گزارش‌های مربوط به آینده مشاغل، گزارش‌هایی هستند که توسط مجمع جهانی اقتصاد کار می‌شوند. قبل از آن دو نسخه دیگر مربوط به سال‌های گذشته وجود دارد که در هرکدام مهارت‌های مورد نیاز برای سال‌های آینده پیش‌بینی شده‌اند. در ابتدایی‌ترین لیست که مربوط به سال 2015 می‌شود؛ مهارت‌های حل مسئله، کارگروهی، مدیریت منابع انسانی، تفکر نقادانه، مذاکره، کنترل کیفیت، خدمت محوری در کارها و توانایی در تصمیم‌گیری و خلاقیت وجود داشتند. در نسخه دوم از این لیست تعدادی از مهارت‌ها کنار گذاشته شدند و حوزه‌هایی مانند هوش هیجانی، انعطاف شناختی (کنترل بعد منطقی و احساسی) معرفی شدند. آخرین نسخه این گزارش که در ماه گذشته منتشر شد، مهارت‌های لازم برای سال 2025 را معرفی کرده است. این مهارت‌ها در چهار دسته طبقه‌بندی می‌شوند که شامل: مهارت‌های توانایی حل مسئله مانند تفکر تحلیلی که همراه با نوآوری، حل مسائل پیچیده، تفکر نقادانه و تحلیل، خلاقیت، القای اصالت و ابتکار در ایده پردازی است. دسته دوم این لیست مهارت‌های تسلط بر خود را شامل می‌شود که یادگیری فعالانه و قدرت انعطاف جزو آن میباشد. دسته سوم مهارت‌های لازم برای تعامل با دیگران هستند که شامل مهارت‌های اجتماعی و راهبردی است. در نهایت دسته چهارم این مهارت‌ها شامل مهارت‌های به کارگیری فناوری و ابزارهای رایانه ای در جهات مختلف است.
یکی از جذاب‌ترین ویژگی‌های چنین لیستی این است که در یک روند اصولی، اطلاعات شغلی، عملکردی و پیشبینیهای بیش از صد نفر از افراد تاثیرگذار در دنیا را جمع‌آوری کرده و به بررسی سیاست‌ها و راهبردها و کارهایشان پرداخته است. در آخرین نسخه این گزارش، اطلاعات و نحوه عملکرد حدود 110 نفر از وزرای اقتصاد، کار و آموزش به همراه افراد دارای پست‌‌های بالا در سطوح اجرائی در کمپانی‌های مختلف و دیگر افراد در طی یک الی دو و نیم سال در یک گزارش 160 صفحه‌ای جمع‌آوری شده است. علاوه بر آن برای تهیه این گزارش از اطلاعات شبکههای اجتماعی‌ای مانند لینکدین و سایت‌های ارائه دهنده آموزش‌های آزاد برخط مانند کورسرا استفاده شده و بررسی شده است که چه مهارت‌هایی برای کارفرمایان اهمیت بیشتری داشته یا اینکه با استفاده از اطلاعات سایت‌های آموزشی مانند کورسرا افراد بیش‌تر دنبال چه مهارت‌هایی بودند. این گزارش مانند یک پیشگو عمل می‌کند که میگوید مشاغل آینده به چه سمتی حرکت می‌کنند و مهارت‌های لازم برای ارزش آفرینی در دنیای آینده چیست؟
در حقیقت ما با یک دنیای پیش‌بینی ناپذیر روبه‌رو هستیم که در آن الگوهای مشاغل دنیا به طور مداوم در حال تغییر هستند و به عبارتی در حال تخریب سازنده یا خلاقانه در زمینههای مختلف هستیم. برای تعریف این عبارت باید گفت اتفاقاتی در دنیا میافتد که ساختارهای طبیعی را از پایه خراب می‌کند و ساختارهای جدید بوجود می‌آیند. برای مثال ساختارهای پست هیچ وقت فکر نمیکردند که فرآیند پست کردن و نامه فرستادن در حد یک کلیک ساده شود. در مقابل دانشگاه‌های ما هنوز مهارت‌هایی را به افراد آموزش میدهند که به افراد شاغل در 50 سال پیش آموزش می‌دادند. به عبارتی نظام آموزشی آن کشش کافی را در سطح پیش‌بینی آینده نداشته است. به همین منظور مجمع جهانی اقتصاد می‌خواهد به متخصصین، سیاست‌گذاران و متفکرین در زمینههای کاری برنامه‌ای را ارائه کند تا بر آن اساس موقعیت‌های کاری جدید در کشورهای مختلف بوجود بیاید و نیروهای متخصص منطبق بر نیاز بالقوه آینده پرورش پیدا کنند. درهمین گزارش آمده است که بیش از نیمی از کشورهای توسعه یافته نیاز دارند که نیروهای کاری‌شان را از لحاظ موقعیت‌های کاری بازآموزی کنند. همچنین به طور میانگین 60 تا 70 درصد از افراد به کار گرفته شده نیاز دارند که روی مهارت‌های خود دوباره کار کنند تا افراد ارزش‌آفرینی باقی بمانند.
