حسی که این چند روز بعد از خواندن روایت‌های تعرض و تجاوز در توئیتر داشتم، چیزی مثل حس بعد از جنگ بود. انگار که به خودم آمده باشم و ببینم که چه زندگی‌هایی از هم پاشیده، چه آینده‌هایی تغییر کرده و چه زخم‌های عمیقی هست که جایشان تا ابد خواهد ماند.
من هم مثل شما بغض کردم و دلم برای تمام روایت‌هایی که خواندم، مچاله شد. به دو تا خواهر کوچکی که دارم فکر می‌کردم. یکی‌شان در همان دانشکده‌ای درس می‌خواند که متجاوز زنجیره‌ای پاتوقش بوده و دیگری هم عاشق هنر است و دوست دارد 2-3 سال دیگر وارد همان محیط شود.
اولش خواستم بنشینم و ساعت‌ها موعظه کنم که چه کنند و چه نکنند؛ بعد دیدم، مشکل ما خیلی ما ریشه‌ای‌تر است. خیلی از ما – از جمله خود من - حتی نمی‌دانیم آزار دیده‌ایم! در موقعیت‌های مختلفی، حتی وقتی حس بدی داریم، در حال انکاریم و مدام به خودمان می‌گوییم: "عادیه حتماً".
به‌خاطر همین، تصمیم گرفتم کمی بیشتر تحقیق کنم و نتیجه این تحقیق را با شما، در این مقاله، به اشتراک می‌گذارم.
در نگاه کلی، به هر نوع رفتار با ماهیت جنسی که باعث آزار و اذیت فرد شود، آزار جنسی گفته می‌شود. آزار جنسی ابعاد مختلفی می‌تواند داشته باشد؛ از یک شوخی جنسی در اداره گرفته تا تجاوزِ از قبل برنامه‌ریزی شده.
برای اینکه ابعاد برای‌مان واضح‌تر شود و درک بهتری از اتفاقاتی که شاهد آن هستیم پیدا کنیم، آزارهای جنسی را در 4 دسته جای می‌دهیم. (البته این را هم بگویم که برای آزارهای جنسی، دسته‌بندی‌های مختلفی را ممکن است ببینید. من با توجه به شرایط ایران این دسته‌بندی را بهتر دیدم):
- خشونت جنسی
- آزار جنسی
- تعرض جنسی
- تجاوز
بیایید این 4 دسته را باز کنیم و دید روشنی نسبت به هریک پیدا کنیم.
به هر نوع رفتار تحقیرآمیزی که به دلیل جنسیت فردی بر او اعمال شود، خشونت جنسی گفته می‌شود. آزار کلامی، توهین جنسیتی، تبعیض جنسیتی، توجه محض به جنسیت فرد، صحبت درباره ظاهر و بدن (Body shaming)، متلک گفتن و ... در گروه خشونت جنسی قرار می‌گیرند.
دقت کنید؛ بحث آزار کلامی که می‌شود، 99 درصدمان یاد متلک‌های کوچه و خیابان می‌افتیم! درست است؛ همۀ ما بارها و بارها با الفاظ زشت، رکیک و جنسی در کوچه‌ها و خیابان آزار دیده‌ایم و با حس چندش‌آور آن آشناییم و حتی شاید به آن اعتراض هم کرده باشیم؛ اما آزار کلامی و روانی فقط به همینجا ختم نمی‌شود.
هرگونه صحبت یا پیامی که با درون‌مایۀ جنسی باشد و شما را معذب کند، آزار کلامی و روانی و البته جنسی محسوب می‌شود. چند مثال می‌زنم:
- همکارتان اصرار دارد که دربارۀ روابط خصوصی‌اش با شما صحبت کند.
- پیام‌هایی در شبکه‌های اجتماعی یا چت‌های خصوصی دریافت می‌کنید که درباره ظاهر و اندام شماست.
- مستقیم یا غیر مستقیم درباره روابط خصوصی شما سوال می‌کند.
- استاد شما با نمره شما را تحت فشار روانی می‌گذارد و درخواست ملاقات خارج از دانشگاه دارد.
- دوست‌تان برای شما ویدئوهای معذب‌کننده و نامربوط فوروارد می‌کند.
- فامیلتان با شما شوخی‌های جنسی می‌کند.
- و خیلی موارد دیگر که خودتان می‌توانید مثال بزنید.
خب، نکته مهمی که اینجا مطرح می‌شود این است که:
متاسفانه بیشتر ما در قبال اینگونه مسائل آموزش ندیده‌ایم و همیشه سعی در پاک کردن صورت مساله، عادی پذیرفتن شرایط و انکار موقعیت داریم. توئیتری‌ها به‌خوبی به این موضوع اشاره کرده‌اند:
در چنین موقعیت‌هایی انجام چند کار ضروری است:
- به حس بدتان شک نکنید و شرایط را نپذیرید!
