آنچه در این مطلب خواهید خواند:
_ پانیک چیست؟
_ میزان خطر: آیا پانیک خطرناک است؟
_ علائم جسمانی.
_ واکنش‌های روانشناختی.
_ زمان: حملات پانیک چقدر طول میکشد؟
_ سن و سال: در چه سنی شایع تر است؟
_ نخستین حمله.
_ پانیک در خواب.
_ اساس حملات پانیک چیست؟
_ علل (کلی) احتمالی.
_ عوامل تشدید کننده‌ی پانیک اتک.
_ تأثیرات منفی.
_ آشنایی کلی با عوارض حملات پانیک.
_ اقدامات پیشگیرانه از حملات پانیک.
_ انواع روش‌های درمانی ( درمان دارویی، درمان غیر دارویی، روان درمانی).
_ تفاوت حمله‌ی پانیک با حمله‌ی عصبی و قلبی.
_ عوامل موثر در ایجاد حمله‌ی عصبی.
_ مقایسه با حملات قلبی.
_ پانیک اتک در کودکان.
_ علل و شرایط بروز پانیک در کودکان چیست؟
_ پیشگیری از حملات پانیک در کودکان.
_ چگونه به کسی که دچار پانیک اتک شده است، کمک کنیم؟
_ کمک: از این کارها اجتناب کنید!
_ سخنی با خواننده؛ وصفی بر حال و اوضاع نوشته: صحبت از تجربه‌ی شخصی.
پانیک چیست؟
وحشت‌زدگی یا حمله پانیک (به انگلیسی: Panic attack)؛ عبارت است از حملهٔ حاد و شدید اضطراب همراه با احساس مرگ قریب‌الوقوع که فراوانی بروز آنها از چند حمله در یک روز تا یک مورد در سال، متفاوت است. اختلال وحشت‌زدگی، نوعی وضعیت روانی از گروه اختلالات اضطرابی است که با هجوم ناگهانیِ وحشت به بیمار و ترس شخص از وقوع مجدد آنها مشخص میشود.
هر شخصی در طول عمر ممکن است یک بار دچار این حالت بشود؛ اما در صورتی که این حملات به صورت مکرر و مداوم بروز پیدا کند، میتواند نشانه‌ای از وجود یک عارضه باشد و باید درمان صورت گیرد.
آیا پانیک خطرناک است؟
با وجودی که خود بیمار فکر میکند که مرگ یا آسیب جسمی قریب‌الوقوع است، اما حملهٔ پانیک باعث عوارض جسمانی (همانند مرگ یا سکتهٔ قلبی) نمیشود؛ بنابراین حملهٔ پانیک، اگر هم روی دهد، مدت محدودی دارد و به هیچ عنوان مرگ‌آور و خطرناک نیست؛ هرچند خطر خودکشی برای بیماران مبتلا به حمله‌ی پانیک بسیار بالاست.
علائم جسمانی:
▪︎ بالا رفتن ضربان قلب.
▪︎ احساس فشار در قفسه سینه یا کوتاه شدن تنفس.
▪︎ احساس خفگی، تنگی نفس، غش.
▪︎ تعریق.
▪︎ لرزش.
▪︎ کرختی یا گزگز و مورمور در دست و پا یا سایر قسمت‌های بدن.
▪︎ سر درد، سرگیجه یا احساس سبکی سر.
▪︎ حالت تهوع یا ناراحتی معده.
▪︎ احساس گرگرفتگی یا سردی یا گرمی.
واکنش‌های روانشناختی:
▪︎ احساس غیر واقعی بودن یا از خود جدا شدن. ▪︎تمایل شدید برای فرار از موقعیت و ترس از دیوانه شدن و از دست دادن کنترل.
▪︎ ترس از مردن یا انجام عملی که از کنترل فرد خارج باشد.
شروع علائم حمله‌ی پانیک ناگهانی است ولی میتواند با حالتی آرام و اضطرابی نیز بروز کند. برخی از افراد حمله‌ی پانیک را با علائم محدودی تجربه میکنند که شامل کمتر از چهار علامت شایع ذکر شده در بالا است.
حملات پانیک چقدر طول میکشد؟
یک حمله‌ی پانیک میتواند حدود 5 الی 20 دقیقه به طول انجامد؛ اما به طور کلی این حملات بعد از 10 دقیقه به اوج خود می‌رسند.
حمله‌ی پانیک میتواند چند بار در روز، یک روز در میان، هفته‌ای یک بار و … برای فرد رخ دهد. افرادی که به طور مداوم حملات مکرر پانیک را تجربه میکنند، به مرور زمان موقعیت‌هایی که باعث حمله میشوند را تشخیص می‌دهند و یاد می‌گیرند که چگونه با آن رو به رو شوند.
در چه سنی شایع‌تر است؟
اختلال پانیک معمولاً در اواخر نوجوانی یا اوایل بزرگسالی شروع میشود؛ ولی مواردی از آن در کودکی، اوایل نوجوانی و میانسالی نیز رخ داده است. برخی از داده‌ها بر این نکته دلالت میکنند که در شروع اختلال پانیک، استرس‌های روانی اجتماعی افزایش یافته‌اند؛ اما استرس معینی را در اکثر موارد نمی‌توان شناسایی کرد.
نخستین حمله:
اولین حمله معمولاً اثراتی دلخراش از قبیل حس تنهایی، اضطراب شدید و انتظار برای وقوع حملات بعدی را برای فرد مبتلا به دنبال دارد.
