چگونه بهترین سامانه آموزش مجازی (آنلاین) را انتخاب کنیم؟

قبل از هرچیزی بگیم که قرار است سامانه‌های برگزاری کلاس مجازی را باهم مقایسه کنیم یعنی:

• یک‌کلاس
• اسکای روم
• بیگ بلوباتن
• ادوب کانکت
• مودل

در این مطلب تلاش می‌کنیم تا به یکی از مهم‌ترین سوالات در دنیای آموزش مجازی پاسخ بگوییم. مشکلی که بسیاری را درگیر کرده و شاید خیلی از افراد را در انتخاب بهترین راهکار به دردسر انداخته است و آن انتخاب مناسب‌ترین راهکار در دنیای آموزش مجازی هست.
بعد از شروع کرونا، سرویس‌های مربوط به آموزش مجازی به شدت در کشورهای دنیا و طبیعتا در ایران رشد داشتند. هر چند این رشد خیلی خوب بود، اما مخاطب رو به شدت در انتخاب راهکار مناسب دچار چالش کرد.

در ابتدا، سامانه‌های موجود در بازار را به 3 گروه تقسیم بندی می‌کنیم و سپس به بررسی مزایا و معایب هر یک می‌پردازیم:

• گروه 1: سامانه‌های ویدئو کنفرانس
• گروه 2: سامانه‌های LMS یا سیستم مدیریت یادگیری
• گروه 3: سامانه‌های پیام رسان

گروه 1: سامانه‌های ویدئو کنفرانس:

این گروه در واقع نرم افزارهایی هستند که کارکرد اصلی آنها برگزاری جلسات مجازی و ویدئو کنفرانس است. از آن جمله می‌توان به ادوب کانکت (Adobe Connect)، بیگ بلوباتن (BigBlueButton)، اسکایپ (Skype)، اسکای روم (Skyroom) و زووم (Zoom) اشاره کرد.
بعد از شیوع کرونا بسیاری از مراکز آموزشی و مدارس اقدام به استفاده از این مجموعه راهکارها کردند و شرکت‌های متعددی شروع به ارائه این خدمات نمودند. هر چند که این نرم افزارها ذاتا برای جلسات مجازی مورد استفاده قرار می‌گیرند با این حال مورد اقبال کاربران ایرانی واقع شده‌اند. اما باید توجه داشت که نباید از این سامانه‌ها انتظار داشت که به عنوان یک سیستم مدیریت یادگیری یا همان LMS عمل کنند. در واقع اینها فقط بخش کلاس آنلاین از LMS هستند در حالیکه یک سیستم LMS پروفایل محور بوده و می‌تواند به عنوان یک مدرسه مجازی کلیه نیازهای آموزشی یک مدرسه یا مرکز آموزش را پوشش دهد. باید گفت که در صورت تهیه سرویس ویدئو کنفرانس نیاز است که بخش‌های دیگر نیاز آموزشی به صورت جداگانه تهیه گردد. مواردی همچون ارسال و دریافت تکالیف، آزمون‌ها، حضور و غیاب و...

• ادوب کانکت Adobe Connect:

نرم افزار ادوبی کانکت (Adobe Connect) نرم‌افزاری برای آموزش از راه دور، کنفرانس وب، ارائه و نمایش صفحه کامپیوتر از راه دور است.

• بیگ بلوباتن BigBlueButton:

بیگ بلو باتن (BigBlueButton) یکی از ابزارهای برگزاری وبینار و یک سیستم وب کنفرانس و تحت وب است که برای یادگیری آنلاین طراحی شده است.

• اسکای روم Skyroom:

اسکای‌روم (Skyroom) یک پلتفرم بومی است که امکان برگزاری وبینار، آموزش آنلاین و جلسات وب‌کنفرانس را را به سادگی فراهم می‌کند.

مقایسه ادوب کانکت، بیگ بلوباتن و اسکای روم روی ویژگی‌های زیر:

• امکان ضبط رویداد
• پشتیبانی از زبان فارسی
• اشتراک گذاری فایل
• چت فارسی
• اشتراک گذاری صفحه دسکتاپ
• سفارشی سازی برای برندینگ
• ایجاد اتاق زیرمجموعه
• تخته وایت برد چند کاربره
• نیاز به نصب نرم افزار جانبی

