مدرسه اقتصاد: منحصر به فرد در مدیریت کسب و کار مانند قوی سیاه

ما تلاش می‌کنیم در مجموعه مقالات “مدرسه اقتصاد“، مفاهیم و تکنیک‌های مدیریت مالی، رهبری تیم و نظریاتی که به موفقیت کسب و کار کمک می‌کنند را معرفی کنیم. پیشتر به ۷ تکنیکی که یک رهبر تیم را به یک الگوی موفق تبدیل می‌کند، به شما معرفی کنیم. و امروز نوبت به معرفی نظریه قوی سیاه رسیده است.

مثال و شبیه‌سازی

بیایید فرض کنیم پرهام به تازگی با یک سرمایه اندوخته وارد شهرک صنعتی پرند شده و قصد دارد از فضای اقتصادی پویای این شهر در زمینه تولید پارچه و منسوجات استفاده کند و کارگاه خود را راه‌اندازی کند. او با پیش‌فرض اینکه تمامی جوانب را پیش‌بینی کرده، با بلند پروازی بی‌پروای خود امید دارد که به زودی به تارگت ۳ ماهه خود خواهد رسید و حتی می‌تواند در تارگت ۱ ساله کسب و کار خود موفق باشد و تیم خود را گسترش دهد.

اما با گذشت ۲ ماه از راه‌اندازی کارگاه پرهام، تحریم‌های بین‌المللی، واردات مواد اولیه را محدود می‌کند و نوسانات ارزی سر به فلک می‌کشد. او که دیگر توان پرداخت هزینه‌های کارگاه و کارگران را ندارد، روز به روز ناچار می‌شود که فعالیت کارگاه را محدود و نفرات تیمش را کم‌تر کند و از جایی که هیچ وقت پیش‌بینی این شرایط را نکرده بود، راه حل گریز این وضعیت را هم نمی‌داند.

در حالی که اگر پرهام پیش از ورود به این بازار و شروع فعالیت صنعتی خود، وقوع هر احتمال مثبت، منفی و یا ضعیف را کرده بود، می‌توانست با نقشه‌های جایگزین از بحران بگریزد و حتی از شرایط بحرانی رقبا به نفع خود استفاده کند.

مختصات کلی نظریه قوی سیاه

پدیده‌هایی بسیار نادر، غیرقابل پیش‌بینی و دور از معمول که احتمال رخ دادنشان بسیار کم ولی تأثیراتشان بسیار زیاد است. به عبارت دیگر، رویدادهایی که در چارچوب نظریه قوی سیاه قرار می‌گیرند و احتمال وقوع آن‌ها از دید ما بسیار ناچیز است اما اگر رخ بدهند، اثرات بسیار قدرتمندی را به همراه خواهند داشت.

در حقیقت، نظریه قوی سیاه به خطرات خاصی اشاره می‌کند که احتمال رخ دادنشان بسیار پایین است، آن قدر پایین که ممکن است حتی غیرقابل پیش‌بینی و شناسایی باشند اما اگر رخ بدهند، تأثیرات چشم‌گیری دارند و بعد از وقوع به صورت نامناسب توجیه می‌شوند.

این نظریه به این مفهوم اشاره می‌کند که قبل از رخ دادن پدیده‌های قوی سیاه، مردم هیچ‌ فکر و تصوری از احتمال وقوع آن ندارند، لذا بعد از شاهد شدن آن‌، سعی می‌کنند تا به گونه‌ای علت این رویداد غیر منتظره را توضیح دهند و به نحوی نشان دهند که این رویداد قابل پیش‌بینی بوده است.

این نظریه توسط نسیم نیکلاس طالب (Nassim Nicholas Taleb) در کتاب با همین نام مطرح شد و مورد تحلیل قرار گرفت. این کتاب، به عنوان یکی از تأثیرگذارترین کتاب‌ها پس از جنگ جهانی دوم شناخته شده و درباره تأثیر عظیم پدیده‌های غیرقابل پیش‌بینی و تلاش بشر برای یافتن تفسیر ساده برای شرح این پدیده‌ها حرف می‌زند.

قوی سیاه به سمت چه هدفی می‌رود؟

این نظریه، شرح موقعیت‌هایی است که به صورت فوق‌العاده و غیرمحتملی اتفاق می‌افتند و تأثیرات چشم‌گیر و گاهی غیرقابل جبرانی دارند. اما بشر پس از مواجهه با چنین موقعیت‌هایی سعی دارند به نحوی نشان دهند که این حادثه‌ها قابل پیش‌بینی بوده و آن را به صورت نامناسب توضیح می‌دهند. ولی حقیقت این است که بشر توانایی پیش‌بینی مسائل پیچیده در آینده و تحلیل روندهای گذشته را به طور صحیح ندارند.