نخستین حملهٔ پانیک اغلب کاملاً خودبه‌خود است؛ اما گاهی نیز حمله‌های پانیک در پی برآشفتگی، فعالیت بدنی، فعالیت جنسی یا آسیب هیجانی متوسط ممکن است روی دهند. بالینگر باید سعی کند هرگونه عادت یا موقعیتی را که اغلب بر حمله‌های پانیک بیمار موثر است، شناسایی کند. اعمالی از قبیل مصرف کافئین، الکل، نیکوتین یا مواد مخدر دیگر. همچنین بالینگر باید تغییر الگوهای خواب یا تغذیه یا برخی وضعیت‌های خاص محیطی همانند استفاده از نور تند در حین کار را مد نظر قرار دهد.
پانیک در خواب:
گاهی حمله‌ی پانیک در خواب رخ میدهد که منجر به بیدار شدن ناگهانی فرد از خواب و تجربه‌ی وحشت و علائم پانیک همچون تپش قلب شدید میگردد.
اساس حملات پانیک چیست؟
حمله‌ی عصبی میتواند بسیار ترسناک و ناخوشایند باشد ولی ابداً خطرناک نیست. حملات پانیک بر پایه‌ی واکنش حمله-فرار پایه‌ریزی شده که مختص همه‌ی پستانداران از جمله انسان است: زمانی که یک پستاندار در معرض خطری تهدیدکننده‌ی حیات قرار میگیرد، یا فرار کرده و یا به منبع خطر حمله میکند. این عمل، لازمه‌ی بقای حیوانات است.
فرض کنید اتومبیل شما روی ریل راه آهن خاموش شده در حالیکه قطاری هم زمان در حال نزدیک شدن به شماست. در این حالت شما ترشح آدرنالین خواهید داشت که به واسطه‌ی آن وحشتی شما را فرا میگیرد. شما تمام سعی خود را برای فرار از موقعیت خواهید کرد و برای این فرار، بدن شما تغییراتی لازم دارد؛ تغییراتی مانند:
▪︎ بالا رفتن ضربان قلب.
▪︎ افزایش شدت تنفس.
▪︎ سفت شدن عضلات.
▪︎ انقباض عروق و کم شدن جریان خون به دست و پاها.
▪︎ بالا رفتن جریان خون به عضلات.
▪︎ آزادسازی قند ذخیره شده در کبد به جریان خون.
▪︎ افزایش میزان تعریق.
تمام این اتفاقات در جهت قویتر کردن شما برای فرار از موقعیت انجام میشود؛ اگر این واکنش‌ها به حد کافی شدید یا سریع نباشد، ممکن است حیات شما به خطر بیوفتد.
حال به موقعیت‌های مشابه در زندگی خود فکر کنید. ضرب‌المثلی هست که می‌گوید: ترس برادر مرگ است و اتفاقا همراهی این دو مقوله را در این اختلال روانپزشکی (پانیک) مشاهده می‌کنیم.
تصور کنید که درست در همین لحظه دارید می‌میرید و همراه این مسئله، ناراحتی‌هایی مانند تپش قلب و احساس خفگی به شما دست میدهد. وحشتناک نیست؟ مبتلایان به حملات پانیک ممکن است روزی چند بار این احساسات را تجربه کنند؛ به همین دلیل است که غالبا حملات پانیک را وحشتناک‌ترین بیماری روان به حساب می‌آورند است.
در پانیک اتک بدن شما درست مشابه مورد فوق عمل میکند. آنچه که حمله‌ی عصبی پانیک را متمایز کرده و سازگاری با آن را دشوار می‌سازد، این است که این واکنش‌ها در غیابِ خطرِ آشکار رخ میدهد؛ بنابراین شما گیج می‌شوید و نمی‌دانید که چرا این واکنش‌ها برای شما رخ داده است. در چنین حالتی، مغز شما از موقعیت سوء برداشت کرده و خیال میکند واقعه‌ای تهدید کننده‌ی حیات در درون بدن در جریان است؛ یعنی تصور میکند که اگر خطری در بیرون وجود ندارد، پس در درون بدن من خطری مرا تهدید میکند؛ در نتیجه:
_ در پاسخ به تپش قلب: “من دارم سکته می کنم.” | “من دارم می‌میرم.”
_ در پاسخ به احساس خفگی: “من دارم خفه میشم.” | “نفسم داره قطع می‌شه.”
_ در پاسخ به سرگیجه: “من دارم بیهوش میشم.”
_ در پاسخ به احساس غیر واقعی بودن: “من دارم دیوونه میشم.”
علل (کلی) احتمالی:
چنانچه پیش‌تر نیز گفته شد، حمله‌ی پانیک ناشی از یک ترس ناشناخته است. برای توجیح علل بروز این عارضه تئوری‌های مختلفی وجود دارد؛ از جمله:
▪︎ تجربه‌ی تلخ یا استرس‌زا در گذشته که آسیب آن هنوز با بیمار همراه باشد؛ مانند تجربه‌ی تصادف، مرگ نزدیکان، تجاوز یا آزار جنسی.
▪︎ شرایط و موقعیت‌های مختلفی از جمله وجود یک اختلال خلقی مانند اختلال اضطراب یا افسردگی.
▪︎ سابقه‌ی یک استرس شدید و طولانی مدت یا بیماری‌های جسمی مانند نارسایی قلبی، تنفسی و یا مشکلات تیروئید.
