مقدمه
روانشناسان به علت‌های گوناگونی شغل روان درمانگری را برمی‌گزینند. برخی از آنان روحیه مراقبتی را که از کودکی در خویش داشته‌اند، متجلی در روان درمانگری می‌بینند؛ درمانگر می‌شوند تا هم چنان در بزرگسالی نیز مراقب دیگری باشند. برخی دیگر به پیچیدگی‌های روان علاقه مندند و حل تعارضات درون روانی برایشان خوشایند است. افراد به علت‌های متفاوتی قدم به حوزه روان درمانگری می‌گذارند، اما در ادامه‌ی این مسیر چالش‌های مشابهی را تجربه خواهند کرد.
یکی از تجربه‌های مشترک روان درمانگران، فرسودگی شغلیست! فرسودگی شغلی در سطوح مختلفی نمایان می‌شود. گاهی یک درمانگر صرفا یک روز یا یک هفته آن را تجربه می‌کند و گاهی نیز این فرسودگی به طور عمیق و برای مدتی طولانی گریبان گیر درمانگران می‌گردد. پیش از هر چیز باید بدانیم فرسودگی شغلی به چه معناست!؟
فرسودگی شغلی یعنی آن چه را که محیط کار از شما انتظار دارد، با ظرفیت روان شناختی‌تان مطابق نیست. در واقع فشار شغلی مزمنی که با علائمی همچون خستگی، ناامیدی، کاهش انگیزه و انرژی همراه است را فرسودگی شغلی می‌نامیم.
اگر احساس می‌کنید در محیطی کار می‌کنید که به توانایی‌های شما ارزش گذاشته نمی‌شود، درآمدی همخوان با وظایفتان ندارید، در جلسات کاری کسل می‌شوید، و در مهارت‌های شغلی‌تان افت کردید؛ شما احتمالا دچار فرسودگی شغلی شدید!
یکی از عوامل رایج در ایجاد فرسودگی شغلی، افراط در کار کردن است. زمانی که تمام زندگی خود را وقف کار می‌کنید و هیچ تفریح و استراحتی برای خود در نظر نمی‌گیرید. این امر یکی از اشباهات متدوال درمانگران تازه کار است. زمانی که در آغاز کار درمانگری تعداد زیادی مراجع قبول کنید و تمام روز را به برگزاری جلسات روان درمانی بگذرانید، بی‌شک خیلی زود دچار فرسودگی شغلی خواهید شد. ایجاد تعادل میان کار و زندگی شخصی یکی از راهکار‌های پیشگیری از فرسودگی است.
روان درمانگری اساسا شغلی سخت و پرفشار است. چرا که درمانگر تمام روز مشغول شنیدن درد و رنجی ست که باید آن را در دل خویش نگهدارد. رازداری و محرمانگی یکی از مهم‌ترین اصول اخلاقی در روان درمانیست که سبب می‌شود درمانگران موضوعات بسیار زیادی را صرفا در درون خود نگهداشته و از آن سخن نگویند. همین امر در طی زمان می‌تواند سبب فرسودگی شود. مگراینکه درمانگر در جلسات مداوم سوپرویژن شرکت کرده و با ناظر علمی خود در باب این مسائل گفت و گو کند. چارچوب‌های اخلاقی در روان درمانی خاصه در روانکاوی، درمانگر را به سمت دور شدن از اجتماع سوق می‌دهند. بسیاری از درمانگران را می‌بینیم که کل روز در مطب خود بر صندلی چرمی درمانگری نشسته‌اند و این روتین را هر روز تکرار می‌کنند. «کنج عزلت گزیدن» بی‌شک باعث فرسودگی ست. روان درمانگران باید در عین رعایت چارچوب‌های اخلاقی تفریحاتی نیز برای خود تبیین کنند.
همدلی بی‌نهایتی که گاها به همدردی منجر می‌شود نیز می‌تواند سبب فرسودگی شود. مهم است که درمانگر مرز بین خود و درمانجو را پیدا کند و بیش از اندازه در تجربه مراجع غرق نشود. این غرق شدن نه فقط حرفهای نیست بلکه به وضوح خلاف اخلاق حرفهای ست و قطع به یقین سبب افزایش میزان فرسودگی در روان درمانگر می‌شود.
یکی دیگر از عوامل ایجاد فرسودگی روانی، فشارهای مالی ست. بسیاری از افراد به فرایند فرسوده شدن خود آگاه‌اند و می‌دانند که بایستی مدتی از کار فاصله گرفته و استراحت کنند، اما به علت نیاز‌های مالی مجبور هستند که به کارکردن ادامه دهند!
1-خودمشاهده گری
سلف مانیتورینگ یا خودمشاهده‌گری یکی از روش‌های پیشگیری از خستگی عاطفی و فرسودگی شغلی ست. اگر روان درمانگر در مسیر شغلی خود هرازگاهی به این موضوع توجه کند که آیا از کار کردن خسته شدم؟ آیا زمان آن فرا نرسیده که به یک تعطیلات بروم؟ پرسیدن سوال‌های از این دست کمک می‌کند تا پیش از آن که فرسودگی در جانتان ریشه کند، علائم آن را شناخته و برای رفع آن چاره‌ای بیاندیشید. اگر این نشانه‌ها را انکار کرده و از خود غافل شوید، خستگی و فرسودگی در شما رخنه کرده و مسیر دشوار‌تری برای رهایی از آن در پیش خواهید داشت.
