انواع و علائم اختلالات شخصیتی چیست؟

اگر در برقراری ارتباط با دیگران دچار مشکل هستید یا فردی در اطراف شما چنین ویژگی‌ای دارد، ممکن است پای یک اختلال شخصیتی در بین باشد.

اختلالات شخصیتی مجموعه‌ای از اختلال‌های روان‌شناختی هستند که خود را در رفتارهای ناصحیح ما نشان می‌دهند. این رفتارها ارتباطمان با سایرین را تحت تاثیر قرار می‌دهند و با مختل‌کردن بسیاری از فعالیت‌های روزمره به زندگی ما آسیب می‌رسانند. نمی‌توان نام هر بدرفتاری یا کج‌خلقی را اختلال گذاشت. اما اگر این رفتارهای نامناسب و آزاردهنده بسیار تکرار شونده هستند و مانع از برقراری ارتباط سالم و شایسته می‌شوند، آنگاه باید به‌شکل بسیار جدی‌تری در موردشان فکر کرد.

اختلال شخصیتی باعث می‌شود که ما الگوی فکری و رفتاری ناسالمی داشته باشیم. حتما افرادی را دیده‌اید که همیشه به دیگران شک دارند یا با همه دستوری صحبت می‌کنند. این رفتارها می‌تواند نشانۀ وجود اختلال شخصیتی باشد.

فرد مبتلا به اختلال شخصیت در درک موقعیت‌ها و برقراری ارتباطات سالم با دیگران دچار مشکل می‌شود و ممکن است در حیطه‌های شخصی، اجتماعی، شغلی، تحصیلی و ... شکست بخورد.

اگر می‌خواهید با انواع اختلالات شخصیتی، علل و درمان آن آشنا شوید، در ادامه با ما همراه شوید.

انواع و علائم اختلالات شخصیتی

اختلالات شخصیتی معمولاً در سنین نوجوانی یا اوایل بزرگسالی بروز می‌کند. در برخی موارد شاید حتی متوجه نشوید که اختلال شخصیت دارید چون طرز فکر و رفتارتان برای خودتان بسیار عادی به نظر می‌رسد.

علائم اختلالات شخصیتی بسته به نوع اختلال در افراد متفاوت است. مثلاً اگر فردی مبتلا به اختلال شخصیت مرزی (یکی از شایع‌ترین انواع) باشد، طرز تفکرش دچار اختلال می‌شود و نمی‌تواند احساسات خودش را کنترل کند. اما فرد مبتلا به اختلال شخصیت ضد اجتماعی معمولاً به راحتی ناامید می‌شود و نمی‌تواند عصبانیت خود را کنترل کند.

اگر فردی اختلال شخصیتی داشته باشد ممکن است به مرور دچار مشکلات روانی دیگری مثل اضطراب و افسردگی شود یا به استفاده از مواد مخدر رو بیاورد.

برخی از علائم و نشانه‌ها در اختلالات شخصیتی متفاوت، مشترک است. متخصصین برای هر اختلال شخصیتی نشانه‌های مختلفی را دسته‌بندی کرده‌اند. برای تشخیص اختلال نیاز نیست که تمامی علائم را داشته باشید. تشخیص قطعی اختلال شخصیت بر عهدۀ پزشک است که پس از جمع‌آوری نشانه‌ها و صحبت با بیمار و انجام آزمون‌های روان‌شناسی صورت می‌گیرد.

در حال حاضر روانپزشکان ده نوع اختلال شخصیتی را شناسایی کرده‌اند که به شرح زیر است:

1. اختلال شخصیت پارانوئید

ویژگی اصلی مبتلایان به این اختلال، سوءظن یا بدگمانی است و شیوع آن در مردان از زنان بیشتر است. این اختلال می‌تواند تبدیل به یک مشکل بزرگ در زندگی شما شود. بنابراین اگر فکر می‌کنید به اختلال پارانوئید (PPD) مبتلا هستید بهتر است هر چه زودتر آن را درمان کنید.

فرد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئيد:

اعتماد به مردم، حتی دوستان یا اعضای خانواده برایش سخت است.
فکر می‌کند دیگران به دنبال آسیب رساندن به او یا فریب دادنش هستند.
آرامش ندارد.
اتفاق‌ها یا رویدادهای غیرمنتظره را حملۀ شخصی در نظر می‌گیرد.
کینه‌ای است.
همیشه مظنون است که همسر یا شریکش در حال خیانت‌کردن به او است.

