شهرداری‌ها، حقوق شهری و حق شهروندان به شهر
روز پنجشنبه 23/8/1398 در «دومین اجلاس مجمع مشورتی کمیسیون‌های شهرسازی شوراهای اسلامی مراکز استان‌ها» که در سالن جلسات عمومی شورای شهر مشهد برگزار شد در باره نظام حکمرانی شهری، حقوق شهری و حق شهروندان به شهر صحبت کردم. واقعیت آن است که شهرهای ما میراث‌دار دوره‌ی چیرگی سوداگری افراطی بر شهرهاست. ترکیب منافع سوداگران مستغلات و تدبیر برخی شهردارانِ شهرفروش موجب گسترش فساد و تنگ‌شدن فضای زیست شهروندان در بسیاری از کلانشهرها شده‌است. قابلیت زیستِ سالم (liveability) و امکان حرکت روان شهروندان در شهرها (mobility)در بیشتر شهرها با چالش‌های جدی روبه‌رو است.
حق داشتن هوای سالم، نور و آفتاب، فضای سبز، دسترسی به خدمات زیربنایی و روبنایی، سیستم حمل‌ونقل روان و داشتن حریم خصوصی در درون خانه برای شهروندان، همه و همه از مجرای فروش شهرها به سوداگران مورد تعرض قرار گرفته‌است. حق به شهر و از جمله حق دسترسی به فضاهای عمومی برای شهروندان با توجه به کالایی شدن و قابلِ فروش بودن بسیاری از فضاهای عمومی شهری از سوی برخی شهرداری‌ها زیرپا گذاشته می‌شود. فضاهای عمومی شهرها که ضامن سلامتی، سرزندگی و شادابی زندگی شهروندان است با توجه به کالایی‌شدن شهرها مورد خریدوفروش با سوداگران است. این مساله‌ی ساده و اندکی نیست و مادرِ گرفتاری‌های حکمروایی شهری است. دوستانی که تمایل به دیدن و شنیدن سخنرانی را دارند می‌توانند ویدیوی پیوست را ببینند.
عباس آخوندی، در «دومین اجلاس مجمع مشورتی کمیسیون‌های شهرسازی شوراهای اسلامی مراکز استان‌ها» که در سالن جلسات عمومی شورای شهر مشهد برگزار شد، اظهار کرد: شهرهای ما میراث‌دار دوره چیرگی سوداگری افراطی بر شهرهاست. شهرهای امروزی از لحاظ اهمیت مبادله مورد توجه قرار می‌گیرند و کالایی‌شدن و ارزش مبادله شهرها، بحث درجه دویی‌ست.
وزیر سابق راه و شهرسازی گفت: توجه ویژه به بازآفرینی شهری، اثرپذیری سیاست‌گذاری‌ها و دوری‌کردن از نگاه کالایی به شهرها و همچنین دوری‌کردن از فروش فضاهای شهری تنها راه نجات شهرها از وضعیت فعلی است که اصلاح این روند می‌تواند شرایط زندگی مردم را تسهیل کند.
وزیر سابق راه و شهرسازی، بیان کرد: قابلیت زندگی و حرکت دو چالش اساسی است که راه‌حل این چالش‌ها شامل سه بخش «بازآفرینی شهری»، «حاکمیت قانون» و «حکمروایی شهری» می‌شود.
وی با بیان اینکه «عدم طرح آمایش و رشد سریع شهرها را نباید عاملی برای شرایط امروزین خود بدانیم»، اظهار کرد: فضاهای شهری که متعلق به مردم است به‌صورت کالا مبادله شده که این امر در نتیجه سوداگری شهری است. برخی نیروها با استفاده از قدرت بوروکراسی شهری و نظام شهرداری‌ها چنین مسئله‌ای را ایجاد کرده‌اند.
آخوندی با طرح این سؤوال که «حق به شهر چیست؟»، توضیح داد: حق به شهر یعنی شهر، محل زندگی آزاد برای شهروند است. شهروندان باید این امکان را داشته باشند که از زندگی خود لذت ببرند و قدرت انتخاب داشته باشند. رفت‌وآمد آزادانه، راحت و ارتباطات اجتماعی مطلوب و اوقات فراغت از تفاسیر حق بر شهر است.