2-سوپرویژن
یکی از شروط کار حرفهای در روان درمانی، داشتن یک یا چند سوپروایزر است. در جلسات سوپرویژن شما می‌توانید در رابطه با احساسات و عواطفی که نسب به مراجعین تجربه می‌کنید و همچنین سوالات تخصصی که برایتان پیش می‌آید با سوپروایزر خود صحبت کنید.
3-درمان فردی
درمان فردی برای روان درمانگر مهم‌ترین عامل پیشگیری از فرسودگی ست. اتاق درمان فضای امنی ست که می‌توان در آن از تجربیات گذشته و حال سخن گفت و به درمان و تحلیل آن‌ها پرداخت.
4-ورزش
روان درمانگران به اقتضای شغلشان ساعات بسیار زیادی را روی صندلی نشسته و در یک اتاق ثابت حضور دارند. همین امر می‌تواند باعث بروز گرفتگی‌های عضلانی و حتی مشکلات فیزیکی شود. ورزش کردن با تقویت عضلات هم بر سلامت فیزیکی درمانگران موثر است و هم با ترشح هورمون‌هایی از قبیل دوپامین، نور اپی نفرین، و سروتونین حال خوب را ایجاد می‌کند. فعالیت‌هایی هم چون یوگا و مراقبه نیز در افزایش انعطاف بدنی و همچنین انعطاف ذهنی موثر بوده و ذهن آگاهی درمانگر را افزایش می‌دهند.
5-معاشرت با همکاران
حرف زدن دوای هر دردی ست! معاشرت و صحبت کردن از آن چه بر شما می‌گذرد درهای جدیدی از همدلی و صمیمیت را به رویتان می‌گشاید. داشتن یک گروه و فضای امن با کسانی که هم مسیر شما هستند می‌تواند به پیشگیری از خستگی شغلی شما کمک کند.
6-سرگرمی جدید
یکی دیگر از راهکار‌های موثر برای پیشگیری از فرسودگی شغلی، پیدا کردن سرگرمی جدید در یک حیطه‌ی کاملا متفاوت است. مثلا اگر شما روان درمانگر هستید می‌توانید کلاس‌های هنری هم چون موسیقی، سفالگری، خیاطی و… را امتحان کنید؛ عکاسی را شروع کرده یا نوشتن را از سر بگیرید. پیدا کردن یک سرگرمی که از دنیای روانشناسی دور باشد، می تواند به ایجاد تعادل در ذهن و زندگی شما کمک شایانی بکند.
7-ادامه تحصیل
ادامه تحصیل در مقاطع تمکیلی می‌تواند شما را به میادین آموزشی بازگردانده و انگیزه از دست رفته را مجدد به شما هدیه کند. دیدن دانشجویانی که هریک با انگیزه‌ای متفاوت قدم در این مسیر گذاشته‌اند و هم چنین شاگردی اساتیدی که مدت مدیدی در این راه حضور داشته‌اند می‌تواند انگیزه جدیدی برای شما باشد.
8-ایجاد تعادل در کار و زندگی شخصی
از کارهایی که انجام می‌دهید یک لیست تهیه کنید و کارهای اضافی را که الان لزومی به انجام آن‌ها نیست حذف کنید. پس از مدتی استراحت به آن‌ها بازگردید و انجامشان دهید. از کمال گرایی پرهیز کرده و بدون افراط و تفریط بر اساس ظرفیت روان شناختی خود به کار بپردازید.
9-ترک شغل
اگر هیچکدام از راه حل‌های مطرح شده برایتان اثربخش نبود، می‌توانید مدتی را از کار فاصله گرفته و به خود بپردازید. در مشاغلی هم چون روان درمانگری مخصوصا اگر سالیان طولانی مشغول به کار هستید، این یک امر طبیعی ست که بخواهید مدتی را از فضای کاری فاصله بگیرید. در این مدت می‌توانید استراحت کرده و به فعالیت‌های موردعلاقه‌تان و تفریح بپردازید. این وقفه ذهن شما را باز‌تر می‌کند و سبب می‌شود تا ایده‌های منسجم‌تری برای ادامه راه بیابید.
کلام پایانی
در مجموع فرسودگی شغلی امری اجتناب ناپذیر است که ممکن است هرکس در مسیر کاری خود با آن مواجه شود. نکته مهم این است که ما چقدر به نشانه‌های این مشکل آگاه باشیم و چطور در مسیر رفع آن قدم برداریم.
مشاغل مربوط به حوزه سلامت روان، از حساسیت‌های بالایی برخوردار هستند و مهم است که به بروز نشانه‌های فرسودگی شغلی در این مشاغل حساس باشیم. مراجعینی که قصد خودکشی دارند، کسانی که در بیمارستان‌ها ی اعصاب و وران بستری هستند و حتی بیماران نورتیک کلینیک‌ها، همگی نیاز دارند با درمانگری حاذق که اشتیاق شنیدن آن‌ها را دارد درمان را تجربه کنند. بنابراین مهم است که انرژی، انگیزه، همدلی و مهارت‌های درمانگر در بهترین سطح خود باقی بماند.
فرسودگی شغلی در هر سطحی قابل حل است، به شرطی که آن را انکار نکرده و در مسیر درمان آن گام برداریم. مهم ترین ابزار روان درمانگر برای کار، ذهن اوست. برای مراقبت از ذهن باید از تمام جان مایه گذاشت.