2. اختلال شخصیت اسکیزوئید

این اختلال بیشتر با عدم علاقه به روابط اجتماعی، سردی عاطفی و انزوا شناسایی می‌شود. بسیاری از افراد مبتلا به شخصیت اسکیزوئید (SPD) تقریباً عملکرد خوبی در زندگی دارند و برخلاف اسکیزوفرنی یا اختلال اسکیزوافکتیو، معمولاً علائم روان‌پریشی از خود بروز نمی‌دهند.

فرد مبتلا به اختلال شخصیت اسکیزوئید:

در ایجاد روابط نزدیک با افراد دیگر مشکل دارد.
تنهایی را ترجیح می‌دهد و علاقه‌ای به روابط اجتماعی یا شخصی ندارد.
نمی‌تواند احساساتش را بروز دهد یا بیان کند.
از فعالیت‌های معمول یا تفریح لذت نمی‌برد.
نشانه‌های اجتماعی را درک نمی‌کند.
نسبت به دیگران یا احساسات‌شان سرد و بی‌تفاوت است.

3. اختلال شخصیت اسکیزوتایپی

اختلال اسکیزوتایپال (STPD) بین اختلال شخصیت اسکیزوئید و اختلال روانی اسکیزوفرنی قرار دارد.

فرد مبتلا به اختلال شخصیت اسکیزوتایپی:

افکار یا ادراک‌های پیچیده دارد.
نمی‌تواند رابطۀ نزدیکی با دیگران داشته باشد.
رفتارها و باورهایی دارد که به‌نظر دیگران عجیب‌وغریب است.
از کلمات و عبارت‌های غیرمعمول استفاده می‌کند.
باور دارد که می‌تواند ذهن افراد را بخواند یا قدرت‌های خاصی مثل «حس ششم» دارد.
باور دارد که برخی از حوادث یا رویدادهای اتفاقی پیام‌های پنهانی دارند که فقط برای اوست.

4. اختلال شخصیت ضد اجتماعی

طبیعی است که گاهی اوقات نیازها، لذت یا منافع شخصی خودتان را بر نیازهای دیگران ترجیح بدهید. با این‌حال اگر این اتفاق مکرر می‌افتد و شما برای حفظ ثبات زندگی خود تلاش زیادی می‌کنید یا دائماً به دلیل عدم توجۀ دیگران به شدت عصبانی می‌شوید، ممکن است اختلال شخصیت ضد اجتماعی داشته باشید.

فرد مبتلا به اختلال شخصیت ضد اجتماعی (ASPD):

خود را در موقعیت‌های خطرناک و پرخطر قرار می‌دهد و به عواقب آن برای خود یا دیگران فکر نمی‌کند.
رفتارهای خطرناک از خود نشان می‌دهد و قانون را به راحتی نادیده می‌گیرد.
به گونه‌ای رفتار می‌کند که برای دیگران ناخوشایند است.
دروغگویی، دزدی، استفاده از نام مستعار و فریب‌دادن دیگران برایش کاری معمول است.
خیلی راحت احساس بی‌حوصلگی می‌کند و احساسی رفتار می‌کند، مثلاً ممکن است برایش سخت باشد که مدتی طولانی بر سر کاری باقی بماند.
رفتار تهاجمی دارد و سریع دعوا به راه می‌اندازد.
نیازها و خواسته‌های خودش همیشه در اولویت است و احساسات دیگران را در نظر نمی‌گیرد.
در همدلی مشکل دارد، مثلاً اگر با کسی بدرفتاری کرده باشد ممکن است به هیچ‌وجه احساس گناه نکند.

5. اختلال شخصیت مرزی

به اختلال شخصیت مرزی، اختلال شخصیت هیجانی ناپایدار (BPD) نیز می‌گویند. همۀ ما ممکن است در روابط، خودانگاره و احساسات خود مشکلاتی داشته باشیم اما اگر این مشکلات همیشگی یا شدید باشند و باعث ایجاد مشکلات قابل‌توجهی در زندگی روزمرۀ شما بشود، شاید اختلال شخصیت مرزی داشته باشید.