▪︎ مصرف بیش از حد نوشیدنی‌های الکلی، نیکوتین و کافئین.
▪︎ عوارض جانبی مصرف مواد مخدر و استعمال دخانیات.
▪︎ عوارض جانبی برخی داروهای پزشکی.
▪︎ عوارض مصرف داروهای روان گردان.
▪︎ برخی فشارهای زندگی که منجر به استرس فرد میشود و زندگی او را تحت تاثیر قرار میدهد؛ مثل ورشکستگی و طلاق.
▪︎ وجود سابقه‌ی خانوادگی و ژنتیک.
عوامل تشدید کننده‌ی پانیک اتک:
بر اساس نکات گفته شده، میتوان عوامل تشدید کننده‌ی حملات پانیک را به 3 دسته تقسیم کرد:
1) عوامل استرس‌زای کلی که باعث شعله‌ور شدن اختلالات روانپزشکی میشود؛ مثل: طلاق، ازدواج، مهاجرت، شکست عشقی و… . این موارد، عوامل استرس زایی هستند که باعث بوجود آمدن اختلالات روانپزشکی در افراد مستعد می‌گردند. طبعاً پانیک هم یکی از این اختلالات است.
2) عواملی که اختصاصاً باعث تشدید یا شعله‌ور شدن حملات عصبی میشوند؛ اما برای اینکه این عوامل را شناسایی کنیم باید به مکانیسم پانیک نگاهی بیندازیم. در حمله‌ی پانیک علائم جسمانی به عنوان سرنخها و آغازکننده‌های ترس عمل میکنند و با ورود به سیکل معیوب، شدت این علائم و پیرو آنها، احساس وحشت در فرد افزایش می‌یابد تا یک حمله‌ی پانیک تمام عیار را رقم بزنند. در نتيجه‌ی این مکانیسم، میتوان هر عاملی که باعث ایجاد ترس میگردد را بعنوان عامل تشدیدکننده‌ی پانیک به حساب آورد؛ به طور مثال ورزش کردن با افزایش ضربان قلب، مصرف برخی داروها که عوارض جسمانی دارند، برخی خوراکی‌ها مثل قهوه که قادر هستند سیستم سمپاتیک رافعال کنند و هرگونه هیجانی، ممکن است شروع یا تشدیدکننده‌ی حملات عصبی باشند.
3) ژنتیک نیز میتواند از دلایل ابتلا به حملات پانیک به حساب بیاید؛ بدین صورت که مغزِ برخی افراد نسبت به شرایط متفاوت، حساس‌تر است و بنابراین هنگامی که در یک موقعیت اضطرابی و استرسی قرار می‌گیرند، بیشتر از حد معمول احساس استرس دارند و احتمال ابتلای آنها به پانیک اتک به مراتب بیشتر است.
تأثیرات منفی:
~ بنا بر تخمین‌هایی که در مطالعات مختلف صورت گرفته، افسردگی ممکن است در چهل تا هشتاد درصد از کل موارد بر نمای علامتی بیمار افزوده شود.
~ این گونه بیماران تمایل ندارند در مورد فکر خودکشی خود صحبت کنند، اما خطر خودکشی در آنها زیاد است.
~ وابستگی به الکل و مواد دیگر حدود بیست تا چهل درصد از کل این بیماران را گرفتار می‌سازد و اختلال وسواسی-جبری نیز ممکن است عارض شود.
~ عملکرد تحصیلی و شغلی بیمار و همچنین تعامل‌های خانوادگی فرد به میزان قابل توجهی مختل میشود.
به طور کلی، عوارض حملات پانیک به شرح زیر است:
▪︎ ترس نسبت به انجام کارهای روتین و روزمره مانند فوبیا رانندگی یا بیرون ماندن.
▪︎ فوبیا نسبت به بیمار شدن یا مراجعه برای چکاپ پزشکی.
▪︎ دوری از محیط‌های شلوغ و اجتماع.
▪︎ در محیط‌های تحصیلی، کاری یا مالی دچار مشکل هستند.
▪︎ میل به گوشه‌گیری و در نهایت اضطراب و افسردگی.
▪︎ مصرف مواد یا مشروبات الکلی.
▪︎ تفکر و اقدام به خودکشی.
اقدامات پیشگیرانه از حملات پانیک:
• تنفس خود را کنترل کنید: یک جریان تنفس سالم شامل 14 ثانیه است. 5 ثانیه تنفس از طریق بینی، مکث به مدت 2 ثانیه و در نهایت بازدم به مدت 7 ثانیه. اگر نمی‌توانید بلافاصله از این الگوی تنفسی پیروی کنید، ناامید نشوید. اغلب تمرین کنید و احتمالاً پیشرفت‌هایی را مشاهده خواهید کرد. برنامه‌ها و وب‌سایت‌های متعددی وجود دارند که آموزش تنفس سریع را ارائه می‌دهند.
• به پزشک مراجعه کنید: اگرچه حملات پانیک به ندرت ناشی از هر نوع مشکل سلامتی است اما بازدید از پزشک بخش مهمی از کسب اطمینان لازم برای پیشبرد درمان‌های حمله‌ی پانیک است.
• شروع به صحبت در مورد آن کنید: ممکن است که حملات پانیک شما را خجالت‌زده کند و سعی کنید با آنها مبارزه کنید. وقتی در جمع هستید یا حتی تنها نشسته‌اید و احساس می‌کنید که چیزی اشتباه است، ممکن است سعی کنید آن را کنار بزنید و خودتان آن را اصلاح کنید؛ اما ابراز احساسی که دارید، میتواند به شما کمک کند تا زودتر به آرامش برسید.
