا متحد شوند، به هم نزدیکتر شوند و یک صلح کامل را بر جهان حاکم کنند، اما این اتفاق نیفتاد.

با این حال در همین زمان سیاستمداران، روحانیان و سرمایه داران روشهای دیگری از جمله انکار، فرافکنی و نادیده گرفتن را در پیش گرفتند. موضوع جالب توجه نحوه پوشش اطلاعات غلط و خودخواهانه این گروه ها بود که البته این موضوع را میتوان با قدرت و چیرگی این گروه ها بر رسانه ها و مراکز اطلاع رسانی توجیه کرد. اما موضوع جالبتر واکنش مردم و گاها پذیرش این رفتارها بود. جواب ساده انگارانه میتواند این باشد که هر کدام از ما درون خود یک سیاستمدار نالایق، یک روحانی متعصب و یک سرمایه دار خودخواه داریم.

در کشورها و شهرهای مختلف، انسانهای اجتماعی به اجبار یا به اختیار میبایست در خانه میماندند و راه های ارتباطی خود را به رسانه های اجتماعی محدود میکردند. با این کار، یک صنعت پیشتر و بیشتر از همه ضربه خورد. گردشگری به صورت کامل تعطیل شد و این آغاز ماجرا بود. صنعت گردشگری در تمام دنیا با بزرگترین چالش خود روبرو شد. حدود 320 میلیون نفر درگیر در صنعت گردشگری خود را در خطر از دست دادن کار میدیدند. با گذشت ده ماه از شروع اپیدمی، همچنان درگیری با این بیماری به طور محسوسی وجود دارد. حالا به ایران برسیم.

ایران در طی سالهای اخیر و به ویژه بعد از توافق برجام میرفت که پیشرفت صنعت گردشگری خود را هر روز بیشتر کند. سرمایه های فراوانی به سمت این صنعت نو پا در حال حرکت بود. دیدگاه گردشگران خارجی نسبت به ایران در حال تغییر بود. ایرانیان آماده بودند که جلوه دیگری از ایران را نسبت به رسانه ها نشان دهند. اما از میانه سال 2019، با شدت گرفتن تنش بین ایران و آمریکا و ایجاد حس جنگ افروزی بین دو کشور، وقفه کوتاهی در این پیشرفت رخ داد. با گذشت چند ماه شرایط در حال ثابت شدن بود. دولت در نوامبر 2019 به صورت ناگهانی قیمت بنزین را در کشور افزایش داد و این آغاز دومینوی سقوط گردشگری بود. اعتراضات در شهرهای مختلف آغاز شد و بسیاری از تورها کنسل شد.

در سومین روز از دهه جدید میلادی، آمریکا یکی از نیروهای مهم نظامی برون مرزی ایران را در حاشیه فرودگاه بغداد ترور کرد. ایران به شدت از رفتار آمریکا عصبانی بود و رجز خوانی جنگ طلبانه بین دو کشور شدت گرفت. در پاسخ به این حرکت، ایران یکی از پایگاههای نیروی آمریکایی در عراق را با اعلام قبلی بمباران کرد. اما در بامداد هشتم ژانویه، پرواز شماره 752 خطوط هوایی اوکراین با دو موشک در اطراف شهریار سرنگون شد. 176 نفر کشته شدند و دولت ایران بعد از سه روز مسئولیت اتفاق را برعهده گرفت و تاکید کرد که خطای انسانی سبب بروز این اتفاق بوده است. بیشتر از هشتاد درصد تورهای رزرو شده برای فصل گردشگری بهاره ایران کنسل شدند. بزرگترین ضربه به اقتصاد گردشگری ایران وارد شد. با این حال همچنان وجود گردشگر داخلی در تعطیلات سال نوی ایرانی میتوانست امید بخش باشد. با شروع همه گیری و گزارش اولین موارد ابتلا در ایران و گسترش سریع آن، این امید نیز حذف شد. برای مدت سه ماه مراکز گردشگری، اقامتگاه ها و سایر مراکز مرتبط تعطیل بود. با بهتر شدن شرایط و باز شدن برخی از مراکز، تلاش برای ساماندهی مجدد مراکز گردشگری آغاز شد، اما با وجود حضور بیماری، اوضاع به نحو مطلوبی پیش نرفت.

به گفته برخی از مسئولان، 30 درصد مراکز اقامتی به طور کامل تعطیل شدند و 70 درصد باقیمانده با ظرفیت کمتر از 20 درصد مشغول هستند. با این وجود، دیر یا زود این بیماری نیز سپری خواهد شد و شرایط به حالت عادی بازخواهد گشت. اما با تغییراتی که در این مدت دنیا به خود دیده است، شرایط گردشگری چگونه خواهد شد؟

- بازگشت آهسته

بر اساس نظرات متخصصان، در کشورهای پیشرفته و کشورهایی که در برابر پاندمی به خوبی مقابله کردند، همانند نیوزیلند، آلمان و یونان شرایط با سرعت بیشتری به حالت قبل بازخواهد گشت، طبیعتا. اما در کشورهای درگیر با بیماری به ویژه کشورهای در حال توسعه که زیرساختها و منابع لازم برای مقابله با بیماری را نداشتند و شیوع بیماری در آنها بیشتر بوده است، شرایط بازگشت و بازیابی بسیار آهسته تر خواهد بود. در مورد ایران نیز میتوان آن را در گروه دوم دسته بندی کرد. بر این موارد شرایط سیاسی حاکم در منطقه و روابط بین المللی موثر بر بازیابی را نیز میتوان مد نظر قرار داد.

