كرونا برگي از تاريخ است كه قطعا نسل‌هاي بعد در غالب كتابها، فيلم‌ها و مقالات بسيار به ابعاد اين پديده شوم خواهند پرداخت. ابعاد اين پديده به قدري گسترده، فراگير و تاثيرگذار مي‌باشد كه بي‌‌‌شك محققان بسياري از منظرهاي جامعه‌شناسي، اقتصادي، سياسي و اجتماعي اين همه‌گيري را مطالعه خواهند كرد.
اين پديده به علت ماهيت دگرگون كننده‌اش، زندگي، فرهنگ، نگرش و حتي ماهيت زندگي ما را به پيش و پسا كرونا تقسیم خواهد کرد و هر چه بيشتر با اين بحران روبرو شويم و اين واقعيت تلخ را بيشتر بپذيريم، خود پسا كرونايي‌مان را بهتر خواهيم شناخت.
رفتار ما انسانها هر لحظه تابع شرايط و اقتضاهای روز در حال تغییر است، براي مثال تحت شرايط گرسنگي، خستگي، تشنگي و غم و شادي تغییرات زیادی در بدن و رفتار ما جهت تطبيق با شرايط حاكم و ارضاي نيازهايمان صورت می‌پذیرد، مثلا هنگام ترس آدرنالین در بدن ترشح مي‌شود. آدرنالین ضربان قلب را سریع‌تر کرده و در نتیجه جریان خون ورودي به مغز و عضلات افزایش مي‌يابد و بدن را تحریک می‌کند تا قند بيشتري را برای سوخت استفاده کند، اين فعل و انفعالات به بدن كمك مي‌كند تا واكنش سريعتري از خود نشان دهد و آمادگي فرار يا مبارزه يا واكنش‌هاي ذهني و جسمي سريعتري داشته باشد و جالب اينجاست كه هر ترسي علاوه بر فعل و انفعالات در لحظه‌اش آثار بلند مدتي نيز دارد و حتي اثراتي در ژن‌هاي ما به علت اين ترس براي نسل‌هاي بعد به يادگار گذاشته مي‌شود تا به نوعي آنها در مقابل ترسهاي مشابه واكسينه شوند.
در یک مطالعه که در سال ۲۰۱۳ انجام شد، پژوهشگران استافنون (که حاوی بوی شکوفه‌ی گیلاس است) را در قفس موش‌های نر بالغ دمیدند و در همان زمان به پای موش‌های نر شوک برقی وارد کردند. پس از چندین بار تکرار، این موش‌ها بوی شکوفه‌ی گیلاس را با درد مرتبط دانستند. مدت کوتاهی پس از آن، این موش‌های نر با موش‌های ماده جفت‌گیری کردند. وقتی توله‌های آنها بوی شکوفه‌های گیلاس را می‌شنیدند، نسبت به توله موش‌هایی که پدران آنها دربرابر این بو شرطی نشده بودند، عصبی‌تر و آشفته‌تر می‌شدند. برای جلوگیری از این موضوع احتمالی که توله‌ها ازطریق یادگیری از والدین خود این ترس را ياد مي‌گيرند، آنها را تحت پرورش موش‌های غیرخویشاوندی که قبلا هرگز با این بو روبه‌رو نشده بودند، قرار دادند و نوه‌های موش‌های آسیب‌دیده نیز دربرابر این بو حساسیت بیشتری نشان دادند. در هیچ‌کدام از نسل‌ها دربرابر دیگر بوها حساسیت بالاتری دیده نشد بنابراین توارث، مختص آن بوی خاص بود. این حساسیت به بوی شکوفه‌ی گیلاس با تغییرات اپی‌ژنتیک در DNA اسپرم مرتبط بود. این علامت‌های شیمیایی روی قطعه‌ای از DNA مربوط‌به ژن کد‌کننده‌ی یک گیرنده‌ی بو در پیاز بویایی مغز دیده می‌شدند. وقتی پژوهشگران مغز توله‌ها را مورد بررسی قرار دادند، متوجه شدند که در این ناحیه از مغز این موش‌ها درمقایسه با موش‌های گروه کنترل تعداد نورون‌های بیشتری وجود داشت.