• ورزش: علاوه بر صحبت با پزشک خود در مورد شرایط سلامتی، برای شرکت در هر برنامه‌ی ورزشی باید مجوز پزشکی دریافت کنید. در بیشتر موارد، نشان داده شده که ورزش ضمن بهبود خلق و خو، اضطراب را کاهش میدهد. با این حال، هنگام شروع روتین جدید خود، مراقب باشید زیرا افزایش بیش از حد ضربان قلب در برخی افراد ممکن است به حمله‌ی پانیک منجر شود.
• سبک زندگی سالم: حفظ یک سبک زندگی سالم نیز بخش مهمی از غلبه بر اضطراب شماست. از این رو، توجه به رژیم غذایی حائز اهمیت خواهد بود؛ همچنین بدهی خواب باعث ایجاد انبوهی از مشکلات میشود که در شرایط وخیم، منجر به حملات پانیک میگردد؛ مانند: سردرد، ضعف عضلات و مشکل در تمرکز.
• انطباق با محرک‌ها: در حضور یک درمانگر و متخصص، میتوانید تکنیکی به نام حساسیت‌زدایی را امتحان کنید. حساسیت‌زدایی عمل عادت کردن به محرک‌هاست تا زمانی که دیگر باعث اضطراب نشوند؛ برای مثال، اگر متوجه شدید که ممکن است سرگیجه حملات شما را تحریک کند، میتوانید با چرخیدن روی صندلی یا دایره به سرگیجه عادت کنید یا با دویدن ضربان قلب خود را افزایش دهید. استراتژی‌های مختلفی وجود دارد که میتوانید برای عادت کردن به هر یک از محرک‌های فیزیکی حملات پانیک خود استفاده کنید تا در هنگام وقوع، ترس کم‌تری ایجاد کنند. به یاد داشته باشید، این روش بهتر است با راهنمایی و نظارت یک متخصص سلامت روان استفاده شود.
• به خودتان اجازه‌ی حمله بدهید: یکی از سخت‌ترین و مهم‌ترین کارهایی که میتوانید انجام دهید، پذیرش حملات پانیک است. این بدان معناست که اگر متوجه شدید وقتی به مرکز خرید می‌روید دچار حملات پانیک می‌شوید، نباید در مواقعی که حقیقتا نیاز به خرید دارید، از آن اجتناب کنید. بدیهی‌ست که این روش اصلا راحت نیست اما کمک میکند تا با این ایده که حمله‌ی پانیک ممکن است اتفاق بیفتد، کنار بیایید.
درمان:
1) درمان غیر دارویی:
خبر خوب این است که برای درمان پانیک بدون دارو شما میتوانید سازگاری با این حملات را یاد بگیرید. اگر تغییراتی را در سبک زندگی خود اعمال کنید، با گذر زمان میشود شدت و فرکانس حملات را کاهش داد؛ برخی از این تغییرات عبارتند از:
▪︎ تمرین منظم آرامسازی عمیق.
▪︎ برنامه‌ی ورزشی منظم.
▪︎ حذف محرک‌ها از رژیم غذایی (به خصوص کافئین، شکر و نیکوتین).
▪︎ فراگیری اذعان و بیان احساسات، به خصوص خشم و ناراحتی.
▪︎ اتخاذ باورهای بنیادینی که نگرشی مقبول‌تر و صلح آمیز به زندگی را برای شما به ارمغان می آورند.
[ این پنج تغییر که ذکر شد برای افراد مختلف متفاوت خواهد بود.]
2) درمان دارویی:
درمان با دارو نیز یکی دیگر از راه‌های مقابله با حملات پانیک است. در این خصوص داروهای متفاوتی وجود دارند؛ اما با توجه به میزان بیماری و بدن بیمار، نحوه‌ی عملکرد داروها با هم متفاوت است و نمیشود تعیین کرد که کدام دارو تاثیر بیشتری خواهد داشت. برخی داروهایی که در این حوزه استفاده میشوند عبارتند از:
• سیتالوپرام
• فلوکستین
• سرترالین
• پاروکستین
• آمی تریپتیلین
• کلردیازپوکساید
• آلپرازولام و ...
3) روان درمانی:
روش درمان پانیک بدون دارو، رواندرمانی است که در کنار درمان دارویی پانیک برای پیشگیری و کم شدن حملات در آینده روشی کارآمد است. بیشترین شواهد علمی درمورد رواندرمانی اختلال پانیک، مربوط به روش شناختی-رفتاری است؛ البته که این روش برای سایر اختلالات روانپزشکی مثل افسردگی هم اثربخشی بالایی دارد. در این روش تمرکز درمانگر روی شناخت رفتار بیمار در خصوص علائم جسمانی و اضطراب است، و با شناسایی افکار ناکارآمد و اصلاح آنها، احساسات و پیرو آن رفتار بیمار تغییر می‌یابد. پایه‌ی این شیوه‌ی درمانی، آموزش دقیق در مورد اختلال پانیک به بیمار و اطمینان بخشی از بی‌خطر بودن علائم حمله‌ی پانیک است. شناسایی عوامل تشدید کننده و کمک به بیمار جهت مدیریت آنها، قدم مهم بعدی است که به بیمار کمک میکند تا رفتارهایی مثل مصرف داروهای آرامبخش، فرار و فریاد و مراجعه به اورژانس حین حمله، به رفتارهای جایگزین و کارآمد تبدیل گردد. این روش درمانی بسته به پیشرفت بیمار حدوداً از ۵ تا ۱۵ جلسه متغیر بوده و در بین جلسات بیمار ملزم به انجام تکالیف درمانی میباشد.
