نقشه ذهنی - روشی خلاقانه برای یادداشت برداری

تألیف بهناز مردان‌زاده

سنین بیست تا سی سالگی بهار آموختن و یادگیری است. یکی از راه‌های یادگیری مطالعه و شرکت در کلاس‌ها است و کلاس درس هم بدون جزوه‌نویسی و یادداشت برداری مفید فایده نخواهد بود. جزوه‌ی خوب جزوه‌ای است که با یک نگاه تمام آنچه که آموخته بودیم را به خاطر آوریم. در غیر این صورت مطالعه‌ی جزوه‌ی شلوغ و مبهم زمان زیادی از ما خواهد گرفت و باعث اتلاف وقت‌مان خواهد شد. علاوه بر آن مجبور خواهیم بود هر بار به اندازه‌ی اولین باری که مطلب را می‌آموختیم زمان صرف کنیم تا مطالب را به خاطر آوریم. پس از یادگیری مطالب جدید، ایده‌ها در ذهن‌مان جرقه می‌زنند و اگر در زمان ایده‌پردازی برای پیاده‌سازی آنچه در ذهن داریم روش مناسبی انتخاب نکنیم، ایده از ذهن‌مان پر کشیده و فراموش خواهند شد.

نقشه‌ی ذهن روشی هوشمندانه در یادداشت‌برداری است که هم در وقت‌تان صرفه‌جویی می‌کند و هم یادگیری موثری خواهید داشت. نقشه‌ی ذهن به شما کمک می‌کند تا با یک نگاه تمام آموخته‌های‌تان را به خاطر آورید و اگر در زمان نیاز قسمتی را فراموش کردید بتوانید با کمک گرفتن از تکنیک‌های این روش آن را به یاد آورید. اگر ایده‌ای به ذهن‌تان رسید با استفاده از این روش می توانید آن را بیان کنید و به آن شاخ و برگ دهید. و یا اگر با عده‌ای دوستان یا همکاران مشغول صحبت در مورد مساله‌ای باشید با این روش می‌توانید نظرات تمامی افراد را در یادداشت‌تان منظور کنید تا بررسی شوند.

نقشه‌ی ذهن

دستورالعمل قدرتمند در یادداشت‌برداری
(نقشه‌ی ذهن با اصطلاحات نگاشت ذهنی، نگاشت مفهومی، دیاگرام‌های افشانه‌ای و دیاگرام عنکبوتی نیز شناخته می‌شود.)
آیا تا به حال برای شما پیش آمده است که مطلب یا ایده‌ی فوق‌العاده‌ای را مطالعه کرده باشید اما از آن سر در نیاورده باشید؟ در اینجا نگاشت ذهنی به کمک شما می‌آید.
نگاشت ذهنی ابزاری است که به شما در یادگیری بهتر کمک کرده، شیوه‌ی حفظ اطلاعات را بهبود بخشیده و مساله‌ی مورد نظر را خلاقانه حل می‌کند. با استفاده از این روش، خواهید توانست ساختار مطلب را با سرعت بالایی درک کنید. همچنین در حالی‌که داده‌های خام را ثبت می‌کنید، می‌توانید به هم پیوستن تکه‌های اطلاعات به یکدیگر را ببینید. ویژگی این روش در ثبت اطلاعات، باعث تسریع در یادآوری و مرور اطلاعات شده و در به خاطر سپردن اطلاعات کمک فراوانی می‌کند.

نگاشت ذهنی چیست؟

نگاشت ذهنی با تلاش‌های تونی بوزان، نویسنده و مشاور، شناخته شد. در نگاشت ذهنی از ساختار دو بعدی به جای تهیه‌ی لیست برای یادداشت‌برداری استفاده می‌کنند.