فرد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی (BPD):

می‌ترسد دیگران رهایش کنند و هر کاری انجام می‌دهد تا جلوی این اتفاق را بگیرد یا عمداً مردم را از خود دور می‌کند.
دمدمی است، رفتار و احساساتش به سرعت تغییر می‌کند، مثلاً صبح شاد است و اعتماد به نفس شدید دارد و تا ظهر افسرده می‌شود.
نمی‌داند از زندگی چه می‌خواهد و ایده‌هایش نسبت به زندگی مدام تغییر می‌‌کند.
ایجاد و حفظ روابط یا دوستی‌های پایدار برایش دشوار است.
رفتارهای پرخطر دارد. مثلاً دست به قمار می‌زند یا پُرخوری افراطی دارد.
افکار خودکشی دارد یا تهدید به خودآزاری می‌کند.
اغلب احساس پوچی و تنهایی می‌کند.
اعتماد کردن به دیگران برایش بسیار دشوار است.
در کنار این اختلال ممکن است دچار اضطراب، افسردگی، اختلال در خوردن و اختلال استرس پس از سانحه شود.

6. اختلال شخصیت هیستریونیک

اغلب مردم از تعریف و تمجید یا بازخورد مثبت استقبال می‌کنند و از آن لذت می‌برند اما اگر به شدت به شنیدن تعریف و تمجید نیاز دارید و دوست دارید همیشه مورد توجه و تأیید قرار بگیرید و این امر بر زندگی روزمرۀ شما تأثیر می‌گذارد، ممکن است اختلال شخصیت هیستریونیک (HPD) داشته باشید. شیوع این اختلال در زنان بیشتر از مردان است.

فرد مبتلا به اختلال شخصیت هیستریونیک:

مدام به دنبال جلب توجه است.
احساس می‌کند که باید مردم را سرگرم کند.
دائماً به دنبال تأیید دیگران است و احساس وابستگی به دیگران می‌کند.
تصمیمات عجولانه می‌گیرد.
رفتارهای عجیب دارد یا لباس‌های عجیب می‌پوشد تا همیشه در مرکز توجه باشد.
بسیار احساساتی است.
به راحتی تحت تأثیر دیگران قرار می‌گیرد.
فکر می‌کند با دیگران ارتباط بسیار صمیمانه‌ای دارد اما در واقع این‌طور نیست.

7. اختلال شخصیت خودشیفتگی

این طبیعت انسان است که از نیازهای خود آگاه باشد، آن‌ها را بیان کند و بخواهد دیگران از توانایی‌ها و دستاوردهایش آگاه باشند. این‌ها به خودی خود صفات بدی نیستند. با این‌حال، اگر این افکار، احساسات و رفتارها افراطی شوند و در روابط با دیگران شما را دچار مشکل بکنند احتمالاً شما به اختلال شخصیتی خودشیفته (NPD) با همان نارسیسیم دچار هستید. شخص خودشیفته خود را در مرکز جهان هستی می‌بیند.

فرد مبتلا به اختلال شخصیت خودشیفتگی:

باور دارد که بسیار خاص و مهم‌تر از دیگران است.
اگر دیگران نادیده‌اش بگیرند بسیار ناراحت می‌شود.
در مورد قدرت، موفقیت و جذابیتش رویابافی می‌کند.
نیازها و احساسات دیگران را درک نمی‌کند.
در مورد استعدادها یا دستاوردهایش اغراق می‌کند.
موفقیت‌های دیگران او را می‌آزارد.
مغرور است.
از دیگران توقعات غیرمنطقی دارد و یا شاید حتی از آن‌ها سوءاستفاده بکند.
به دیگران حسادت می‌ورزد یا معتقد است دیگران به او حسادت می‌کنند.

8. اختلال شخصیت اجتنابی

همۀ ما وسایل، مکان‌ها یا افرادی در زندگی‌مان داریم که اصلاً از آن‌ها خوشمان نمی‌آید، یا ما را مضطرب می‌کنند. اما اگر این موارد آن‌قدر باعث اضطراب‌تان بشود که مجبور شوید برای حفظ زندگی خود تقلا کنید ممکن است دچار اختلال شخصیت اجتنابی (APD) باشید که گاهی اوقات به آن اختلال شخصیت مضطرب نیز می‌گویند.

فرد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی:

نسبت به انتقاد سایرین یا طرد شدن از سوی دیگران بسیار حساس است.
احساس بی‌کفایتی و حقارت می‌کند یا حس می‌کند اصلاً برای کسی جذاب نیست.
از فعالیت‌هایی که نیاز به ارتباط با دیگران دارد، اجتناب می‌کند.
ترسو و منزوی است و دوست ندارد با غریبه‌ها ارتباط برقرار کند.
در موقعیت‌های اجتماعی و روابط شخصی به شدت خجالتی است.
از تمسخر و عدم تأیید می‌ترسد.