چگونه قوی سیاه خود را بشناسیم؟

نسیم طالب، در کتاب خود می‌گوید که پدیده قوی سیاه، خصوصیات زیر را دارد:

پدیده‌ای که اتفاق می‌افتد، برای آن فرد، یک رویداد غیرمحتمل و فوق‌العاده به شمار می‌رود که قبلا و در آن لحظه زمانی با آن روبرو نشده بود.
پدیده قوی سیاه، اثرات چشم‌گیر و گاهی غیرقابل جبرانی را با خود به همراه دارد.
پس از وقوع این پدیده، آن فردی که در حال تجربه این رویداد است، سعی بر این دارد، به نحوی نشان دهد که منتظر وقوع آن بوده و علت به وجود آمدن آن را به گونه‌ای توضیح دهد.

در این جا ممکن است این سؤال برایتان پیش بیاید که در طول تاریخ چنین پدیده‌هایی با این خصوصیات رخ داده‌اند و در صورتی که تاریخ شاهد این پدیده‌ها بوده، چه مواردی را می‌توان در این نظریه جا داد؟

به طور عمومی، می‌توان وقوع هر نوع جنگ و حملات نظامی، بلایای طبیعی مانند سیل، زلزله و گردباد، آتش‌سوزی‌های عظیم و انفجار و … که به صورت معمول و در برنامه‌ریزی‌های ما برای انجام پروژه‌ها در نظر گرفته نمی‌شوند را به عنوان قوی سیاه در نظر گرفت.

بنابراین کاملأ قابل فهم و پیش‌بینی است که چنین پدیده‌هایی در طول تاریخ رخ داده و افراد و سازمان‌های مختلفی را با خود درگیر کرده است.

مثال‌هایی از قوی سیاه در واقعیت

بسیاری از رویدادهای تاریخی، قبل از رخ دادن، پیش‌بینی‌نشدنی بوده‌اند و بعد از وقوع، تأثیرات عمیق و گاه ناگزیر بر روند پروژه‌ها داشته‌اند. در زیر چند مثال از این رویدادها را مشاهده می‌کنید:

جنگ جهانی اول
شروع جنگ جهانی دوم
حملات تروریستی ۱۱ سپتامبر
حباب دات‌کام
فروپاشی بازار مسکن در سال ۲۰۰۸
ابرتورم فجیع زیمباوه
بحران تورم دلار در بهمن ۱۳۹۶
همه‌گیری کووید-۱۹

شباهت‌ها، تفاوت‌ها و کاربردهای نظریه قوی سیاه و قانون مورفی

نظریه قوی سیاه، یک نظریه در زمینه آمار و احتمال است که به بررسی رویدادهایی می‌پردازد که غیرقابل پیش‌بینی، بسیار نادر و تأثیرگذار هستند. قانون مورفی یا قانون تلخ تجربه، یک اصطلاح عامیانه است که بیان می‌کند: «اگر چیزی ممکن است اشتباه بشود، اشتباه خواهد شد». شباهت این دو نظریه در این است که هر دو به عدم قطعیت و عدم کنترل بر رویدادهای آینده تأکید می‌کنند. همچنین هر دو به پس‌خوانی یا تلاش برای توجیه رخدادهای نامنتظره با استفاده از علل ساده و دم دستی اشاره دارند. با این حال، تفاوت این دو نظریه در این است که نظریه قوی سیاه بر پدیده‌های خارق‌العاده و انحصاری تمرکز دارد، در حالی که قانون مورفی بر پدیده‌های عادی و روزمره مبتنی است.

پس آیا قوی سیاه همیشه منفی‌نگر است؟

این سؤال را نمی‌توان با بله پاسخ داد. این پدیده فقط شامل رویدادهای منفی و نامحتمل نیست. بلکه رویدادهای مثبتی هم در تاریخ وجود داشته‌اند که احتمال رخ دادن آن‌ها کم بود ولی اتفاق افتادند. مثل اختراع پنی‌سیلین، اینترنت و …

قوی سیاه از کجا آمد؟

انسان‌ها تا یک دوره‌ای از تاریخ، تصور می‌کردند که در جهان فقط قوهای سفید هستند. اما با دیدن قوهای سیاه در استرالیا باور انسان‌ها عوض شد و آن‌ها فهمیدند که قوهای سیاه نیز در دنیا زندگی می‌کنند که تا آن زمان پذیرش آن، برای این افراد، غیرممکن بود.

آن‌ها قوی سفید را پرنده‌ای سفید و نشانه پاکی می‌پنداشتند ولی قوی سیاه را به خاطر عدم شناخت کافی از آن، نماد شر معرفی می‌کردند.

نسیم طالب، در کتاب قوی سیاه خود، با استفاده از علم آمار و احتمال، از اسطوره قدیمی قوی سیاه برای کمک به تصمیم‌گیری بهتر و درست‌تر بهره گرفت. در واقع، او می‌خواست تا به افراد کمک کند که بتوانند با پدیده‌های نامطلوب مقابله کنند.