- انفجار گردشگر داخلی

در حال حاضر با شرایط کنونی ایران، بعد از پایان شرایط همه گیری، میبایست در انتظار شروع شدید گردشگران داخلی در مناطق مختلف بود. چندین ماه خانه نشینی، سبب خواهد شد بعد از برطرف شدن محدودیتها و ترس از بیماری، مردم برای تغییر حال و هوای خود سفرها را آغاز کنند. البته این موضوع برای برخی گروه ها که بدون توجه به شرایط ویژه کنونی به سفرهای تفریحی خود ادامه میدادند، تاثیر چندانی نخواهد داشت. اما جامعه گردشگری ایران میتواند به بازگرداندن بخشی از ضرر و زیانها به کمک گردشگران داخلی پرشور امیدوار باشد. با این حال مسائل زیست محیطی و اشباع ظرفیت گردشگری را نیز میبایست در نظر گرفت.

- تغییر در سبک زندگی تجاری

قسمتی از سفرها تا پیش از این در انحصار سفرهای تجاری بوده است. تاثیر واضح اپیدمی در این مدت را میتوان در حجم استفاده از شبکه های مجازی برای انجام دیدارها، جلسات کاری، مکاتبات و عقد قراردادها مشاهده کرد. بازگشت به شرایط گذشته نیز مقداری زمان خواهد برد، اما برخی از صاحبان مشاغل دریافته اند که میتوان کارها را به صورت دورکاری و با زینه و زمان کمتر به نتیجه رساند.

- تثبیت تغییرات و تلاش برای حفظ محیط زیست یا استفاده از استراتژی های جدید برای بازگشت به شرایط گذشته

در برخی از کشورها، حتی بعد از پایان همه گیری، برخی از قوانین مربوط به این دوران باقی خواهند ماند. رعایت پروتکلهای بهداشتی، تلاش برای حفظ محیط زیست و غیره. اما در مورد ایران میتوان اینطور نتیجه گرفت که با توجه به ضرر هنگفتی که بخش گردشگری در این مدت و پیش از آن متحمل شده است، استراتژی هایی جهت ترغیب گردشگران داخلی و خارجی همانند تخفیفهای زیاد، پکیجهای اقامتی و گردشگری و غیره ارائه خواهد کرد. این استراتژی ها و البته هجوم گردشگری داخلی سبب اشباع ظرفیت مکانهای مختلف و نابودی منابع طبیعی و زیست محیطی خواهد شد.

- بک پکرهای پیشرو

پیش از آنکه ایران به صورت رسمی و جهانی تبدیل به مقصد مطلوبی برای انواع گوناگونی از گردشگران شود، این بک پکرهای شجاع، ماجراجو و اغلب جوان بودند که عمدتا با هزینه اندک آغاز کننده راه گردشگران بعدی بوده اند. در این شرایط نیز، میتوان انتظار داشت اولین مسافران، بعد از پایان همه گیری در ایران (و بسیاری از نقاط دیگر) همین جوانان پرشور باشند. این گروه به مرور تجربیات خود را به گروه های دیگر منتقل خواهند کردند و در صورت مساعد بودن شرایط، گروه های بعدی و گردشگران عمده سفرهای خود را آغاز خواهند کرد. پس شاید بتوان پیش بینی کرد حتی با توجه به پایان پاندمی احتمالا در چند ماه آینده، همچنان مدتی طول خواهد کشید که ایرانیان دوباره دوستان گردشگر خارجی خود را ببینند. اما بعد از طی شدن مرحله اولیه که احتمالا دو فصل مطلوب گردشگری (یک سال) به طول خواهد انجامید، دوباره روزهای گذشته بازخواهند گشت.

البته تمام این موارد در صورتی میتوانند اتفاق بیفتند که فعالیتهای سیاسی دولتها و گروه ها تاثیری بر این روند نگذارد. با این حال اگر اتفاق خاصی نیفتد و سیاستمداران و حاکمان، اندکی مردم را آسوده تر بگذارند، میتوان امیدوار بود که در مدت زمان نه چندان زیادی بعد از پایان پاندمی، گردشگران داخلی و خارجی بخش عادی از زندگی روزانه در تمام دنیا شوند. هر چند این زمان برای تغییر و اصلاح استراتژی ها، روشها و مدیریتها، زمان بسیار مناسبی بوده است، اگر به درستی اندیشیده و اجرا شود.