نگاشت ذهنی کم حجم‌تر از یادداشت‌های رایج است، اغلب در یک صفحه‌ی کاغذ جا گرفته و ایده‌پردازی و برقراری ارتباط میان مفاهیم را ساده‌تر می‌کند. همچنین اگر بعد از ترسیم نگاشت ذهنی اطلاعات جدیدی به اطلاعات قبلی‌ افزوده شود به سادگی می‌توان آن را به نگاشت ذهنی رسم شده اضافه کرد.

علاوه بر این نگاشت ذهنی به شما کمک می‌کند پروژه‌های بزرگ و موضوعات را به تکه‌های کوچک تقسیم کنید تا قادر باشید بهتر برنامه‌ریزی کنید بدون اینکه مغلوب شوید یا نکته‌ی مهمی را فراموش کنید.

نگاشت ذهنی مناسب، شکل مطلب، اهمیت نکات مجزا و نحوه‌ی ارتباط‌شان با یکدیگر را نشان می‌دهد؛ به این معنی که مرور کردن آن‌ها ساده است و شما با یک نگاه می‌توانید اطلاعات را به یاد آورید.

به یاد سپردن شکل و ساختار نگاشت ذهنی سرنخ‌هایی را که برای به خاطر آوردن اطلاعات نیاز دارید به شما می‌دهد.
اگر نگاشت ذهنی با استفاده از رنگ‌ها و عکس یا نقاشی خلق شود بیشتر به یک اثر هنری شبیه خواهد بود!

موارد استفاده:

نگاشت ذهنی در موارد زیر کاربرد دارد:

• ایده‌پردازی- فردی و گروهی.

• خلاصه‌نویسی اطلاعات و یادداشت‌برداری.

• ترکیب اطلاعات بدست آمده از منابع تحقیقی مختلف.

• فکر کردن در مورد مسائل پیچیده.

• ارائه‌ی اطلاعات در قالبی که ساختار کلی مطلب را نشان دهد.

• مطالعه و به خاطر سپاری اطلاعات.

ترسیم نقشه‌ی ذهن پایه:

برای رسم نقشه‌ی ذهن مراحل زیر را دنبال کنید:
1- عنوان مطلب را در وسط صفحه بنویسید و یک دایره دور آن بکشید. این دایره را در شکل 1 می‌توانید ببینید.
(مثال ساده‌ی زیر کسی را نشان می‌دهد که در حال فکر کردن به کارهای مورد نیاز برای اجرای یک ارائه موفق است.)

2- همانطور که به قسمت‌ها و بخش‌های موضوع (یا داده‌های مهمی که به موضوع ربط دارد) می‌رسید، خط‌هایی از دایره به سمت بیرون بکشید. اسم بخش یا قسمت را روی خط مربوطه بنویسید. (شکل 2)

3- همین‌طور که مطلب را می‌شکافید و به اطلاعات دیگری مربوط به بخش‌ها و قسمت‌های رسم شده می‌رسید، خطوطی متصل به خط بخش مربوطه رسم کنید. (شکل 3)

4- سپس برای نکته و ایده‌های منفرد و جداگانه، بخش مناسب آن را انتخاب کنید و از آن خطی به بیرون رسم کنید. (شکل 4)

5- مادامی که به اطلاعات جدید می‌رسید آن ها را به شیوه‌ی مناسب به نقشه‌ی ذهن اضافه کنید.

یک نقشه‌ی ذهن کامل می‌تواند چند خط موضوع اصلی حول مرکز در تمام جهات داشته باشد که موضوعات فرعی و داده‌های آماری از آن منشعب می‌شود. مانند شاخه‌ها و ترکه‌های درخت که از تنه آن منشعب می‌شود. نگران ساختار نقشه‌ی ذهن نباشید. در انتها همان چیزی می‌شود که باید باشد.

راهنمایی:

گرچه کشیدن نقشه‌ی ذهن با دست ساده‌تر و کاربردی‌تر است نرم افزارهایی نیز برای این منظور طراحی شده‌اند که به شما کمک می‌کنند نقشه‌ی ذهن بهتری بکشید و بعداً بتوانید آن را ویرایش کنید. از جمله:

Coggle ، Bubbl.us  ، Mindmeister ،   iMindMap

(برای مشاهده‌ی لیست کامل نرم افزارهای نقشه‌ی ذهن اینجا را کلیک کنید.)