تفاوت حمله‌ی پانیک با حمله‌ی عصبی و قلبی:
1) حملات عصبی:
حملات عصبی در مقایسه با حمله‌ی پانیک تنها از جهت ماندگاری طولانی تر هستند. اگر حمله‌های عصبی مداوم را درمان نکنید ممکن است حملات پانیک تبدیل شوند. حملات عصبی دارای نشانه‌های زیر هستند:
▪︎ سرگیجه.
▪︎ خشک شدن دهان.
▪︎ درد عضلانی.
▪︎ تنگی نفس.
▪︎ تپش قلب.
▪︎ نوسانات خلقی.
▪︎ مشکل اختلال خواب.
▪︎ درد در قفسه‌ی سینه.
عوامل زیر در ایجاد حمله‌ی عصبی موثر هستند:
▪︎ مرور بیش از حد اتفاقات گذشته.
▪︎ اعتیاد به مواد مخدر.
▪︎ شرایط پزشکی مزمن.
▪︎ وجود زمینه‌ی بیماری‌های روانی.
2) حملات قلبی:
حمله‌ی قلبی بر اثر گرفتگی در یک یا چند رگِ منتهی به قلب ایجاد میشود و با قطع شون جریان خون به اندام‌های حیاتی مانند قلب و مغز، به طور ناگهانی حمله‌ی قلبی رخ میدهد. حملات قلبی دارای نشانه‌های زیر هستند:
▪︎ تهوع.
▪︎ خستگی بیش از حد.
▪︎ تنگی نفس.
▪︎ سرگیجه.
▪︎ فشار سنگین.
▪︎ درد شدیدی در ناحیه‌ی بازو، فَک و گردن.
~ در حمله‌ی پانیک و عصبی درد به صورت ضربه‌های تیز در مرکز قفسه‌ی سینه حس میشود؛ اما در حمله‌ی قلبی درد در ناحیه‌ی حمله بیشتر احساس میشود.
~ حمله‌ی پانیک و عصبی موجب ایجاد حمله‌ی قلبی در فرد نخواهند شد اما استرس و اضطراب بیش از حد، میتواند ریسک احتمال ابتلا به بیماری قلبی را افزایش دهد.
~ در حمله‌ی قلبی فشار و درد در قفسه‌ی سینه است و به صورت ناگهانی در طول انجام حرکت فیزیکی رخ میدهد؛ در حالی که در حمله‌ی پانیک درد تیز در وسط سینه و به دلیل استرس صورت میگیرد.
~ در حمله‌ی قلبی علائمی مانند تنگی نفس، تهوع و تعریق شدید ظاهر میشود. در مقابل، حمله‌ی پانیک با نشانه‌هایی مانند لرزش، تعریق شدید و خارش دست‌ها همراه است.
~ درد حمله‌ی قلبی در طول زمان بهبود میابد؛ در حالی که در حمله‌ی پانیک علائم در 20 تا 30 دقیقه رفع میشود.
پانیک اتک در کودکان:
اختلال پانیک در کودک پسر و دختر بیشتر به طور ناگهانی اتفاق میافتد؛ اما قبل از اتفاق افتادن علائمی را از خود نشان میدهد که والدین می‌توانند با توجه به جزئیات این اختلال را در کودکشان تشخیص دهند.
از جمله از علائمی که نشان‌دهندهٔ اختلال هراس در کودکان است، عبارت‌اند از:
▪︎ تب و لرز.
▪︎ تعریق.
▪︎ جیغ زدن و گریه کردن.
▪︎ سردرد، درد شکم و قفسه‌ی سینه.
▪︎ تنگی نفس و تنفس شدید.
▪︎ گر گرفتگی.
▪︎ غش کردن.
▪︎ حالت تهوع و ... .
علل و شرایط بروز پانیک در کودکان چیست؟
• کودکانی که حساس‌تر بوده و به حضور در محیط‌های استرس‌زا و اضطراب‌زا واکنش شدیدتری نشان می‌دهند، بیشتر در معرض این بیماری قرار می‌گیرند؛ به همین علت اختلال پانیک در کودک پرخاشگر بیشتر اتفاق میافتد.
• کودکان اوتیسم نیز زمانی در معرض پانیک قرار می‌گیرند که نتوانند اتفاقات پیرامون خود را درک و تجزیه و تحلیل کنند یا نتوانند بفهمند که اتفاقی که منتظرش هستند کی فرا خواهد رسید؛ به‌عنوان‌مثال نرسیدن اتوبوس برای یک کودک مبتلا به اوتیسم، میتواند به پانیک بدل شود، چرا که او دقیقاً نمی‌داند اتوبوس مدرسه‌اش کِی می‌رسد و یا اگر کلاً اتوبوس نرسد، بایستی چه کاری انجام دهد.
• عواملی همچون، فشار امتحانات، حضور در مکانی رأس زمان مشخص، سخنرانی در جمع، رفتن به مهانی و … میتواند اختلال هراس را تشدید ببخشد. اضطراب اجتماعی در کودکان نیز، میتواند ریسک فاکتور برای حملات پانیک باشد.
