بعد از اینکه آموختیم چطور وارد بورس شویم و کد سهامداری یا کد بورسی خود را بگیریم، حال باید با انواع روش‌های خرید و فروش سهام در بورس آشنا شویم.
چهار روش برای خرید و فروش سهام، اوراق مشارکت، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و دیگر اوراق بهادار در بورس وجود دارد.
1. خرید و فروش از طریق مراجعه حضوری به کارگزاری
2. خرید و فروش از طریق ارائه سفارش به صورت تلفنی
3. خرید و فروش از طریق سفارش به صورت اینترنتی
4. خرید و فروش به صورت آنلاین (برخط)
در ادامه به توضیح اولین روش خواهیم پرداخت.
1- خرید و فروش از طریق مراجعه حضوری به کارگزاری
در این روش سرمایه‌گذار به شرکت کارگزاری بورس مراجعه کرده و فرم درخواست خرید یا فروش اوراق بهادار را تکمیل کند. این فرم شامل مشخصات کامل فرد، نشانی و تلفن تماس، کد سهامداری (کد بورسی) و همچنین مشخصات کامل سهام و یا سایر اوراق بهاداری است که فرد قصد خرید یا فروش آنها را دارد.
فرم خرید
در زیر نمونه فرم خرید اوراق بهادار را مشاهده می‌کنید. فرم درخواست خرید از شش قسمت تشکیل شده است که مراحل تکمیل این فرم در ادامه توضیح می‌دهیم.
فرم درخواست خرید از شش قسمت زیر تشکیل شده است:
1. مشخصات کارگزاری و تاریخ درخواست
در این قسمت باید نام و کد شرکت کارگزاری و تاریخ تکمیل فرم درخواست خرید درج شود که این مورد توسط کارگزاری انجام می‌شود. درج تاریخ نیز برای پیگیری رعایت نوبت در وارد کردن سفارش به سیستم معاملات، الزامی است.
2. مشخصات سرمایه‌گذار
در این قسمت سرمایه‌گذار باید مشخصات کامل فردی خود را وارد نماید. درصورتیکه مغایرتی بین اطلاعات مندرج در فرم درخواست خرید و گواهینامه‌های سهام با مدارك سهامدار وجود داشته باشد، وی در زمان فروش سهام خود با مشکل مواجه خواهد شد.
نکته: منظور از کد خریدار یا کد فروشنده، همان کد سهامداری یا کد بورسی است که در بخش چطور وارد بورس شویم در خصوص آن توضیح دادیم.
3. مشخصات سرمایه‌گذاری
در این قسمت سرمایه‌گذار باید مشخص کند که قصد سرمایه‌گذاری بر روی چه نوع اوراق بهادار، به چه میزان و با چه قیمتی را دارد. در مورد انتخاب اوراق مشارکت، حق تقدم یا سهم شرکت و میزان سرمایه‌گذاری، سرمایه‌گذار باید از قبل تصمیم‌گیری کند. در انتها هم تاریخ اعتبار سفارش را باید درج کنید. یعنی کارگزاری تا چه تاریخی مجاز به پیگیری درخواست شما است.
در مورد قیمت و نحوه درج آن، سرمایه‌گذار می‌تواند به یکی از روش‌های زیر عمل کند:
§ درخواست خرید به قیمت بازار:
در این نوع درخواست سرمایه‌گذار قیمت سهمی را که قصد خرید آن را دارد، در فرم درخواست تعیین نمی‌کند و در ستون «حداکثر قیمت» عبارت قیمت روز یا قیمت بازار را قید می‌کند. در این صورت کارگزاری با بررسی قیمت‌های پیشنهادی براي فروش سهم مورد نظر در سامانه معاملات، سهم را با مناسبترین قیمت (پایین‌ترین قیمت پیشنهاد شده از طرف فروشنده) برای سرمایه‌گذار خریداری می‌کند.
§ درخواست خرید به قیمت معین:
سرمایه‌گذار می‌تواند براساس تجزیه و تحلیل‌ها و اطلاعاتی که درباره سهم موردنظر خود دارد، قیمت مطلوب خود را (به عنوان مثال 3218 ریال) تعیین و در ستون «حداکثر قیمت» درج کند. در این صورت کارگزاری درخواست سرمایه‌گذار را با قیمت تعیین شده وارد سامانه معاملات می‌کند و در صورت وجود سفارش فروش با همان قیمت برای سرمایه‌گذار خرید خواهد کرد.
§ درخواست خرید محدود (با سقف قیمت):
در این حالت سرمایه‌گذار در ستون «حداکثر قیمت» مبلغی را به عنوان سقف قیمت تعیین می‌کند و به کارگزاری اجازه می‌دهد حداکثر تا سقف تعیین شده برایش سهم خریداری کند.