گروه 2: سامانه‌های LMS یا سیستم مدیریت یادگیری

این گروه سامانه‌ها، دارای پیشینه‌ای قابل توجه در دانشگاه‌های ایران هستند. مهم‌ترین نرم افزار مورد استفاده در این گروه که در ایران مورد توجه کاربران قرار گرفته است Moodle است. دانشگاه‌های مطرحی چون شریف، خواجه نصیر، دانشگاه تهران، گیلان و... از مودل برای آموزش مجازی استفاده می‌کنند.
باید توجه داشت که مودل به عنوان یک LMS می‌تواند با انواع سامانه ویدئویی سازگار شود. سامانه‌هایی همچون بیگ بلوباتن، ادوب کانکت، زوم و....مودل سامانه منحصر به فردی با تمامی امکانات مورد نیاز یک مرکز آموزش است. امکاناتی همچون:

• برگزاری انواع آزمون آنلاین
• پنل کاربری برای تکلیف
• پلتفرم گفت و گوی آنلاین و تالار گفتگو
• قابلیت آپلود فایل خارج از کلاس و ضبط جلسات
• پشتیبانی از موسسات کوچک و مدارس و انواع مراکز آموزشی
• امکانات حضور و غیاب
• و بسیاری امکانات دیگر...

و اما مودل (Moodle):

به 2 روش می‌توان از امکانات مودل در مرکز آموزش استفاده کرد:

1. نصب و پیکربندی بر روی سرورهای مرکز آموزش
2. استفاده از بستر ابری و از پیش آماده شده

روش اول:
نصب و پیکربندی بر روی سرورهای مرکز آموزش

برای استفاده از روش اول نیاز است که مرکز آموزش اقدام به تامین زیرساخت های خود (سرور، پهنای باند، اینترنت مناسب) متناسب با تعداد افراد مرکز آموزش نماید. سپس جهت نصب و راه اندازی و پشتیبانی مودل و بیگ بلوباتن پیمانکار مورد نظر را یافته و جهت عقد قرارداد اقدام نمایید.

معایب:
1. بزرگترین عیب در این روش هزینه‌های مربوط به تامین زیرساخت و پیاده‌سازی و نگهداری آن است. با این که Moodle و BigBlueButten هر دو بازمتن هستند، با این حال پیاده‌سازی آنها جهت استفاده برای مرکز آموزش پیچیدگی‌های خاص خودش را دارد و مهم‌تر آنکه برای بهره‌وری از یک سرویس پایدار نیاز است که حتما سخت‌افزار متناسب با تعداد کاربر تامین گردد.

2. ایراد دیگر این روش تغییرات در تعداد کاربران است. در صورت کاهش یا افزایش تعداد کاربران، سخت افزار می‌تواند تغییر پیدا کند و از همان ابتدا نمی‌توان یک سخت‌افزار گران را خریداری کرد.

3. ایراد سوم هزینه‌های نگهداری مودل و بیگ بلوباتن است. مودل ذاتا نرم افزار پیچیده و مملو از تنظیمات متعدد است که می‌تواند کاربران را دچار سردرگمی کند و در طول زمان نیازهای کاربران می‌تواند تغییر نماید. از همین رو در صورت نصب این سامانه در سازمان لازم است که حتما هزینه‌های پشتیبانی آن جداگانه در نظر گرفته شود.

مزایا:
مهم‌ترین حسن این روش، امکان شخصی‌سازی انحصاری کلیه ویژگی‌ها و امکانات برای مرکز آموزش است. که باید در کنار معایب و هزینه‌های آن بررسی شود.

روش دوم:

استفاده از LMS بر روی بستر ابری و از پیش آماده شده

منظور از نسخه ابری به زبان ساده این است که شرکت ارائه دهنده LMS کلیه نصب، راه اندازی‌ها و تنظیمات عمومی را از قبل داخل نرم افزار انجام داده است. از همین رو دیگر شما هیچ دغدغه‌ای بابت نصب و پیاده‌سازی سیستم نرم افزاری نخواهید داشت. همچنین هیچ هزینه‌ای بابت خرید تجهیزات سخت افزاری نمی‌کنید و نگران استخدام نیرو برای پشتیبانی فنی از سیستم نیستید. در ایران از معدود شرکت‌هایی که موفق شده مودل را بر بستر ابری ارائه دهد شرکت داده رایانش ابری پردیس است که این سرویس را با نام تجاری "یک کلاس" YekClass ارائه می‌دهد.

سوالاتی که ممکن هست در مورد LMS ابری یک‌کلاس داشته باشین:

1. آیا LMS ابری نیاز به نصب و راه‌اندازی دارد؟
خیر. LMS ابری یک کلاس، هیچ نیازی به نصب و راه اندازی ندارد که به این معنی است که شما می‌توانید مرکز آموزش خود را ایجاد کنید و در همان لحظه آموزش خود را شروع کنید.