از نخستين روزهايي كه در مورد شیوع کووید 19 در كشور چين شنيديم تا امروز كه بارها رکورد مرگ و میر در اثر این پاندمي را تجربه کرده‌ایم و با تمام وجود فجايع مصيبت بار حاصل از آن را درك كرديم استرس، نگراني و ترس‌های زيادي در ما ايجاد شده است. اين استرس و نگراني‌ها مانند همه‌ي ترسهاي ديگر منجر به تغيير رفتارهاي ما می شوند. تغییر رفتار در حوزه های مختلفی صورت می گیرد که ما در این یاداشت صرفا به تغییر رفتار یک فرد در نقش مشتری و در تقابل با آن در نقش گرداننده‌ی کسب و کار می‌پردازیم:
هر ترسي منجر به نوعي رفتار مي‌شود مثلا وقتي اجداد ما در غارها زندگي مي‌كردند مرد خانواده با توجه به ضرورت حفظ بقا و آمادگي در برابر حمله‌ي ناگهاني، هميشه روبروي ورودي غار مي‌نشست و استراحت می‌کرد. اين رفتار حتي در قرن بيستم که حداقل نگرانی‌ای بابت حمله احتمالی وجود ندارد، هنوز در نوادگان مذكر پدران غارنشين به ارث گذاشته شده است. اگر دقت کنید می‌بینید که ما مردان ناخواسته دوست داريم در رستوران یا در دیگر مکانهای عمومی صندلي را انتخاب كنيم كه ديد وسيع‌تريي از ترددهاي رستوران داشته باشيم تا يك صندلي رو به ديوار.(مردها : آخرين مرز)
از آنجايي كه بقا در برابر اين بيماري بر اساس فاصله اجتماعي متصور مي‌شود پس مغز ما دستور به نحوه‌اي از تغيير رفتار مي‌دهد كه اين فاصله اجتماعي را تضمين كند.
بقاي بشر كه روزي در گروي اجتماعي بودن و تعامل با ديگر انسانها معنا پيدا مي‌كرد امروز با شرايط جديد به دوري گزيدن و ايجاد فاصله با ديگر انسانها باز تعريف مي‌شود و بر اساس اين اصل نيازها و نحوه تامين آنها تغيير مي‌كند و پيش‌بيني مي‌شود كه نوادگان منزوي‌تري داشته باشيم كه متاسفانه شايد هرگز روابط فاميلي و دوستانه ما را تجربه نكنند.
درنتیجه اين تغيير رفتار، بعضي كسب و كارها را كه در تضاد با اصل فاصله اجتماعي باشند تهدید و در مقابل كسب و كارهایي را كه سازگار با شرط جديد بقا باشند تقویت می‌کند. براي مثال كسب و كارهاي الكترونيكي و آموزش‌هاي آنلاين رونق و كسب و كارهاي مرتبط با رستورانها، خدمات گردشگري، خدمات تفريحي و آموزشي حضوري با مشكل روبرو مي‌شوند.
در دوران پاندمي کووید 19 اصل بقاي انسان با ايجاد فاصله‌هاي اجتماعي، رويكرد آنها نسبت به كسب و كارها را رقم مي‌زند و به تناسب، مسئله جديد كسب و كارها ايجاد حداكثر ارزش افزوده براي مشتري در عين حداقل تعامل انساني مي‌باشد .
وقتي بر اساس اضطرار، مشتري در شرايطي قرار مي‌گيرد كه در جهت بقا نحوه ارضاء نيازهاي خود را تغيير مي‌دهد، كسب وكارها نيز در شرايطي قرار مي‌گيردند كه يا دچار مشكل مي‌شوند يا براي بقا خود را با شرايط جديد تطبيق مي‌دهند. در اين ميان كسب و كارهاي جديدي نيز ايجاد مي‌شوند كه چون براي شرايط جديد ايجاد شده‌اند بيشترين سازگاری با شرايط حاكم را دارند.
در شرايط كرونا كه بسياري از كسب و كارها مورد تهديد نابودي قرار گرفته‌اند، آنهايي كه بقا ميابند، يا رشد پيدا مي‌كنند و يا حتی در چنين شرايطي ايجاد مي‌شوند همه مزد چالاكي، فرصت جويي و پاسخ سريع خود به فرصت‌هاي ايجاد شده را مي‌گيرند.