در هر فرم شما می‌توانید سه سهم را برای خرید یادداشت کنید و اگر بیشتر از سه سهم مد نظر شماست باید فرم دیگری را تکمیل کنید.
4. نحوه پرداخت
در این قسمت از فرم درخواست خرید، مبلغ سرمایه‌گذاری و نحوه پرداخت آن به کارگزاری مشخص می‌شود. در صورتیکه مبلغ سرمایه‌گذاری به حساب جاری کارگزاری واریز شده باشد شماره فیش و چنانچه مبلغ مزبور به وسیله چک پرداخت شود، شماره چک باید در محل تعیین شده درج شود.
5. ملاحظات و توضیحات ویژه
این قسمت مانند پشت‌نویسی چک بانکی است. یعنی اگر در نوشتن فرم مشکلی پیش بیاید، از این قسمت برای تصحیح استفاده می‌کنیم.
6. تایید درخواست
پس از تکمیل شدن قسمت‌های اشاره شده، سرمایه‌گذار و کارگزاری محل‌های تعیین شده را امضا می‌کنند و بدین ترتیب درخواست خرید قطعی می‌شود. پس از تکمیل و قطعی شدن درخواست خرید، نسخه اول آن به منظور انجام سفارش نزد شرکت کارگزاری باقی مانده و نسخه دوم آن به مشتری تحویل داده می‌شود.
ذکر ساعت و دقیقه ارائه درخواست نیز ضروری است. چون بورس یک بازار پویا است و زمان در آن بسیار مهم است، پس قید ساعت و دقیقه تکمیل فرم بسیار حائز اهمیت است.
اما شرکت کارگزاری بعد از دریافت سفارشات خرید چه کاری را باید انجام دهد؟
پس از دریافت سفارش خرید از مشتریان، کارگزاری سفارش‌هـای دریـافتی را بـا حفـظ نوبـت وارد سـامانه معاملات می‌کند. اولویت‌بندی درخواست‌هـا در صـف تقاضـای خریـد سـهام ابتـدا براسـاس قیمـت‌هـای پیشنهادی خرید صورت می‌گیرد و از بالاترین تا پایین‌ترین قیمت اولویت‌بندی می‌شوند. به عبارت دیگـر در صف تقاضای خرید سهام، اولویت با سفارش‌هایی است که قیمت پیشنهادی بالاتری دارند.
در صـورتی که قیمت‌های پیشنهادی خرید در دو یا چند سـفارش یکسـان باشـند صـف تقاضـا براسـاس زمـان ورود سفارش خرید به سامانه معاملات اولویت‌بندی می‌شـوند و سفارشـی کـه زودتـر از دیگـر سـفارش‌هـا وارد سامانه معاملات شده باشد از اولویت برخوردار است. برای نمونه صف خرید سـهام بانک اقتصاد نوین با نماد معاملاتی ونوین بـه صـورت زیـر است.
بر اساس صف خرید، خریدارانی که بخواهند سهام مورد نظر خود را زودتر بخرند باید قیمت خود را بالاتر ببرند تا در اولویت قرار گیرند، از این رو یک رقابت بین خریداران در افزایش قیمت وجود دارد.
در سامانه معاملات صف تقاضای خرید یا سفارش‌های خرید در مقابل صف عرضه یا سفارش‌هـای فـروش قرار می‌گیرد، در صورتی که قیمت پیشنهادی خرید و قیمت پیشنهادی فروش برابر شوند معامله بـه طـور خودکار توسط سیستم کامپیوتری انجام شده و سفارش‌های انجـام شـده از صـف عرضـه و تقاضـا حـذف می‌شوند.
کارگزاری باید یک روز پس از انجام معامله، اعلامیه خرید را که نوعی رسید انجام معامله است به سرمایه‌گذار بدهد. اعلامیه، سند رسمی نیست و در آن تنها اطلاعاتی نظیر تعداد سهام خریداری شده و میزان سرمایه‌گذاری به همراه کارمزدهای کسر شده آورده شده است.
همچنین یک روز بعد از انجام معامله سرمایه‌گذاران می‌توانند به شرکت کارگزاری مراجعه و گواهی نقل و انتقال و سپرده سهم خود را دریافت کنند. این گواهی در حکم سند سهام خریداری شده است.
فرم فروش
فرآیند فروش سهام در بورس اوراق بهادار همانند فرآیند خرید است، اما در مراحل اولیه، نیاز به اقداماتی متفاوت از چرخه خرید دارد. در این قسمت چرخه فروش سهام با تأکید بر تفاوت‌ها توضیح داده می‌شود.