9. اختلال شخصیت وابسته

طبیعی است که گاهی نیاز داشته باشیم دیگران از ما مراقبت کنند یا گاهی به ما اطمینان دهند که کنارمان هستند. تعادل یعنی بتوانیم گاهی از دیگران کمک و حمایت بگیریم و گاهی اوقات مستقل از دیگران عمل کنیم. اما اگر میزان وابستگی‌تان باعث می‌شود که نتوانید بدون حضور دیگری از پس امور روزمرۀ زندگی‌تان برآیید، شاید اختلال شخصیت وابسته (DPD) داشته باشید.

فرد مبتلا به اختلال شخصیت وابسته:

بیش از حد به دیگران وابسته است و همیشه نیاز به مراقبت دارد.
همیشه مطیع است و می‌گذارد دیگران برایش تصمیم بگیرند.
با چیزهایی موافقت می‌کند که فکر می‌کند اشتباه است یا آن‌ها را دوست ندارد اما می‌ترسد تنها بماند یا حمایت افراد را از دست بدهد.
اعتماد به نفس ندارد، نیاز دارد حتی در تصمیم‌گیری‌های کوچک با دیگران مشورت کند.
به تنهایی نمی‌تواند کاری را شروع یا تمام کند. (به دلیل عدم اعتماد به نفس)
می‌ترسد اگر با دیگران مخالفت کند تنهایش بگذارند یا تأییدش نکنند.
پس از پایان یک رابطۀ عاطفی خیلی سریع وارد رابطۀ عاطفی دیگری می‌شود.

10. اختلال شخصیت وسواسی - اجباری

دقت داشته باشید که این اختلال با اختلال وسواس فکری عملی که یک اختلال روانی است فرق دارد.

فرد مبتلا به اختلال شخصیت وسواسی - اجباری (OCPD):

تمایل به جزئیات، نظم و قواعد دارد.
کمال‌گرایی افراطی او منجر به اختلال در عملکردش می‌شود.
تمایل به کنترل افراد، وظایف و موقعیت‌ها دارد و نمی‌تواند کاری را به دیگران واگذار کند.
از دوستان و فعالیت‌های لذت‌بخش غافل می‌شود چون بیش از حد سرگرم کار است.
نمی‌تواند اشیاء شکسته یا بی‌ارزش را دور بیاندازد.
بسیار مقرراتی و لجباز است.
بر روی همه چیز شدیداً کنترل دارد و بسیار خسیس است.

چرا به اختلالات شخصیتی دچار می‌شویم؟

شخصیت ترکیبی از افکار، احساسات و رفتارهایی است که شما را منحصر به فرد می‌کند. شخصیت در واقع نحوۀ نگرش، درک و ارتباط شما با دنیای بیرون و همچنین نحوۀ نگاه‌تان به خود است. شخصیت در دوران کودکی و از طریق تعامل شکل می‌گیرد اما عواملی دیگری نیز در شکل‌گیری آن دخیل هستند:

ژن‌ها: برخی از ویژگی‌های شخصیتی ممکن است از والدین به شما منتقل شود. گاهی اوقات به این صفات مزاج می‌گویند.

محیط: شامل محیطی می‌شود که در آن بزرگ شده‌اید، همچنین رویدادهایی که در طول زندگی و طی روابط با اعضای خانواده و دیگران برای شما رخ داده است.

تصور این است که اختلالات شخصیتی به دلیل ترکیب این تأثیرات ژنتیکی و محیطی ایجاد می‌شوند. ژن‌های شما ممکن است شما را در برابر ابتلا به اختلال شخصیت آسیب‌پذیر کند و یک موقعیت در زندگی باعث رشد یا تشدید اختلالات شخصیتی شود.

فکر می‌کنید اختلال شخصیتی دارید؟

اگر در روابط خود با دیگران دچار مشکل هستید یا افراد زیادی از نوع برخورد و رفتار شما گله‌مند هستند، اولین قدم این است که حتماً به روانشناس مراجعه کنید. متخصص سلامت روان برای تعیین نوع اختلال شخصیتی شما بر اساس معیارهای مختلف سوالات مختلفی از شما می‌پرسد. در برخی موارد شاید مجبور شوید برای تشخیص بهتر، آزمایشات و بررسی‌های پزشکی مختلفی را انجام بدهید تا پزشک اطمینان حاصل کند که اختلالات شما حاصل یک مشکل جسمانی نیست.