استارتاپ‌ها به علت معماري منعطف و چابك خود به تغيير سريع بر اساس نيازهاي بازار مشهورند . در عين حال كه بسياري از استارتاپ‌ها در دنيا به علت بحران كوويد 19 از بين رفته‌اند اما نمونه‌هاي زيادي توانسته‌اند با مرتفع ساختن نيازهاي جديد مشتري و ايجاد ارزش افزوده خود را با رفتارهاي جديد مصرف كننده وفق دهند. درنتیجه می‌توان گفت که میزان انعطاف و پاسخ سریع به بحران، عامل تعیین کننده در هستی یا نیستی یک کسب و کار است.
در ادامه جهت تفهيم مفهوم چابكي در پاسخ به برخي از چالاكي‌هاي كرونايي در ايران اشاره مي‌كنيم:
يكي از بزرگترين چالش‌هاي كرونا تعطيلي مراكز آموزشي، تفريحي و ورزشي، خصوصا مدارس است، راهكارهاي آنلايني براي اين معضل به وجود آمده اما هنوز فرصت فعاليت در اين حوزه به طور گسترده وجود دارد. يكي از اين پلتفرمهاي آموزشي اپليكيشن شاد است، اين اپليكيشن يك بستر آموزشي از راه دور براي دانش‌آموزان ايراني است كه توسط تيم فني همراه اول در ارديبهشت 98 در دوران قرنطينه و تعطيلي مدارس ايجاد شد.
هرچند انتقادات زيادي به اپليكيشن شاد وجود دارد اما چالاكي آنها در ارائه نسخه اوليه و به پايان رساندن سال تحصيلي 98-99 ستودني است.
اين نرم‌افزار با 14 ميليون كاربر فرهنگ جديدي را در آموزش و پرورش ايجاد كرده، يك سال پيش هيچ پدر و مادري تصور نمي‌كردند كه موبايل و تبلت كه ابزار بازي بچه‌ها بود امروز مدرسه آنها باشد.
با همه‌گيري ويروس كوويد 19 يكي از مشاغلي كه تحت تاثير قرار گرفت حمل و نقل عمومي بود. نگراني مردم از ابتلا به بيماري موجب كاهش سفرها و استفاده از خودروهای شخصی در موارد ضروری شد با اينحال تاكسي‌هاي اينترنتي هر كدام به سهم خود تدابيري انديشيدند تا بتوانند به نحوی خيال شهروندان را راحت كنند و ضمن بقاي خود موجب ارتقاء خدمات بهداشتي تاكسي‌ها شوند. براي مثال اسنپ ضمن آموزش رانندگان و تجهيز آنها به وسايل و ملزومات بهداشتي گزينه "عدم رعایت بهداشت " را در اپليكيشن خود اضافه كرد تا اين حس را در مسافران ايجاد كند كه رانندگان و خودروهاي آنها تحت نظارت بهداشتي ده‌ها مسافر در روز قرار دارد.
به نظر مي‌رسد با توجه به كاهش استفاده از حمل و نقل عمومي به علت شدت گرفتن مبتلايان روزانه و از طرفي ديگر وجود مشكلات خودروهاي تك سرنشين و افزايش ترافيك و آلودگي هوا نسبت به سالهاي گذشته، اگر اين تاكسي‌های اینترنتی بتوانند اطمينان مسافران را جلب كنند سهم بيشتري از ترددهاي شهري را در پاييز و زمستان ۹۹ كسب خواهند کرد.
در دوران همه‌گيري، فروشگاههاي زنجيره‌اي بزرگي مثل رفاه (پينكت)، شهروند، اتكا (اتكالاين)، جانبو به سرعت بستر اينترنتي خود را راه‌اندازي و ارتقاء دادند تا در كنار فروشگاههاي اينترنتي موجود مثل اسنپ ماركت و ديجي‌كالا امكان خريد الكترونيكي در طيف وسيعي از محصولات را فراهم کنند تا در کنار حفظ بازار خود، از دغدغه خريد مشتريان در این روزهای کرونایی بکاهند.
در سالهاي گذشته خريد تجهيزات ديجيتال (موبايل، تبلت و...) و البسه و لوازم خانگي سهم بيشتري از خريد الكترونيكي داشتند، اما در شرايط حاضر لزوم در خانه ماندن، مردم را به سمت تجربه خريد الكترونيكي سوپرماركتي يا ميوه و تره‌بار سوق داده است.