تکنیک مبارزه با قوی سیاه

نظریه قوی سیاه نمی‌خواهد که ما را در پیش‌بینی اتفاقات غیرمنتظره آموزش دهد، بلکه هدف این نظریه، این است که به ما یاد دهد که تنها به تحلیل روندهای گذشته و علوم آمار و احتمال برای پیش‌بینی آینده اعتماد نکنیم و همیشه آمادگی لازم را برای حل مسایل ناشناخته داشته باشیم که باعث جلوگیری از بحران شود و بتوانیم در شرایط سخت، بهترین انتخاب را بکنیم.

طالب در کتاب خود نشان می‌دهد که بانک‌ها و مؤسسات مالی بسیار حساس به پدیده قوی سیاه هستند و اگر نتوانند در برابر اتفاقات غیرقابل پیش‌بینی عکس‌العمل مناسب و به موقع داشته باشند، زیان‌های سنگینی را تحمل خواهند کرد.

بنابراین نمی‌توان همواره از راه‌حل‌های قبلی برای حل مسایل جدید استفاده کرد، چون هر شرایط و پیشامد، راه حل خاص خود را می‌طلبد. در این شرایط، بهترین کار این است که قبول کنید که نمی‌توانید پیش‌گویی‌های قطعی و دقیق داشته باشید.

آگاه بودن به موضوعات مورد علاقه و تاثیرگذار بر ما، به ما کمک می‌کند تا در صورت رخ دادن حادثه‌ای غیرقابل پیش‌بینی و روبرو شدن با قوی سیاه، سردرگم نشویم و بهترین تصمیمات را بگیریم.

نقش آفرینی قوی سیاه در کسب و کار

بر اساس توضیحات بالا، برای آن که بتوان در شرایط نامعلوم و خطرناک، بهترین تصمیمات سرمایه‌گذاری را گرفت و به درآمد رسید، باید بازاری که در آن سرمایه‌گذاری می‌کنیم را به خوبی بدانیم. سپس نوسانات قیمتی مربوط به بازار را تشخیص دهیم. سپس یک استراتژی منطبق با شرایط موجود را انتخاب و اجرا کنیم. به این صورت، می‌توانیم از پیامدهایی که قوی سیاه ممکن است برای فعالیت ما به وجود آورد، به نفع خود بکار بگیریم.

لازم است به این نکته توجه کنیم که پدیده قوی سیاه قابل پیش‌بینی نیستند، بنابراین باید با استفاده از استراتژی قوی سیاه، تأثیر اتفاق‌های پیش‌بینی نشده را کم کرد و به این روش، به درآمد رسید.

آیا با نظریه قوی سیاه پیش‌بینی همه چیز ممکن است؟

با در نظر گرفتن این نکته که برخی اتفاقات قابل پیش‌بینی نیستند، ما باید فرض کنیم که بازارهای مالی شرایط ثابت و پایداری ندارند و هر زمان ممکن است که عملکرد خود را از دست بدهند. در چنین شرایطی، ریسک حاضر و احتمالی آینده را در معاملاتمان در نظر گرفته‌ایم و به این صورت، در صورت رخ دادن هر نوع پیشامد غیرمنتظره، می‌توانیم از سرمایه خود حفاظت کنیم.

و در انتها…

همیشه این نکته را در ذهن داشته باشید، این که تا به حال قوی سیاه را ندیده‌اید به معنی نبود آن نیست و همیشه احتمال رخ دادن یک پیشامد غیرمترقبه و غیرقابل پیش‌بینی وجود دارد. نکته مهم این است که پس از اتفاق افتادن پدیده قوی سیاه، باید آن را قبول کرد.

غیرقابل پیش‌بینی بودن پدیده قوی سیاه، محدودیت‌هایی را برای تصمیم‌گیرندگان به وجود می‌آورد که می‌تواند آسیب‌زا باشد. بنابراین باید استراتژی مناسبی برای مقابله با این شرایط در نظر داشته باشیم و بعد از وقوع، آن را قبول کنیم.

به یاد داشته باشیم که همیشه علوم آمار و احتمالات و تحلیل روندهای گذشته نمی‌تواند به ما در تصمیم‌گیری کمک کند و همیشه احتمال خطا و یا رویداد غیرمنتظره وجود دارد. بنابراین استفاده از آمار، براساس مشاهدات پیشین، برای پیش‌بینی پدیده قوی سیاه، مفید و کاربردی نخواهد بود و ممکن است خسارات جبران‌ناپذیری را بر سرمایه‌گذاری‌های انجام شده توسط ما و فعالیت ما وارد کند.

همچنین می‌توایند این مطلب را در وبسایت ویکی پرند مطالعه نمایید.