تاثیر نگاه مدیریت بر روح عبادت

✍️تاثیر نگاه مدیریت مناسک بر روح عبادت

حج و اربعین بزرگترین مناسک مذهبی در اسلام هستند که بررسی شیوه و سبک مدیریت آنها می تواند تا حدود زیادی به شناخت تفاوت نگاه دو مذهب اسلامی در مدیریت مناسک کمک کند.

در این یادداشت می خواهم در این خصوص مختصری صحبت کنم.

در همین ابتدا عرض کنم که مطالبی که خواهم گفت به هیچ وجه برای مقایسه مناسک حج با زیارت اربعین نیست بلکه روی صحبت من متمرکز بر شیوه و نگاه حاکم بر مدیریت این دو شاخصه بزرگ عبادت جمعی در جهان اسلام است که اثرات آن در شیوه های اجرایی، معماری، شهرسازی و ... متجلی شده است. بیشتر توضیح خواهم داد.

از اربعین شروع می کنم که احتمالا عزیزان بیشتری تجربه کرده اند.

اساس ساختار و روح حاکم بر مدیریت زیارت اربعین مشارکت مردمی و خدمت صادقانه و عاشقانه ذیل توجه به امام حسین علیه السلام و حضرت قمر منیر بنی هاشم ابالفضل عباس علیه السلام است.

اسکان، تغذیه، حمل و نقل، زیارت، خدمت، درمان و هرچیزی ذیل شعاع وجودی دردانه آفرینش اباعبدالله الحسین علیه السلام توسط خود مردم انجام می شود.

دولت های مرکزی به طور خاص در عراق و ایران بعنوان دو کشور میزبان و موطن بخش اصلی زائران، بیشتر بر روی آماده سازی زیرساخت های حمل و نقل، انرژی، تردد مرزی و بخصوص امنیت متمرکز هستند و در سایر امور کمتر ردپایی از آنها دیده می شود (تجربه شخصی بنده این است که هرجا غیر از مواردی که ذکر شد دولت‌ها ورود کرده اند کار گره خورده و بدتر شده است).

روح مردمی حاکم بر اربعین ذیل مفهوم حب الحسین یجمعنا، مسیر سیروسلوک عارفانه و عاشقانه ای را از محضر امیرالمومنین علی علیه السلام تا آغوش حضرت عشق شکل داده است.

در این مسیر دلدادگی بدون هیچ امری از جانب خدا و هیچ فتوای شرعی، به حکم عشق از علی عالی، منزل به منزل وقوف می کنی تا در کربلا، میقاتگاه عاشقی به دور شمع وجود امام بگردی و سیراب شوی.

موکب به موکب در رودخانه ای خروشان از دلدادگی به حسین پیش می روی و سرما، گرما، نبودن جای خواب، غذا رژیمی، غیر رژیمی، سرویس حمل و نقل، اتاق بزرگ، اتاق کوچک، سرویس بهداشتی (حج رفته ها بیشتر درک میکنند) هیچکدام تو را از مقصود باز نمی دارند.

دهها میلیون زائر عاشقی می کنند، به هم عشق می ورزند و فارغ از رنگ و نژاد و ملیت و مذهب و تفاوت فتوا به حکم دل و محبت به اصل و معدن کرم، میآیند و می روند.

قطعا اربعین معجزه آشکار اهل بیت و الگوی قابل افتخار مدیریت شیعه است.

اما مدیریت مناسک حج کاملا برعکس آن چیزی است که در اربعین تجربه می کنید.

همه چیز کاملاً دولتی است، ثبت نام، نوبت دهی، اعزام ، اسکان، تغذیه ، بهداشت و درمان، حمل و نقل و حتی متاسفانه عبادت کردن.

این کشور میزبان است که برای سفر عبادی و مناسک واجب شما تعیین تکلیف می کند که کجا بخوابید، چگونه از حمل و نقل استفاده کنید، کی و کجا و چگونه اعمال انجام دهید، به صلاح خودش اماکن زیارتی را تغییر می دهد و در یک کلام در ایام حج عملا حاجی در سیطره مدیریتی و حکومتی کشور میزبان و کشور خودش است.

از نگاه بنده این مدل به آفتی برای حج تبدیل شده است، در ایام حج بیشتر گردشگر محسوب می شوی تا زائر، تا سالک، تا عاشق، تا دلداده.

زمانبندی روزانه ی تو را وقت صبحانه و ناهار و شام هتل تعیین میکند تا هوای دلت برای نگاه عاشقانه به کعبه، تنفس در مسجدالنبی، گریه کردن برای مظلومیت ائمه ی بقیع.

طبق برنامه بودن، زمانبندی، حرکت، برگشت، تفاوت فتوا و... همیشه با توست، باید مرد راه باشی، عارف باشی تا حواشی تو را از مقصود باز ندارد.

مدیریت حکومتی مناسک حج که به شدت آلوده به مدل های مدیریتی لیبرال سرمایه داری است در مدیریت فقط سه میلیون زائر باز می ماند.