استفاده‌‌ی مفید از نقشه‌ی ذهن:

زمانی که یادداشت‌برداری به شیوه‌ی نقشه‌ی ذهن را یاد بگیرید، می‌توانید مکالمات خود را بگونه‌ای انجام دهید که با نقشه‌ی ذهن مطابقت داشته باشد و مکالمه‌ برای ترسیم نقشه‌ی ذهن مناسب باشد. راهکارهایی که در ادامه بیان می‌شود،می‌توانند در ترسیم مفید و موثر نقشه‌ی ذهن کمک کننده باشند:

• از کلمات کلیدی یا عبارات ساده استفاده کنید: بسیاری از کلمات در نوشتار ضروری نیستند و به جهت تاکید و اطمینان از صحت انتقال داده استفاده می‌شوند تا متن را برای خواندن روان کنند. در نقشه‌ی ذهن کلمات کلیدی و عبارات خلاصه شده می‌توانند همان مفهوم را خیلی بهتر منتقل کنند. کلمات اضافی تنها نقشه‌ی ذهن را شلوغ می‌کنند.

• لغات واضح: خواندن لغات سر هم و نوشتار مبهم مشکل است.

• ایده‌های مختلف را با رنگ‌های مختلف بیان کنید: این تکنیک به شما کمک می‌کند هر زمان که لازم است ایده‌ها را از هم تفکیک کنید. همچنین به نقشه‌ی ذهن ویژگی بصری می‌بخشد و به خاطر آوردن آن را ساده می‌کند. رنگ نشان می‌دهد مطلب مورد نظر به کدام دسته از موضوعات مورد بحث تعلق دارد.

• از نمادها و عکس‌ها استفاده کنید: در به یاد آوردن اطلاعات تصاویر موثرتر از متن است بنابراین زمانی که نمادی یا تصویری شما را به یاد مطلبی می‌اندازد از آن استفاده کنید. (شما می‌توانید از کتابخانه‌های عکس مثل iStockPhoto به صورت رایگان استفاده کنید.)

• استفاده از روابط ضربدری: اطلاعات در یک قسمت از نقشه‌ی ذهن ممکن است به قسمتی دیگر مربوط باشد. در اینجا شما می‌توانید از خطوطی برای نشان دادن روابط ضربدری استفاده کنید. در این صورت می‌توانید تاثیر قسمتی بر قسمتی دیگر را ببینید.

یک نمونه‌ی تصویری:

با کلیک بر روی تصویر زیر نمونه‌ی خوبی از نقشه‌ی ذهن را ببینید:

نکات کلیدی:

نقشه‌ی ذهن روشی بسیار کارآمد در یادداشت‌برداری است که نه تنها اطلاعات، بلکه ساختار کلی و نحوه‌ی ارتباط موضوعات با یکدیگر را نیز نمایش می‌دهد. نقشه‌ی ذهن به شما در ربط دادن ایده‌ها به یکدیگر و تفکر خلاق کمک می‌کند و باعث می‌شود ارتباطاتی را کشف کنید که در غیر این صورت نمی‌یافتید.
نقشه‌ی ذهن برای خلاصه نویسی اطلاعات، تجمیع تکه‌های بزرگ اطلاعات، ایجاد رابطه و حل خلاقانه مسائل کاربرد دارد.
برای استفاده مفید از نقشه‌ی ذهن از واضح بودن لغات، استفاده از رنگ‌های مختلف، استفاده از نماد‌ها و عکس‌ها اطمینان حاصل کنید تا هر چه بیشتر خلاقانه تفکر کنید.
اگر به نوعی با تحقیق یا یادداشت‌برداری سر و کار دارید استفاده از نقشه‌ی ذهن را امتحان کنید. عاشقش خواهید شد!

منبع :   Mind tools

تلنت یاب