2. آیا LMS ابری نیازی به تهیه سخت افزار، سرور و... دارد؟
خیر. همه زیرساخت از پیش توسط یک‌کلاس آماده شده و در مراکز داده جهت استفاده قرار گرفته است.

3. سامانه LMS ابری چگونه هزینه‌های من را کاهش می‌دهد؟
در مدل ابری شما ماهیانه حق اشتراک خرید می‌کنید یعنی برای دسترسی به نرم‌افزار، شما هزینه اشتراک پرداخت می‌کنید تا دسترسی به نرم‌افزار را به دست آورید. علاوه بر این، مدل ابری به شما این امکان را می‌دهد که همیشه نیاز فعلی خود را در نظر بگیرید و مناسب اندازه فعلی خود هزینه کنید. شما نیاز به خرید سخت افزار و سرور ندارید. هزینه‌ای بابت نصب و راه‌اندازی پرداخت نمی‌کنید و نگران پشتیبانی نیستید

4. آیا LMS ابری توسعه پذیر است؟
فرض کنید که بعد از توسعه مرکز آموزش یا مدرسه مجازی خود و گرفتن بازخورد مثبت از کسب و کارتان تعداد دانش پذیران بسیار زیاد شده است. شما دغدغه این را ندارید که سخت افزار و زیرساخت خود را توسعه دهید. فقط کافی است با چند کلیک، پکیج بزرگ‌تری را انتخاب کنید و کاربران خود را بیشتر کنید.

5. آیا امکان تعریف نام اختصاصی سایت به نام مرکز آموزش وجود دارد؟
بله. این امکان وجود دارد که عنوان سایت مرکز آموزش به سیستم LMS ابری یک کلاس تخصیص داده شود.

6. آیا امکان تخصیص تم اختصاصی و لوگو مرکز آموزش وجود دارد؟
بله. این امکان وجود دارد.

7. آیا امکان تعریف ساعت مشخصی از کلاس آنلاین، تعداد مشخص کاربر در هر کلاس درس، طول کلاس، میزان حجم مصرفی، ضبط کلاس و... وجود دارد؟
بله. به ازای هر مرکز آموزش به طور جداگانه وجود دارد.

معایب:
از معایب سامانه های ابری این است که برخی تغییرات بنیادی، بر روی همه مراکز اعمال می شود. هر چند همانطور که در سوال آخر در بخش بالا اشاره شد این بخش‌ها نیز به صورت جداگانه برای هر مرکز قابل تعریف است.

مقایسه یک‌کلاس (YekClass) با سایر سامانه‌های برگزاری کلاس مجازی

گروه 3: سامانه‌های پیام رسان

در واقع نمی‌توان پیام رسان‌ها را سامانه‌هایی برای آموزش مجازی در نظر گرفت. هر چند در ایران از ابتدای کرونا، واتساپ (Whatsapp) به عنوان مهم‌ترین بستر آموزش مورد استفاده قرار گرفت.
با اینکه پیام رسان‌ها سهل الوصول هستند و واتساپ بر روی تلفن همراه اکثر کاربران نصب است، با این حال نمی‌توان انتظار یک سیستم مدیریت یادگیری را از آن داشت.
یک سیستم مدیریت یادگیری، سامانه جامعی است که از ابتدا تا به انتها کلیه فعالیت‌های دانش آموز را رصد می کند و بر اساس تعاریف معلم برای آنها نمره در نظر می‌گیرد. LMS یک سیستم یکپارچه است که ذاتا جهت آموزش از راه دور طراحی شده است و بخش پیام رسان، فقط یکی از ماژول‌های آن است.

معایب:

• پر شدن حجم گوشی معلم و والدین
• از بین رفتن اطلاعات قبلی کلاس در صورت استفاده از واتساپ
• عدم امکان رصد پیشرفت دانش آموز
• عدم امکان برگزاری کلاس آنلاین
• عدم امکان برگزاری آزمون
• عدم امکان مدیریت کلاس
• و....

بهتر از پیام رسان را همان پیام رسان بدانیم. در هیچ حالتی (نه نسخه‌های خارجی و نه بومی) نمی‌توان آن را با هیچ مدلی از استانداردهای آموزش مجازی، پلتفرم مناسبی برای آموزش در نظر گرفت. وجود پیام رسان‌ها بر روی گوشی والدین و معلمین هر چند آن را سهل الوصل کرده، اما باید در نظر داشت که عملا کیفیت آموزش را به حداقل رسانده است و دردسرهای عدیده‌ای برای معلمین بوجود آورده و بر حجم کار آنها افزوده است.

منبع: وبلاگ رایانش ابری پردیس