علی رغم دریافت هزینه های سرسام آور از حجاج، با وجود فعال بودن بعثه کشورهای مختلف، با وجود هزینه سرسام آور زیرساختی و شهری به خصوص در ساخت و ساز هتل ولی بازهم به چشم حاجیان عمدتا کشورهای فقیر اسلامی را می بینی که از کرامت حداقلی برخوردار نمی شوند.

دیدن شرطه های فراوان رفتار بعضاً بی ادبانه (امسال رفتارهای بد، حداقل با زائران ایرانی بسیار کم شده است) تو را دلتنگ هلا بزوار بزرگ و کوچک موکب داران عراقی و غیر عراقی می کند.

با وجود اینکه خداوند متعال مناسک حج به خصوص حج تمتع را به وضوح سیری عاشقانه طراحی کرده تا حاجی مسیر سلوک از خلق به حق و حق به خلق را طی کند و حج ابراهیمی و محمدی صلوات الله علیهما کاملا در سیر حرکت طراحی شده است ولی متاسفانه شیوه مدیریت مناسک توسط میزبان مانع بزرگی بر سر این اصل است.

هتل های سر به فلک کشیده اطراف مسجد الحرام ، ساختارهای متمرکز مدیریتی خشک حکومتی، طراحی شهری و جاده ای ماشین محور به جای انسان محور، روح سیر و سلوک و حرکت عاشقانه در موسم حج را تحت شعاع قرار داده است.

برداشت بنده از ادعیه و آداب اعمال و مطالعه سیره اهل بیت (در حد فهم ناقص خود) این است که حاجی باید در حرکت باشد، باید در تکاپو باشد، حاجی باید قدم به قدم از دنیا کنده شود و ظرف وجودی خود را بزرگ و بزرگتر کند تا بتواند در عید قربان همه تعلقات دنیوی را ذبح کند، به جنگ شیطان بروند و در طواف و مسعی هفت شهر عشق را طی کند و وقتی لبریز از عشق به خدا شد بار دیگر به شهر و کاشانه خود باز گردد و آن را با دیگران به اشتراک بگذارد. اما رسیدن به این طراحی عاشقانه با شرایط فعلی بسیار بسیار سخت است.

البته اگر شما حج را توریستی بخواهی الحق و انصاف همه چیز خوب است، هتل رستوران و غذای آماده، اتوبوس های کولر دار، هواپیما، مال های جذاب و آن چه توریسم نیاز دارد. ولی دلدادگی و عاشقی و سیر و سلوک، حال و هوای اربعینی میخواهد.

در ایام حج جایی موکبی برپا نیست، طفل خردسالی با چشم اشکبار هلا بزوار به تو نمی گوید، پیرزن فقیر دلداده ای نمی بینی که تمام دست رنج یکساله اش را برای زائر حسین تبدیل به طعام کرده باشد و با اشک و ناله از تو بخواهد که مهمانش باشی و او توفیق خدمت به زوار حسین پیدا کند.

مرد کامل سن و شیخ عشیره ای را نمی بینی که از شدت خستگی و کم خوابی بی حال روی صندلی در گوشه‌ای بی هوش شده باشد، جوانان نسل z را با موهایی به سبک غربی نمی بینی که پاچه های شلوار را بالا زده باشند و سینی در دست باشند و یا در خیابان از تو بخواهند تا با افتخار کف پایت را بمالند و غبار از چهره ی زائر حسین و ابالفضائل بزدایند و شرف خود را خدمت به زائر بدانند.

در موسم حج اگر کارگران مهاجر بنگلادشی و پاکستانی نباشند از کشور میزبان کسی حاضر نیست در گرما حدود ۵۰ درجه آبی به دستت بدهد، طعامی دیده نمی شود، جایی برای نشست و استراحت نیست، جایی برای مناجات جمعی نیست، حق نداری صدای صلوات بر محمد و آل محمد را بلند کنی و تاجایی که توانسته اند در مدیریت شهری، معماری و مدیریت اماکن مقدسه فردیت را به جای جماعت نشانده اند و این را می توان همان تاثیر نگاه مدیریت غربی مناسک بر روح عبادت دانست.

تفاوت دو نگاه مدیریت مناسک اینگونه است که یکی تبلور روح جماعت و عاشقی دسته جمعی شده و دیگری مصداقل بارز اِنَّ الَّذینَ کَـفَروا وَ یَصُدّونَ عَن سَبیلِ اللهِ وَ المَسجِدِ الحَرام»(هود-۱۸).

شاید این تفاوت را هم بتوانیم به پاداش های خاص خداوند به حسین بن علی بن ابی طالب علیه السلام اضافه کنیم که تجلی واقعی روح حج را هم در زیارت حسین علیه السلام قرارداده است، چرا که به پاس گذشتن حسین علیه السلام از همه هستی خود، خداوند هم همه هستی را به پای ذبح عظیم ریخته است.

علی محمد رجبی

مکه مکرمه

۲۸ خرداد ۱۴۰۲

۳۰ ذیقعده ۱۴۴۴