وی با اشاره به اینکه «مسئله ما این است که همه فضاهای عمومی شهر فروختنی شده است»، افزود: جالب آن است که همه فضاهای عمومی شهر مالک پیدا کرده و قابل فروش است. قرار بود، مبنای انقلاب ما فرهنگی و کرامت انسانی باشد، اما امروز آنچه در عمل شاهد آن هستیم که هیچ‌چیز در شهر نیست که روی آن قیمت نگذاشته باشیم.
وزیر سابق راه و شهرسازی، اضافه کرد: در مثالی روشن و واضح، فضای پیرامون حرم رضوی یک پلازای صددرصد تجاری‌ست. البته پیوستگی فضای شهری با سوداگری تجاری ظاهر زیبایی به شهر داده است، اما در عمل، حق حیات را از شهروند گرفته است.
آخوندی با بیان اینکه «تمام جریان‌ها به دنبال فروش شهرند و شاهدیم که شهرهای ما از تعارض و گاه تضاد منافع انباشته است»، تصریح کرد: تنها راه برون‌رفت از این وضعیت، پناه‌بردن به قانون اساسی و «حکمروایی شهری به‌جای مدیریت شهری» است. درواقع، وقتی می‌گوییم مدیریت شهری یعنی به دنبال فروش شهر هستیم، اما مفهوم حکمروایی شهری یعنی ایجاد منافع عمومی برای ما اولویت دارد و حیاتی است.
وی تاکید کرد: هیچ منطقی از این مسئله پشتیبانی نمی‌کند که بخواهیم همه شهرها را شبیه هم ببینیم. شوراهای شهر باید از حقوق اجتماعی مردم صیانت کنند. در تهران -در بیست سال گذشته- برای نزدیک به 2.5 میلیون واحد مسکونی، مجوز داده شده که معادل 90 درصد جمعیت فعلی تهران است. طبق این روال است که شاهدیم در این شهر هیچ فضایی برای تفریح و گشت‌وگذار نیست و هیچ فضای عمومی ندارد.
آخوندی با اشاره به اینکه «شهر برای زندگی و رفاه است و مهم کیفیت ایجاد ارزش استفاده از فضاهای شهری‌ست»، بیان کرد: بازآفرینی شهری معاصرکردن فضا و زندگی شهری در دوران کنونی‌ست و با فرهنگ، فناوری‌ها و سبک زندگی دارای ارتباط مستقیم است. باید متوجه این واقعیت باشیم که تمام شبکه‌های ارتباطی و اجتماعی ما، متحول شده‌اند و ضروری‌ست بتوانیم در شکل معاصر از آن‌ها بهره‌برداری کنیم.
وی با بیان اینکه «نمی‌توانیم شهر مشهد را از تاریخ صدساله پیش از خود جدا کنیم»، اظهار کرد: امیدوارم مجمع مشورتی، به بنیان‌ها و مقوله بازآفرینی شهری توجه بیشتری داشته باشد. باید هویت تاریخی را پیش چشم خود قرار دهیم و به این فکر نباشیم با نگاهی کالایی همواره درحال تخریب و بازسازی شهر باشیم.
آخوندی افزود: امروز ارزش مبادله، یک اصل شده، اما ارزش استفاده تبدیل به مقوله‌ای حاشیه‌ای شده است! این مشکل را باید پاشنه آشیل از بین رفتن حقوق شهری بدانیم.
وزیر سابق راه و شهرسازی، گفت: محوری‌ترین مسئله‌ای که شورا باید در پی آن باشد، این است که فضایی را فراهم کند تا مردم بتوانند آن‌طور که دوست دارند، زندگی کنند. آنچه بسیار حائز توجه است دوری‌جستن از وسوسه‌ای‌ست که به جان مدیریت شهری افتاده می‌خواهد ارزش مبادله را بر ارزش استفاده ترجیح دهد. باید از چنین رویکردی پرهیز کرد.
وی با تاکید بر اینکه «با صراحت اعلام کنیم که شهرهای ایران کالایی شده‌اند»، افزود: حقوق شهری به قواعد شهرداری و طرز عمل آن یا رابطه بین مردم و شهرداری اطلاق می‌شود و از این لحاظ، کار شورا آن است که بر شهرداری، برای تأمین حقوق عامه، مطابق اسناد نظارت کند.
وزیر سابق راه و شهرسازی با بیان اینکه «نباید از رشد سریع شهری نگران بود»، افزود: رشد ناگهانی شهری جای نگرانی ندارد و ما باید تلقی‌مان از مفهوم شهر را اصلاح کنیم.