پیشگیری از حملات پانیک در کودکان:
در واقع والدین می‌توانند با رعایت نکاتی ساده از وقوع اختلال هراس در کودکانشان تا حد زیادی پیشگیری کنند؛ توجه به نکاتی همچون:
▪︎ ایجاد محیط آرام در داخل خانه.
▪︎ خودداری از بحث و جدل داخل خانه.
▪︎ خودداری از تهدید کودک به ترک آنها.
▪︎ خودداری از کتک زدن کودکان.
▪︎ ممانعت از تماشای فیلم و انیمیشن‌های ترسناک.
▪︎ تنها نگذاشتن کودکان در خانه.
▪︎ محدود کردن مصرف کافئین (قهوه، چای، نوشابه و …).
▪︎ عدم مصرف مواد الکلی و مواد مخدر و دخانیات در طول دوران بارداری.
چگونه به کسی که دچار پانیک اتک شده است، کمک کنیم؟
1. آرام بمانید
در این شرایط، حفظ خونسردی یکی از بهترین کارهایی است که میتوانید انجام بدهید. حملات پانیک معمولا زیاد طول نمی‌کشند. طبق گفته‌ی کارشناسان، شدیدترین حملات بین ۵ تا ۱۰ دقیقه طول می‌کشند. البته کسی که دچار این حالت شده شاید متوجه گذر زمان نباشد و به همین خاطر احساس وحشت کند یا فکر کند در شرف مرگ است؛ حتی اگر خودتان هم ترسیدید، آرام بمانید. با صدایی آرام با فرد صحبت کنید و به او اطمینان بدهید که ترکش نخواهید کرد و این شرایط خیلی طول نمی‌کشد.
2. بپرسید چطور میتوانید کمکش کنید
بیشتر افرادی که دچار پانیک اتک میشوند یا با انواع دیگر اضطراب‌ها دست‌وپنجه نرم میکنند، روش‌های مقابله‌ای خاص خود را دارند. هنگام پیشنهاد کمک، به خاطر داشته باشید که خود او بهتر می‌داند چه چیزی بیشتر برایش کمک کننده است؛ اما از آنجا که ممکن است برقراری ارتباط هنگام حمله برایش دشوارتر باشد، قبل از تکرار حمله، از او درباره‌ی بهترین راهی که میتوانید کمکش کنید بپرسید. تا زمانی که او در معرض خطر فوری نیست، چند قدم به عقب بردارید و کمی به او فضا بدهید. البته آن‌قدر نزدیکش بمانید که بتوانید همچنان مراقب اوضاع باشید.
3. علائم هشدار دهنده را یاد بگیرید
اگر از قبل با پانیک اتک و علائم آن آشنایی ندارید، کمی وقت بگذارید تا با علائم اولیه‌ی آن آشنا شوید. نشانه‌های این حمله مشابه علائمی هستند که افراد هنگام مواجهه با تهدیدی واقعی از خود نشان می‌دهند. همه‌ی افراد پانیک اتک را به یک شکل تجربه نمی‌کنند، بنابراین بهتر است از بیمار بپرسید که هنگام حمله چه علائمی را تجربه میکند. هرچه زودتر متوجه شوید چه اتفاقی در حال رخ‌دادن است، سریع‌تر میتوانید به او کمک کنید.
4. به‌جای حرف‌زدن، کاری بکنید
درست است که صدای آرام و آشنا به بهترشدن حال برخی از افراد کمک میکند، اما سعی کنید از تکرار جملاتی مانند «نگران نباش» یا اینکه مدام حالش را بپرسید خودداری کنید. قصد شما از پرسیدن این سؤالات و گفتن برخی جملات فقط آرام‌کردن اوست، اما شاید در آن وضعیت حرف‌زدن شما فایده‌ی چندانی نداشته باشد.
به‌جای گفتن جملات بیهوده، این کارها را امتحان کنید:
▪︎ از او بپرسید آیا می‌خواهد آنجا را ترک کند و به جای دیگری برود یا نه؟
▪︎ به او یادآوری کنید که به نفس‌کشیدن عمیق ادامه بدهد و در صورت نیاز، همراه با او عمیق نفس بکشید.
▪︎ او را درگیر مکالمه‌ی سبک کنید مگر اینکه شخصا بگوید نمی‌خواهد صحبت کند.
5. درک کنید که حمله‌ی پانیک ممکن است برای شما یا خود فرد منطقی نباشد
پانیک اتک میتواند گیج‌کننده و ترسناک باشد. افراد معمولا نمی‌توانند آن را پیش‌بینی کنند و اغلب هیچ دلیل مشخصی برای وقوع آن وجود ندارد. این اتفاق میتواند در موقعیت‌های استرس‌زا و حتی در لحظات آرام یا در هنگام خواب رخ بدهد. شاید مفید به نظر برسد که به دوست خود بگویید چیزی برای ترسیدن نیست، اما احتمالا خود او هم آگاه است که تهدیدی واقعی وجود ندارد. همین مسئله است که پانیک اتک را بسیار گیج‌کننده میکند. این واکنش شبیه واکنش ترس است؛ اما بدون عامل ایجادکننده‌ی ترس اتفاق میافتد.