اختلالات شخصیتی چطور درمان می‌شوند؟

روان درمانی

اگر به یک اختلال شخصیتی دچار هستید، حتماً نیاز به مشاوره با یک روان‌شناس دارید تا برای حل مشکل شما را راهنمایی کند. درمان اختلال‌های شخصیتی می‌تواند سخت و زمان‌بر باشد.

روان‌درمانی ممکن است ماه‌ها طول بکشد. در طول درمان شما با روان‌درمانگر در مورد وضعیت، احساسات، افکار و مشکلات خود صحبت می‌کنید. روان‌درمانگر در نهایت به شما راهکارهایی برای مدیریت احساسات و افکار مشکل‌ساز نشان می‌دهد تا بتوانید به مرور به وضعیت عادی برگردید.

انواع مختلفی از روان درمانی وجود دارد. رفتار درمانی دیالکتیکی یک نوع درمان شناختی – رفتاری است که روش‌های کنترل و مدیریت استرس و احساسات منفی و راه‌های برقراری ارتباط بهتر را به شما یاد می‌دهد. هدف این روش این است که به شما بیاموزد چگونه الگوهای تفکر منفی را تغییر دهید تا بهتر با چالش‌های روزمره کنار بیایید.

دارو درمانی

داروی مناسب را باید پزشک متخصص برای شما تجویز کند. برخی داروها شاید برای کاهش علائم اختلالات شخصیتی مفید باشند.

داروهای ضد افسردگی می‌توانند خلق‌وخوی افسرده، عصبانیت یا رفتارهای تکانشی را کنترل کنند.
داروهای تثبیت‌کنندۀ خلقی که جلوی عصبانیت یا تغییر رفتار ناگهانی را می‌گیرد و تحریک‌پذیری و پرخاشگری را کاهش می‌دهند.
داروهای ضد روان‌پریشی که داروهای اعصاب نیز هستند و می‌توانند علائم روان‌پریشی، توهم و هذیان را کاهش دهند.
داروهای ضد اضطراب که به تسکین اضطراب، بی‌قراری و بی‌خوابی کمک می‌کنند.

آیا می‌توان با اختلالات شخصیتی زندگی کرد؟

اگر به دنبال درمان باشید، داروهای‌تان را به موقع مصرف کنید و البته واقعاً بخواهید که بهبود یابید حتماً می‌توانید به روال زندگی روزمره برگردید. اما این را در نظر داشته باشید که درمان اختلالات شخصیتی بسته به شرایط ممکن است چندین ماه یا سال طول بکشد. اختلالات شخصیتی در هر فردی به شکل خاصی بروز می‌کنند و اگر شما را دچار مشکلات دیگری مثل اضطراب، افسردگی و پرخاشگری بکنند حتماً باید در جهت درمان آن اقدامات لازم را به عمل آورید.

به نظر شما کدام اختلال شخصیتی در ایران شایع‌تر است؟ آیا شما اختلال شخصیتی‌ای دارید که برایتان مشکل ایجاد کرده است؟ آیا به نظرتان شرایط استرس‌زا می‌تواند افراد را دچار اختلال شخصیتی بکند؟ دیدگاه‌تان را با ما در بخش نظرات در میان بگذارید.

ممکن است بعد از خواندن این مقاله وجود برخی نشانه‌ها را در خود تشخیص بدهید. بسیار خوب و مفید است که با شناسایی رفتارهای نادرست در پی رفع ایرادهای شخصیتی برآییم، اما بهتر است که کار تشخیص و درمان را به متخصصان بسپاریم. هدف این مقاله فقط ارائۀ اطلاعات عمومی است.

کتاب در مورد اختلالات شخصیتی

اگر در این زمینه به اطلاعات بیشتری نیاز دارید می‌توانید کتاب «بیماری‌ها و اختلال شخصیت» نوشتۀ هال مارکوویتز را که توسط نشر ارجمند منتشر شده است تهیه کنید و بخوانید.

برای خرید آنلاین کتاب و همچنین خرید کتاب‌های مختلف در زمینهٔ اختلال‌های شخصیتی به سایت فروشگاه اینترنتی کتاب سیبوک سر بزنید.