- خیلی جدی دربارۀ این موضوع صحبت کنید و دربارۀ آزار جنسی بودن آن تذکر دهید.
- از زبان بدن قاطعانه خود (مثل بالا آوردن دست به حالت تحکیم) کمک بگیرید و خیلی روشن "نه" بگویید.
- اعتمادبه‌نفس خود را حفظ کنید، عذرخواهی نکنید و شرمنده نباشید.
- از یک جمله واضح استفاده کنید. مثلاً: "صحبت‌های شما مصداق بارز آزار جنسیه و من رو اذیت میکنه. همینجا تمومش کنید".
- به چت‌ها و پیام‌های آزاردهنده پاسخ ندهید.
- اگر نیاز به ترک مکان بود، آنجا را ترک کنید.
- اگر آزارها ادامه داشت، آن را با مدیر، خانواده یا یک فرد مسئول و مطمئن در میان بگذارید و خواستار برخورد شوید.
به هر نوع تماس فیزیکی و لمسی که بر فرد مقابل تحمیل شود، آزار جنسی می‌گوییم. وقتی می‌گوییم "تحمیل" منظورمان اصرار برای ایجاد رابطه جنسی، با وجود نارضایتی فرد است.
آزار جنسی می‌توانید در هر مکان و زمانی اتفاق بیافتد؛ از مدرسه و خانه بگیرید تا خیابان و محل کار. برای مثال در اداره هستید و همکارتان بدون اجازه به شما دست می‌زند یا به‌صورت غیرمستقیم سعی در لمس بدن شما دارد؛ یا دوست‌تان شما را به خانه‌اش دعوت کرده و باوجود ممانعت شما، سعی در برقراری رابطه دارد. اینگونه رفتارها، آزار جنسی در محل کار محسوب می‌شوند.
- برخورد قاطعانه‌ای داشته باشید و عدم تمایل‌تان را واضح اعلام کنید.
- اگر امکانش هست آن محل را ترک کنید.
- اگر این اتفاق در محل کار افتاد، حتماً یک فرد مسئول و مطمئن را در جریان بگذارید و خواستار برخورد شود.
- در صورت متوقف نشدن آزار در محل کارتان، به پیگیری ادامه دهید.
- با آن فرد قطع رابطه کنید.
به هر نوع عمل جنسی توام با خشونت، تعرض جنسی گفته می‌شود. تهدید کردن، خشونت و اجبار به برقراری تماس فیزیکی و لمس اندام‌های جنسی در گروه تعرض قرار می‌گیرند.
ببینید، محیط و شرایط تعرض (و تجاوز) ممکن است برای هر آدمی متفاوت باشد؛ برای همین نمی‌توانیم یک نسخه بپیچیم و بگوییم اگر این کار را کنید حتما نجات می‌یابید؛ نه! ما تنها راهکارهایی را معرفی می‌کنیم که ممکن است خطرات را کاهش دهند. مثلاً:
- اگر می‌توانید خیلی زود آن محل را ترک کنید.
- یکی از افراد خانواده یا یک فرد مطمئن را در جریان ماجرا بگذارید و کمک بخواهید.
- آدرس را برای دوست‌تان (یا یک فرد مطمئن) بفرستید.
- با پلیس تماس بگیرید.
به شکلی از رابطه جنسی که همراه با دخول و بدون رضایت طرف مقابل باشد، تجاوز گفته می‌شود.
امیدواریم که هیچ‌وقت هیچ‌وقت در معرض هیچگونه آزار جنسی قرار نگیرید؛ اما اگر چنین اتفاقی افتاد یادتان باشد که:
- به یک مکان امن بروید.
- یک فرد مورد اعتماد را در جریان بگذارید.
- حمام نکنید.
- لباس‌هایتان را به همان شکل داخل یک کیسه پلاستیکی گذاشته و در آن را ببندید.
- ممکن است برای فکر کردن و آرامش به زمان نیاز داشته باشید.
- برای کاهش ریسک بارداری و بیماری‌های مقاربتی به یک پزشک امن مراجعه کنید.
- اگر می‌خواهید جرم بررسی شود، به پلیس مراجعه کنید (بهتر است در صورت امکان این کار از طریق وکیل انجام شود.)
- اگر خانم هستید، درخواست کنید تا یک افسر خانم با شما صحبت کند.