شخصی که دچار پانیک اتک میشود ممکن است از علائم خودش ترس داشته باشد یا آنها را به مشکلات سلامتی ربط بدهد؛ پس احساس خجالت یا شرم از چنین واکنش شدیدی عادی است. داشتن همراهی مورداعتماد و دلسوز میتواند فضایی را برای فرد ایجاد کند که به حالت طبیعی برگردد.
6. همدلی کنید
افراد معمولا برای به‌اشتراک‌گذاشتن تجربیات خود درباره‌ی مسائل مربوط به سلامت روان، از جمله پانیک اتک، دچار مشکل هستند. برخی از صحبت‌کردن درباره‌ی مسائل مربوط به سلامت روان اجتناب میکنند؛ زیرا معتقدند دیگران درک نمی‌کنند که بر آنها چه می‌گذرد.
پاسخی از روی همدلی میتواند به سادگی این جمله باشد: «این شرایط واقعا سخت به نظر می‌رسد. متأسفم که دچارش شدی. به من بگو چه کاری می‌توانم برای حمایت از تو انجام بدهم.»
7. از تکنیک‌های تسکین‌دهنده استفاده کنید
تکنیک‌های تسکین‌دهنده می‌توانند برای طیف وسیعی از مسائل اضطرابی از جمله پانیک اتک مفید باشند. این تکنیک‌ها به فرد کمک میکنند بر آنچه اتفاق میافتد تمرکز کند نه بر ترس از حمله. زمانی که شدت حمله کمی از بین رفته باشد، این تکنیک‌ها بسیار مفید هستند.
کارهایی که میتوانید انجام دهید عبارت‌اند از:
▪︎ لمس بدن فرد، مانند گرفتن دست‌هایش (اگر با این مسئله مشکلی ندارد) و به آغوش کشیدن او.
▪︎ تشویق او به کشش بدن یا حرکت.
▪︎ تشویق او به تکرار یک عبارت آرامش‌بخش یا مفید مانند «این احساس وحشتناک است، اما به من آسیب نمی‌رساند».
▪︎ صحبت‌کردن آهسته و آرام درباره‌ی مکان‌ها یا فعالیت‌های آشنا.
▪︎ به او بگویید که در کنارش هستید و تنهایش نمی‌گذارید.
▪︎ تلاش کنید تا فرد احساس امنیت و راحتی کند.
8. به نیازهای او احترام بگذارید
تصور کنید با دوست خود نشسته‌اید و ناگهان او دچار پانیک اتک میشود. وقتی حمله و علائم آن تمام میشود، آرام‌تر اما خسته به نظر می‌رسد. قبل از این اتفاق برنامه‌هایی برای دیدن یک نمایش داشتید، نمایشی که هر دو مشتاقانه منتظرش بودید؛ اما اکنون دوست‌تان از شما می‌خواهد که او را به خانه ببرید. طبیعی است که ناامید شوید؛ اما به یاد داشته باشید در آن لحظه فقط خواسته‌های دوست‌تان مهم است. پرسیدن آنچه او نیاز دارد و رعایت خواسته‌هایش بسیار مهم‌اند. شاید فکر کنید دیدن نمایش باعث شادی او میشود یا خلق و خویش را بهبود می‌بخشد، اما مجبورکردن او به ادامه‌ی تعامل وقتی ترجیح میدهد در فضایی آرام تنها باشد، ممکن است باعث تداوم واکنش استرسی شود.
از کارهای زیر اجتناب کنید:
اگر فردی تصمیم گرفته است شما را در جریان پانیک اتک خود بگذارد، این را نشانه‌ی اعتمادش در نظر بگیرید و برای احترام به این اعتماد:
1. استرس و ترس عادی را با پانیک مقایسه نکنید
شاید در موقعیتی خطرناک احساس استرس یا ترس را تجربه کرده باشید یا حتی خودتان هم دچار اضطراب باشید؛ اما این تجربیات کاملا مشابه پانیک اتک نیستند. از مقایسه‌ی تجربیات مختلف خود اجتناب کنید.
2. او را شرمنده یا خجالت‌زده نکنید
نگرانی درباره‌ی پانیک اتک یا فکر کردن به اینکه این حمله ممکن است باعث آزار یا ناراحتی دوستان یا عزیزان شود بسیار رایج است.
در این شرایط از گفتن چنین جملاتی خودداری کنید:
▪︎ فقط آرام باش. چیزی برای ترسیدن وجود ندارد!
( آرام کردن خودتان بهترین کاری است که می توانید برای کسی که دچار پانیک اتک شده است بکنید و واکنش های بد شما حال او را بدتر خواهد کرد.)
▪︎ از این موضوع ناراحتی؟
( دکتر لوی تجربه‌ی اضطراب ناشی از پانیک اتک را به “اضطراب بودن لوله‌ی تفنگ روی سر” تشبیه میکند. به نظر خودتان او باید چه احساسی داشته باشد؟)
▪︎ چه بلایی سرت آمده؟
( در آن لحظه، مغز منطقی خاموش شده است و مغز عاطفی – مرکز جنگ یا گریز – در کنترل کامل است. این بخش از مغز نمیتواند منطقی فکر کند. چنین سوالاتی فرد را بیشتر نگران میکند و تحت فشار قرار میدهد.)
▪︎ تو خوبی!
( کسی که دچار حمله‌ی پانیک میشود واقعا نمیتواند خوب باشد؛ این یک تجربه‌ی وحشتناک است. به علاوه، یک ناظر بیرونی ممکن است اصلا متوجه نشود که فردی دچار حملات پانیک شده است. زیرا بعضی از افراد در پنهان کردن نشانه هایشان ماهر شده‌اند.)
▪︎ قوی باش!
( از جمله‌های “قوی باش” یا “مرد باش” میتوان اینطور برداشت کرد که فرد ضعیف است و نمیتواند احساساتش را کنترل کند. این نوع نظرات و یا واکنش‌های دیگر مثل خشم یا ترس، تنها باعث میشوند وضعیت بدتر شود.)
▪︎ بهش فکر نکن / نگران نباش!
( هر گاه ما به مغزمان بگوییم که در مورد چیزی فکر نکند، در واقع آن را برای مغزمان برجسته‌تر می‌کنیم. با تکرار این جملات فقط وخامت اوضاع بیشتر از قبل میشود.)
▪︎ ممکنه آرام باشی؟
( مداخله در تلاش برای متوقف کردن حمله بسیار سخت است. باور کنید آنها اگر می‌توانستند آرام بشوند، حتما اینکار را می‌کردند.)
▪︎ تمامش کن!
( بدن فرد در جریان پانیک اتک، دچار جنگ یا گریز است و او نمیتواند واکنش‌هایش را کنترل کند یا به آنها پایان دهد.)
ممکن است قصد نداشته باشید دوست خود را شرمنده کنید، اما انکار واقعیت ناراحتی آنها قطعا میتواند چنین تأثیری داشته باشد.
3. او را نصیحت نکنید
هر تکنیک مقابله‌ای برای همه مؤثر نیست. متخصصان معتقدند که تنفس عمیق و سایر تکنیک‌های تمدد اعصاب می‌توانند مفید باشند؛ اما زمانی که منظم تمرین شوند بیشترین تأثیر را خواهند داشت. وقتی این تکنیک‌ها فقط هنگام حمله‌های پانیک اتک استفاده میشوند، اکثر مواقع نتیجه‌ی معکوس می‌دهند. یادآوری نفس‌کشیدن به دوست‌تان میتواند کمک‌کننده باشد، اما تذکر دادن به او برای نفس‌کشیدن عمیق شاید وضع را بدتر کند.
در مجموع، از گفتن اینکه چگونه علائم را مدیریت کند خودداری کنید. ممکن است شنیده باشید که یوگا، مدیتیشن یا ترک کافئین کمک‌کننده هستند؛ اما شما نمی‌دانید فرد قبلا چه چیزی را امتحان کرده مگر اینکه به شما گفته باشد.
دوستدار شما
اگر دوست داشتید، بخوانید:
سخنی با خواننده؛ وصفی بر حال و اوضاع نوشته:
سلام به دوستان ویرگولی. امیدوارم حالتون خوب باشه. در این چند روز خیلی ذهنم درگیر بود و بالاخره تصمیم به نوشتن و جمع آوری اطلاعات این نوشته کردم.
به نظرم صحبت و اطلاع رسانی راجب مسئله‌ی مهمی مثل حملات پانیک برای من یه وظیفه بود؛ یه کار واجب که باید هر طور شده اجراییش میکردم. متاسفانه این حملات در بین اطرافیان، دوستان نزدیکم و حتی برای خودم خیلی اتفاق افتاده و اطلاعاتی که از قبل داشتم کمکم کرد تا بتونم واکنش درستی نشون بدم و موقعیتو به درستی درک کنم.
این روزها که حال هممون خیلی خوش نیست و به دلایل مختلفی تحت فشار هستیم، احتمال تجربه‌ی چنین حمله‌هایی برای هر کدوم از ما خیلی بالاست و به شدت مهم و ضروریه که بدونیم چطور چنین شرایطی رو مدیریت کنیم؛ نه تنها برای خودمون، بلکه برای هر آدم دیگه‌ای که ممکنه دچار چنین مشکلی بشه. بنابراین ازتون درخواست میکنم حتما حتما اطلاعات خودتونو راجب پانیک اتک، حملات عصبی و مسائل مشابه بالا ببرید. گاهی یه آغوش گرم و یه دلگرمی ساده میتونه یه نفرو از یه شرایط فوق‌العاده ترسناک و عذاب آور نجات بده؛ فقط کافیه درک بشه و بدونه که تنها نیست! مطمئنا با در نظر گرفتن این نکته که پانیک اتک ممکنه هر لحظه و حتی برای خودتون پیش بیاد، اهمیت یادگیری بالاتر هم میره.
اگر تجربه‌ای در این زمینه دارین که به کامل‌تر شدن این پست کمک میکنه، ممنون میشم راجبش برام بنویسین:
▪︎ آیا حملات پانیک رو تجربه کردین؟
▪︎ آیا کسی در حضور شما دچار این مشکل شده؟
▪︎ تا چه اندازه مدیریت و کنترل کردن اوضاع رو یاد گرفتین و آیا روش خاصی برای بهتر شدن پانیک اتک سراغ دارین؟
در آخر ممنونم که وقت گذاشتین و مطالعه کردین. مجددا درخواست میکنم به کمک این لینک و سایت‌های دیگه، مطالب مربوط به حمله‌های عصبی به ویژه پانیک اتک رو مطالعه کنید و با دیگران هم به اشتراک بزارید... خلاصه بیاین هوای همدیگرو بیشتر داشته باشیم:)
مثل همیشه، حرفی، سخنی، نقدی، نظری، پیشنهادی؟ و ایام بگذرد بر طبق آرزوهای شما.
مطلب قبلی:
