وقتی پدر مانع ملاقات مادر با فرزند میشود: آشنایی با حقوق مادر و ضمانتهای قانونی در ایران
حضانت فرزند پس از طلاق، یکی از حساسترین و پرچالشترین مسائل است. قانونگذار ایران با در نظر گرفتن مصلحت عالیه فرزند، قوانینی را برای تعیین سرنوشت حضانت و همچنین حق ملاقات والدینی که حضانت را بر عهده ندارند، وضع کرده است. اما گاهی اوقات، حتی با وجود تعیین تکلیف حضانت، مشکلاتی پیش میآید که میتواند باعث نگرانی و رنجش یکی از والدین شود. یکی از این موارد، زمانی است که پدری که حضانت فرزند به او سپرده شده، مانع ملاقات مادر با فرزندش میشود.
در این مقاله، به بررسی جامع مقررات حضانت فرزند مشترک در ایران میپردازیم و بهطور خاص بر روی حق ملاقات مادر در فرضی که حضانت با پدر است و راههای قانونی مقابله با ممانعت از این حق، تمرکز خواهیم کرد.
اولویت حضانت: ۷ سالگی، خط قرمز قانون
قانون مدنی ایران در مورد حضانت فرزندان، تمایز سنی قائل شده است:
* تا ۷ سالگی: حضانت فرزندان (چه دختر و چه پسر) با مادر است. مگر اینکه دادگاه تشخیص دهد مادر صلاحیت نگهداری را ندارد یا ادامه حضانت توسط مادر به مصلحت کودک نباشد. این مصلحتسنجی دادگاه، یک استثنا بر قاعده است و برای اثبات آن باید دلایل محکمی ارائه شود.
* بعد از ۷ سالگی تا سن بلوغ:
* برای پسران تا ۱۵ سال تمام قمری.
* برای دختران تا ۹ سال تمام قمری.
در این بازه سنی، حضانت اصالتاً با پدر است. مگر اینکه ثابت شود پدر صلاحیت نگهداری از فرزند را ندارد.
* پس از سن بلوغ: پس از رسیدن به سن قانونی بلوغ (۹ سال تمام قمری برای دختران و ۱۵ سال تمام قمری برای پسران)، فرزند خودش حق انتخاب دارد که با کدام یک از والدین زندگی کند. در این مرحله، دادگاه نقشی در تعیین محل زندگی فرزند نخواهد داشت.
توافق والدین و مصلحت طفل: دو روی یک سکه
گاهی والدین در مورد حضانت فرزند با هم به توافق میرسند، بهویژه در طلاقهای توافقی. این توافقات محترم شمرده میشود، اما یک نکته بسیار مهم وجود دارد: هر توافقی در مورد حضانت باید با مصلحت طفل سازگار باشد. اگر دادگاه تشخیص دهد که توافق والدین به هر دلیلی به ضرر کودک است، میتواند در آن دخالت کرده و تصمیمی متفاوت برای حمایت از حقوق کودک بگیرد. این یعنی حتی اگر توافقی هم شده باشد، مصلحت کودک بر همه چیز ارجحیت دارد.
چه زمانی حضانت سلب میشود؟
حضانت هم حق است و هم تکلیف. یعنی نه تنها والدین حق دارند حضانت فرزندشان را بر عهده بگیرند، بلکه موظف به این کار نیز هستند. در موارد خاصی، حضانت میتواند از والد سلب شود:
* عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی: اگر والدی که حضانت را بر عهده دارد، به دلیل عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی، سلامت جسمی یا روحی و تربیتی کودک را به خطر اندازد، حضانت از او سلب خواهد شد.
* مصادیق انحطاط اخلاقی: این موارد شامل اعتیاد زیانآور به مواد مخدر، الکل یا قمار، اشتهار به فساد اخلاقی و فحشا، ابتلا به بیماریهای روانی شدید (با تأیید پزشکی قانونی)، سوءاستفاده از کودک یا مجبور کردن او به کارهایی مانند تکدیگری، قاچاق یا مشاغل ضداخلاقی و همچنین ضرب و جرح مکرر کودک خارج از حد متعارف میشود.
حق ملاقات مادر: یک حق مسلم و غیرقابل انکار
شاید مهمترین بخش این بحث برای والدینی که حضانت فرزندشان با دیگری است، حق ملاقات باشد. این حق یک حق مطلق و غیرقابل سلب است. حتی اگر حضانت فرزند به پدر واگذار شده باشد، مادر همواره حق دارد با فرزندش ملاقات کند و هیچکس نمیتواند او را از این حق محروم کند. این حق نه تنها ریشه در قانون دارد (ماده ۱۱۷۴ قانون مدنی و ماده ۴۱ قانون حمایت خانواده)، بلکه یک حق شرعی، اخلاقی و طبیعی نیز محسوب میشود.
اما اگر پدر مانع ملاقات شود، چکار باید کرد؟
اگر پدری که حضانت فرزند را بر عهده دارد، مانع ملاقات مادر با فرزند شود، این اقدام او غیرقانونی و قابل پیگرد است. در این شرایط، مادر میتواند اقدامات قانونی زیر را انجام دهد:
* مراجعه به دادگاه خانواده: مادر باید با تقدیم دادخواست "الزام به ملاقات فرزند" به دادگاه خانواده، خواستار اجرای حق ملاقات خود شود.
* درخواست دستور موقت ملاقات: از آنجا که زمان در این موارد اهمیت زیادی دارد، مادر میتواند همزمان با دادخواست اصلی، دستور موقت ملاقات را نیز از دادگاه درخواست کند. این دستور معمولاً در همان روز صادر میشود و سرعت بیشتری در پیگیری دارد.
* اجرای حکم از طریق اجرای احکام: پس از صدور دستور موقت یا حکم قطعی ملاقات، مادر میتواند با دریافت اجراییه به اجرای احکام دادگستری و سپس به کلانتری مراجعه کند تا حکم دادگاه به مرحله اجرا درآید.
* ضمانت اجرای قانونی و مجازات ممانعت: قانون حمایت خانواده برای والد ممانعتکننده، ضمانت اجراهای مشخصی پیشبینی کرده است (ماده ۵۴ قانون حمایت خانواده):
* برای بار اول ممانعت: والد ممانعتکننده به پرداخت جزای نقدی درجه هشت (پایینترین میزان جریمه نقدی) محکوم میشود.
* در صورت تکرار: اگر والد ممانعت خود را تکرار کند، به حداکثر مجازات ذکر شده (که میتواند شامل حبس نیز باشد) محکوم خواهد شد.
* در برخی موارد، ممکن است دادگاه حتی دستور بازداشت فرد ممانعتکننده را صادر کند تا زمانی که حکم ملاقات اجرا شود.
* سلب حضانت: در موارد بسیار شدید و مکرر ممانعت از ملاقات، یا اگر دادگاه تشخیص دهد که این ممانعت به دلیل سوءاستفاده از کودک یا قرار دادن او در معرض خطر است، ممکن است حضانت از پدر سلب شده و به مادر واگذار شود.
کلام آخر
حق ملاقات با فرزند، یک حق اساسی است که هیچ یک از والدین نمیتوانند دیگری را از آن محروم کنند. اگر به عنوان مادر، با ممانعت پدر از ملاقات با فرزندتان روبرو هستید، بدانید که قانون در کنار شماست و میتوانید با استفاده از راهکارهای قانونی ذکر شده، این حق خود را استیفا کنید. همواره در نظر داشته باشید که در تمام این مراحل، مصلحت و آرامش روانی کودک، از بالاترین اهمیت برخوردار است.
آیا شما یا اطرافیانتان تجربهای در زدابگذارید.