در روزهاي اوليه شدت گرفتن كرونا در اسفند ۹۸ چابكي اسنپ ماركت در افزايش تعداد سوپر ماركت‌ها و نانوايي‌ها ستودني بود.
در يك مقطع نسبتا طولاني به علت بسته شدن رستورانها و كافي‌شاپ‌ها، کسب و کارهای حوزه توزیع غذا به شدت متحمل خسارت شدند و در مقاطعي ديگر رستورانها تنها در شرايط بيرون‌بر امكان فعاليت داشتند، برآيند الزامات قانوني و ترس مردم از مبتلا شدن به بيماري اوضاع نامناسبي را براي اين حوزه رقم زده است.
با اين وجود چالش بقا عرضه‌كننده‌هاي خوراكي مانند رستورانها و فست فودها و همچنين پلت‌فرمهايي مانند اسنپ فود را به تكاپو وا داشته تا با بهره‌گيري از چابكي و خلاقيت خود راه‌كاري را پيدا كنند تا با تطبيق يافتن با دغدغه‌هاي جديد مشتري آسودگی را به آنها هديه كنند.
اسنپ فود اين امكان را فراهم كرده است كه کاربران بتوانند مراحل طبخ غذای خود را در رستوران به صورت زنده تماشا کنند. در حال حاضر، امکان مشاهده زنده آشپزخانه و مراحل طبخ غذا برای 27 رستوران فراهم شده است. به اين ترتيب كه مشتريان پس از ثبت سفارش غذا، لینک اختصاصی رستورانی که در آن سفارش ثبت کرده‌اند را از طریق پیامک دريافت مي‌كنند و به وسيله آن می توانید به مدت 30 دقیقه تصاویر زنده از آشپزخانه رستوران را مشاهده کنند.
اين خدمت اسنپ فود مثال بسيار خوبي از بهره‌گيري از چابكي و خلاقيت استارتاپ‌ها براي سازگاري با چالش‌هاي جديد كسب و كار مي‌باشد.
در شرایط كرونا همه سعي مي‌كنيم كارهاي غيرضروري را تا حد امكان به زمان ديگري موكول كنيم ولی وقتی سیم‌کشی برق ساختمان مشکل پیدا کند یا لوله‌کشی آب و فاضلاب نشتی داشته باشد و یا حتی وقتی وسایل زندگی مثل یخچال، فریزر، اجاق گاز، ماشین لباسشویی و … خراب شوند، باید به فکر تعمیر کردن آنها باشیم تا شرایط قرنطینه برایمان سخت نشود.
بنابراین همونطور که در این روزها به فعالیت دکتر، پرستار، شاطر، پیک موتوری، سوپرمارکت‌دار، میوه‌فروش و… نیاز داریم، بعضی از اتفاق‌های اورژانسی خانه و ساختمان نیز هستند که ممکن هست برای رفع و رجوع آنها به یک متخصص نیاز داشته باشیم. در این مواقع در اكوسيستم استارتاپي راهكارهايي وجود دارد كه ما اينجا به استاد كار اشاره مي‌كنيم
استاد كار با در اختيار قرار دادن تجهيزات بهداشتي براي متخصصان و ارائه راهكارها و دستورالعمل‌هاي بهداشتي براي مشتريان اين امكان را فراهم كرده كه ترددهاي غير ضرور حذف شود براي مثال خدماتي چون كارواش و تعميرات خودرو در محل، خدمات آرايشي در محل و... قدري از دغدغه‌هاي مردم را كاسته و اين امكان را به آنها مي‌دهد كه در خانه بمانند.
يك مزيت ديگر استارتاپ‌ها پرداخت آنلاين و عدم تماس با پول و آلودگي‌هاي ناشي از آن است.
يكي ديگر از سوگيري‌هاي استارتاپي در جهت حل مسئله موجود مردم يعني رودررو شدن با بحران كرونا ارائه خدمات بهداشت و درمان مي‌باشد.
مسئله در اينجا نياز به پيدا كردن پزشك و مشاور سلامت خوب در حوزه‌هاي مختلف و همچنين وقت گرفتن سريع با رعايت فاصله اجتماعي است و در اين راستا پلتفرمهاي اينترنتي مثل اسنپ دكتر و يا پزشك بوك اين امكان را مي‌دهند كه علاوه بر معرفي متخصصان خوب و وقت گرفتن امكان مشاوره و درمان اينترنتي را نيز فراهم كرده‌اند.
درك نياز و دغدغه مشتري و تغيير يا ايجاد كسب و كار در جهت ارائه پاسخ از مشخصات يك استارتاپ خوب است، بدون شك در حوزه بهداشت و درمان اتفاقهاي خوبي رقم خواهد خورد و سطح بهداشت و سلامت با كمك اكوسيستم استارتاپي بهبود قابل توجهي خواهد يافت.
پرداخت الكترونيكي علاوه بر كاهش تردد به بانك‌ها از تماس با پول و آلودگي‌هاي ناشي از آن مي‌كاهد و در دوران كرونا مورد اقبال مشتريان بيشتري قرار گرفته‌اند.
از آنجايي كه استفاده از دستگاه كارت‌خوان همه‌جا مثلا در تاكسي‌هاي خطي ميسر نيست و ضمن اينكه لمس كارت و دستگاه توسط افراد زياد مي‌تواند خود موجب انتقال ويروس شود.
پس مسئله و نياز مشتري در اين حالت پرداخت پول بدون تماس مي‌باشد و پاسخ استفاده از راهكارهاي غير لمسي مثل استفاده از كيوآركدها مي‌باشد در كشورهاي زيادي مثل چين عملا از كارت بانكي استفاده نمي‌شود و تقريبا همه پرداخت‌ها از كرايه دوچرخه‌هاي سطح شهر تا پرداخت فروشگاهي همه از طريق تلفن هوشمند و روش‌هاي غير لمسي مانند اسكن كيوآركدها انجام مي‌گيرد.
در ايران شركت فون‌پي اين نوع پرداخت را در ابتدا در تاكسي‌هاي خطي و حالا در كاربردها و فروشگاههاي ديگر در حال پياده‌سازي مي‌باشد فون‌پي در حال حاضر 500,000 كاربر فعال و 30,000 پذيرنده فعال دارد.
همانطور كه در ياداشت ديجيتالايز بي رنگ و بو به اين اشاره شد كه كسب و كارهاي ديجيتال نسبت به كسب و كارهاي سنتي فاقد روح و صميميت و ارتباطات دو طرفه مي‌باشند و با آنها به احتمال زياد بشر براي كسب و كارهاي سنتي دلتنگ خواهد شد. براي مثال ممكن است ما براي آژانسي كه به خوبي ما را مي‌شناخت، آدرس‌هايمان را بلد بود و بسيار مورد اطمينان‌مان بود در مقابل تاكسي اينترنتي دلتنگ شويم و يا ممكن است براي كتاب كاغذي در مقابل كتاب الكترونيكي دلتنگ شويم اما اين احساسات به تنهايي در مقابل ارزش افزوده‌اي كه كسب و كارهاي الكترونيكي ايجادمي‌كند قدرت برتري نخواهد داشت و راحتي و نحوه ارضاي نيازهاي مشتري در آينده فاكتور تعيين كننده خواهد بود.
فرض كنيد فردي براي سالها از سوپر ماركت يا ميوه فروشي محل سكونت خود خريد كرده باشد و الفت و رابطه دوستانه بين فروشنده و مشتري ايجاد شده باشد، اما در دوران كرونا مشتري به علت تهديد ابتلا به بيماري مجبور شود براي مدتي از نقش مشتري وفادار خارج شود و خريد الكترونيكي با اسنپ ماركت را تجربه كند در حقيقت اين فرصت براي اسنپ ماركت ايجاد شده است كه با ارائه ارزش‌هايي شامل ايمني، سلامت، كيفيت، سهولت و تخفيف مشتري را اصطلاحا قلاب كند و صفحه ترازو را به سمت خود سنگين‌تر كند.
پس پاسخ به اين سوال كه آيا در پسا كرونا مشتري به رفتارهاي خريد پيش از كرونا باز خواهد گشت يا خير كاملا بستگي به ماهيت ارزش و نحوه ارائه ارزش افزوده توسط استارتاپ‌ها بستگي دارد.