- از چت، پیامک و پیام‌های ردوبدل شده، اسکرین شات یا اسکرین ریکورد بگیرید. طوری که شماره و هویت متجاوز مشخص باشد.
- جزئیات را یادداشت تا اگر بر اثر تروما چیزی را فراموش کردید، در مراحل شکایت از آن استفاده کنید.
خب، حرف‌هایی که تا اینجا گفتیم، تا حد زیادی شما را با انواع آزار جنسی و واکنش‌های متناسب با آن آشنا می‌کند. اگر دقت کرده باشید، ما از کلمۀ «رضایت» خیلی استفاده کردیم؛ پس بیایید کمی آن را موشکافانه‌تر بررسی کنیم.
یکی از کلیدواژه‌هایی که متجاوزان و آزارگران، برای رد اتهام از خودشان، از آن استفاده می‌کنند، «رضایت» است. شاید این جمله‌ها برای‌تان آشنا باشد:
- خودش راضی بود که اومد خونمون.
- خود راضی بود که سوار ماشینم شد.
- خودش راضی بود که مشروب خورد.
- خودش راضی بود که جواب پیامم رو داد.
و از این دست جمله‌ها! اما واقعاً رضایت در رابطه جنسی یعنی چه و چه مرزی دارد؟
رضایت در رابطه جنسی، یعنی اینکه فرد با رضایت کامل، در یک رابطه جنسی مشارکت کند. دقت کنید که مرز رضایت کاملاً مشخص است؛ رضایت برای برقرای رابطه جنسی!
رضایت برای ملاقات شما در خانه، رضایت برای خوردن نوشیدنی، رضایت برای صحبت با شما، رضایت برای ملاقات شما در ماشین و ...، به معنی رضایت برای شروع رابطه جنسی نیست!
کسی که مست است یا در شرایط نرمال نیست، توانایی ذهنی لازم برای تصمیم‌گیری و اعلام رضایت را ندارد! در چنین شرایطی بهتر است تا نرمال شدن شرایط صبر کنید.
کسی که خواب یا بیهوش است، نمی‌تواند رضایتش را اعلام کند!
برقراری رابطه، بدون رضایت طرف مقابل، تجاوز محسوب می‌شود.
همیشه و همه‌جا، نه به معنی "نه" است! حتی از سمت همسر شما!
پس، قبل از هر حرکتی، با طرف مقابلتان روراست باشید و قصدتان را شفاف و واضح بیان کنید. فراموش نکنید که با جلب اعتماد فرد و تحمیل رابطه به او، شما یک آزارگر جنسی هستید.
با توجه به قوانین بین‌المللی، در این موارد حتی اگر طرف مقابل رضایت داشته باشد، کار شما آزار یا تجاوز تلقی می‌شود:
- پیشنهاد رابطه جنسی از سمت کارفرما یا مدیر به کارمند
- پیشنهاد رابطه جنسی به کودکان (زیر 18 سال معمولاً)
آزار جنسی فقط برای زن‌ها اتفاق نمی‌افتد؛ کودک، مرد و زن، همگی ممکن است در معرض این آزارها قرار بگیرند؛ پس این افسانه‌ها را برای همیشه از ذهن‌تان دور بریزید:
- کرم از خود درخته!
- اگر آرایش نمی‌کردی یا فلان لباس را نمی‌پوشیدی اینطوری نمی‌شد.
- مرد هستن دیگه! (واقعاً مردها توانایی کنترل امیالشان را دارند!)
- وقتی زنی میگه "نه"، منظورش "آره" هست.
- داره ناز میکنه.
- حتی اگر شوهرت روی شتر هم خواست، باید قبول کنی.
- و... .
یادتان باشد:
- هیچکس دنبال این نیست که کسی او را آزار و اذیت کند!
- هیچ آزاردیده‌ای مقصر نیست؛ پس دست از سرزنش کردن او بردارید!
- فرد آسیب‌دیده را حمایت کنید.
- از شوخی‌های جنسی که به فرهنگ تجاوز دامن می‌زنند، فاصله بگیرید.
- به فرزندان، دوستان و پدر و مادرهای خود آموزش دهید.
- محیط کار امنی را فراهم کنید.
- در مواجه با آزار جنسی، تحمل و پذیرفتن شرایط را متوقف کنید.
- سکوت نکنید.
- آگاه شوید و آگاهی ببخشید.
آرزو می‌کنم که همه ما روزی در یک جامعۀ سالم و برابر زندگی کنیم و شاهد هیچ نوع خشونتی، به خصوص خشونت جنسی، نباشیم.
این مطلب را برای کسانی که دوست‌شان دارید بفرستید.
برخی منابع:
