در روانشناسی، دو واژه «عزتنفس» و «اعتمادبهنفس» بسیار شنیده میشوند؛ با این حال بسیاری از افراد این دو را یکسان میپندارند. در حالی که هرکدام بیانگر جنبهای متفاوت از سلامت روان و برداشت فرد از خویشتن است. شناخت تفاوتهای این دو مفهوم به افراد کمک میکند در مسیر رشد فردی، تمرکز صحیحتری داشته باشند و بتوانند نقاط ضعف و قوت خود را دقیقتر ارزیابی کنند.
عزتنفس به معنای ارزشی است که فرد برای «وجود» خود قائل میشود.
این مفهوم به احساس کلی فرد درباره باارزشبودن خود، شایستگی ذاتی و احترام به خود مربوط است. عزتنفس پایدارتر از اعتمادبهنفس است و ریشه در تجربههای کودکی، باورهای درونی، کیفیت روابط و نحوه نگاه فرد به هویت خود دارد.
ویژگیهای عزتنفس:
احساس ارزشمندی بدون توجه به موفقیت یا شکست
پذیرش خود با تمام نقاط ضعف و قوت
توانایی ابراز وجود و تعیین مرزهای سالم
خودمهربانی و انتقادگری سالم
اعتمادبهنفس یعنی ایمان فرد به تواناییهایش در انجام یک کار مشخص.
این حس وابسته به تجربه، مهارت، دانش و تمرین است. بنابراین کاملاً ممکن است در یک حوزه اعتمادبهنفس بالا و در حوزهای دیگر اعتمادبهنفس پایین داشته باشیم.
ویژگیهای اعتمادبهنفس:
باور به توانایی انجام یک کار (مثلاً سخنرانی، آشپزی یا رانندگی)
رشد تدریجی بر اساس تجربههای موفق
وابسته به زمینه، مهارت و شرایط محیطی
قابل تقویت فوری از طریق تمرین و یادگیری
عزتنفساعتمادبهنفسمربوط به «هویت» و احساس ارزشمندیمربوط به «توانایی» در یک کار خاصپایدارتر و ریشهدارترمتغیر و وابسته به موقعیتبه «چگونه بودن» فرد مرتبط استبه «چه کاری میتوانم انجام دهم» مربوط استحتی هنگام شکست حفظ میشودبا شکست یا موفقیت دچار تغییر میشودبه احساس امنیت درونی مربوط استبه مهارت و تجربه عملی مربوط است
کسی که عزتنفس بالایی دارد اما در سخنرانی تجربه ندارد، ممکن است بگوید:
«من ارزشمندم، حتی اگر در سخنرانی ضعیف باشم. اما میتوانم تمرین کنم و بهتر شوم.»
→ عزتنفس بالا، اعتمادبهنفس پایین
فردی در ریاضیات بسیار ماهر است و همیشه نمره عالی میگیرد، اما در عمق وجود خود احساس بیارزشی میکند.
→ اعتمادبهنفس بالا، عزتنفس پایین
وقتی کسی هنگام شکست خود را کاملاً بیارزش میبیند، مشکل اصلی کمبود اعتمادبهنفس نیست، بلکه عزتنفس آسیبدیده است.
این دو مفهوم جدا هستند اما بر یکدیگر تأثیر میگذارند:
عزتنفس سالم، پایهای ایجاد میکند که فرد بتواند اعتمادبهنفس خود را در زمینههای مختلف رشد دهد.
موفقیتها و تجربههای مثبت نیز میتوانند اعتمادبهنفس را افزایش دهند و به مرور زمان عزتنفس را تقویت کنند.
اما افزایش صرفاً مهارتها بدون توجه به احساس ارزشمندی، عزتنفس را بهبود نمیدهد.
تمرین خودمهربانی
شناخت ارزشهای شخصی
تعیین مرزهای سالم
رهاکردن مقایسههای مخرب
تثبیت گفتوگوی درونی مثبت
یادگیری مهارتهای جدید
تکرار و تمرین
تعیین اهداف کوچک و قابلدستیابی
ثبت موفقیتها و پیشرفتها
شرکت در چالشهای کنترلشده
عزتنفس ریشه در نگاه فرد به هویت و ارزش وجودی خود دارد، در حالی که اعتمادبهنفس بر تواناییها و مهارتهای عملی تکیه میکند. هر دو برای زندگی سالم ضروریاند؛ اما عزتنفس مانند زیربنایی است که اعتمادبهنفس بر آن بنا میشود. شناخت تفاوتها و تقویت هرکدام به انسان کمک میکند زندگی متعادلتر، آگاهانهتر و سالمتری را تجربه کند.