تکمیل فرم درخواست فروش
در این مرحله فروشنده سهام با مراجعـه بـه کـارگزاری فـرم درخواسـت فـروش را تکمیـل و به همـراه کپـی شناسنامه یا کارت ملی و اصل سهام یا «گواهی نقل و انتقال و سپرده سهام» به کارگزاری تحویل می‌دهد. تفـاوت اصـلی فرم درخواست فروش با درخواست خرید در قسمتی است که براساس آن سرمایه‌گـذار بـه کـارگزاری بـرای فروش سهام خود و انجام مراحل و تشریفات ثبت و انتقال سهام، وکالت می‌دهد. فـرم درخواسـت فـروش در چهار نسخه برای کارگزاری، شرکت خدمات بورس، فروشنده و بایگانی تهیه و تنظیم می‌شود.
فرم درخواست فروش از هفت مرحله تشکیل شده است که در ادامه به توضیح این هفت قسمت پرداخته می‌شود.
1. مشخصات کارگزاری و تاریخ درخواست
در این قسمت باید نام و کد شرکت کارگزاری و تاریخ تکمیل فرم درخواست فروش درج شود که این مورد توسط کارگزاری انجام می‌شود. درج تاریخ نیز برای پیگیری رعایت نوبت در وارد کردن سفارش به سیستم معاملات، الزامی است.
2. مشخصات سهامدار
در این قسمت سرمایه‌گذار باید مشخصات کامل فردی خود را وارد نماید. درصورتی که مغایرتی بین اطلاعات مندرج در فرم درخواست فروش و گواهینامه‌های نقل و انتقال و سپرده سهام با مدارك سهامدار وجود داشته باشد، وی در زمان فروش سهام خود با مشکل مواجه خواهد شد.
3. وکالتنامه
در این قسمت سهامدار به کارگزاری برای فروش سهام خود و انجام مراحل و تشریفات ثبت و انتقال سهام، وکالت می‌دهد. با توجه به مقررات موجود، وکالت برای فروش سهام سرمایه‌گذار ضروری است.
4. مشخصات سرمایه‌گذاری
در این قسمت سهامدار باید مشخص کند که قصد فروش چه اوراق بهاداری، به چه میزان و با چه قیمتی را دارد. در مورد انتخاب اوراق مشارکت، حق تقدم یا سهم شرکت و میزان فروش، سهامدار باید از قبل تصمیم‌گیری کند.
در مورد قیمت و نحوه درج آن می‌توان به یکی از روش‌های زیر عمل کرد:
§ درخواست فروش به قیمت بازار
در این نوع درخواست سهامدار قیمت سهمی را که قصد فروش آن را دارد، در فرم درخواست تعیین نمی‌کند و در ستون «حداقل قیمت» عبارت قیمت روز یا قیمت بازار را قید می‌کند. در این صورت کارگزاری با بررسی قیمت‌های پیشنهادی برای خرید سهم مورد نظر در سامانه معاملات، سهم را با مناسبترین قیمت (بالاترین قیمت پیشنهاد شده از طرف خریدار) براي سرمایه‌گذار به فروش می‌رساند.
§ درخواست فروش به قیمت معین
سرمایه‌گذار می‌تواند براساس تجزیه و تحلیل‌ها و اطلاعاتی که درباره سهم موردنظر خود دارد، قیمت مطلوب خود را (به عنوان مثال 4008 ریال) تعیین و در ستون «حداقل قیمت» درج کند. در این صورت کارگزاری درخواست سرمایه‌گذار را با قیمت تعیین شده وارد سامانه معاملات کرده و در صورت وجود سفارش خرید با همان قیمت سهم مورد نظر را می‌فروشد.
§ درخواست فروش محدود (با کف قیمت)
در این حالت سرمایه‌گذار در ستون «حداقل قیمت» مبلغی را به عنوان کف قیمت تعیین می‌کند و به کارگزاری اجازه می‌دهد حداقل تا کف تعیین شده برایش سهم را به فروش برساند.
5. نحوه پرداخت
در این قسمت از فرم درخواست فروش، مبلغ حاصل از فروش و نحوه پرداخت آن به سهامدار مشخص می‌شود. درصورتیکه مبلغ حاصل از فروش به حساب جاری سهامدار واریز شود، شماره فیش و چنانچه مبلغ مزبور به وسیله چک پرداخت شود، شماره چک باید در محل تعیین شده درج شود.
6. ملاحظات و توضیحات ویژه
این قسمت مانند پشت‌نویسی چک بانکی است. یعنی اگر در نوشتن فرم مشکلی پیش بیاید، از این قسمت برای تصحیح استفاده می‌کنیم.
7. تائید درخواست
پس از تکمیل شدن قسمت‌های اشاره شده، سرمایه‌گذار و کارگزاری محل‌های تعیین شده را امضا می‌کنند و بدین ترتیب درخواست فروش قطعی می‌شود. پس از تکمیل و قطعی شدن درخواست فروش، نسخه اول آن به منظور انجام سفارش نزد شرکت کارگزاری باقی مانده و نسخه سوم آن به مشتری تحویل داده می‌شود.
ذکر ساعت و دقیقه ارائه درخواست نیز ضروری است. چون بورس یک بازار پویا است و زمان در آن بسیار مهم است، پس قید ساعت و دقیقه تکمیل فرم بسیار حائز اهمیت است.
اما شرکت کارگزاری بعد از دریافت سفارشات فروش چه کاری را باید انجام دهد؟
پس از دریافت سفارش فروش از مشتریان، کارگزاری سفارش‌هـای دریـافتی را بـا حفـظ نوبـت وارد سـامانه معاملات می‌کند. اولویت‌بندی درخواست‌هـا در صـف تقاضـای فروش سـهام ابتـدا براسـاس قیمت‌هـای پیشنهادی خرید صورت می‌گیرد و از پایین‌ترین تا بالاترین قیمت اولویت‌بندی می‌شوند. به عبارت دیگـر در صف تقاضای فروش سهام، اولویت با سفارش‌هایی است که قیمت پیشنهادی پایین‌تری دارند.
در صـورتی که قیمت‌های پیشنهادی فروش در دو یا چند سـفارش یکسـان باشـند صـف عرضه براسـاس زمـان ورود سفارش فروش به سامانه معاملات اولویت‌بندی می‌شـود و سفارشـی کـه زودتـر از دیگـر سـفارش‌هـا وارد سامانه معاملات شده باشد از اولویت برخوردار است. براي نمونه صف فروش سـهام بانک اقتصاد نوین با نماد معاملاتی ونوین بـه صـورت زیـر است.
بر اساس صف فروش هر کسی که بخواهد سهام خود را زودتر بفروشد باید قیمت خود را پایین‌تـر بیـاورد تا در اولویت قرار گیرد. بنابراین فروشندگان در پایین آوردن قیمت با هم رقابت می‌کنند.
در سامانه معاملات صف تقاضای خرید یا سفارش‌های خرید در مقابل صف عرضه یا سفارش‌هـای فـروش قرار می‌گیرد، در صورتی که قیمت پیشنهادی خرید و قیمت پیشنهادی فروش برابر شوند معامله بـه طـور خودکار توسط سیستم کامپیوتری انجام شده و سفارش‌ها انجـام شـده از صـف عرضـه و تقاضـا حـذف می‌شوند.
کارگزاری باید یک روز پس از انجام معامله اعلامیه فروش که نوعی رسید انجام معامله است را به سرمایه‌گذار بدهد. اعلامیه، سند رسمی نیست و در آن تنها اطلاعاتی نظیر تعداد سهام خریداری شده و میزان سرمایه‌گذاری به همراه کارمزدهای کسر شده آورده شده است.
دارنده سهام زمانی می‌تواند به فروش سهام خود اقدام کند کـه آن را در شـرکت سـپرده‌گـذاری مرکـزی اوراق بهادار و تسویه وجوه، سپرده کرده باشد و سهام در سامانه معاملات به نام او موجود باشد. بنابراین سـهامداری کـه به جای گواهی نقل و انتقال و سپرده سهام، با اصل سهام خود به کارگزاری مراجعـه کنـد اصـل سـهام وی توسط کارگزاری به منظور سپرده‌گذاری به شرکت سپرده‌گذاری ارسال می‌شود. لازم به ذکر است که فروشنده می‌تواند بخشی از سهام مندرج در گواهی نقل و انتقال سپرده سهام خـود را بفروشد. در این صورت پس از تسویه وجوه و پایاپای اوراق، برای سهام باقیمانده وی گواهی نقل و انتقال سپرده سهام جدید صادر می‌شود.
پس از آنکه کارگزاری سهام سهامداران را به فروش رساند، باید سه روز کاری بعد وجه سهام فروخته شـده را به حساب آنها واریز کند. درصورتیکه سرمایه‌گذاران بخواهند دوباره در بـورس سـرمایه‌گـذارب کننـد می‌توانند از شرکت کارگزاری بخواهند وجه سهام فروخته شده آنها را جهـت سـرمایه‌گـذاری مجـدد نـزد خود نگه دارد.