مهارت‌های پس از آفیس
محدودیتهای ساختاری ما در ایران به دلیل محدودیت رابطه با دنیا ممکن است که مقداری از سرعت رشد ما را به سمت پیشرفت در زمینههای کاری این گونه کم کند اما یک سری از شاخص‌های رشد ما نسبت به میانگین دنیا بیش‌تر است مانند تجارت الکترونیک که رشد بسیاری در کشور ما داشته است. در حقیقت ما کشور پرکششی نسبت به تقاضای فرصت‌های جدید هستیم. اما نکته‌ای که وجود دارد این است که ما در پاسخ به تقاضای چنین آموزش‌هایی جا مانده‌ایم و آموزش‌های دانشگاهی ما تغییر چندانی نداشته‌اند. دانشکده‌های فنی نیز از هدف خود که آماده سازی نیروها برای مهارت‌های شغلی هستند جا مانده اند و به اقتضای بازار کار آینده توسعه پیدا نکرده اند. اگر در حال حاضر به رزومه اکثر افراد شاغل توجه کنید؛ موضوعاتی مانند تسلط بر ابزارهای میکروسافت آفیس را در زمینه مهارت‌های خود می‌آورند که نکات قابل پیش بینی و بدیهی است و به عبارتی در بر نداشتن آنها یک ضعف به حساب می آید. همچنین مهارتی مانند مهارت زبان انگلیسی خیلی خوب اکنون به عنوان یک مهارت لازم شناخته می‌شود و اگر کسی امروز در زبان انگلیسی متوسط باشد در بازار آینده دنیا جایگاهی ندارد زیرا در زمینه ارتباط به عنوان کلید راهبردی دنیای آینده ضعیف است.
در پاندمی کوید 19 که در آن اکثر کشورهای دنیا از راه دور اهداف خودشان را در کشورهای مقصد پیش بردند بیش از پیش اثبات شد که دنیای آینده مبتنی بر ارتباطات مجازی پیش خواهد رفت و ارزش آفرینان آینده می بایست برای مولفه های مورد نیاز آن آمادگی لازم کسب کنند. افرادی که شاغل هستند و نگرانیهایی در زمینه بازار کار دارند برای آن که در آینده همچنان ارزش آفرین باقی بمانند، با فرض تمام عدم قطعیتی که برای مشاغل آینده وجود دارد و برای کشور خودشان خالق ارزش افزوده باشند، نیاز است که مهارت‌های نرم خودشان را تقویت کنند. مهارت‌هایی که در این گزارش از آنها بسیار یاد شده است. یادگیری چنین مهارت‌هایی نیاز به ضریب هوشی بالا ندارد بلکه به تمرین و پشتکار نیاز دارد. چه بسا افراد باهوشی وجود دارند که به دلیل عدم به کارگیری چنین مهارت‌هایی سرخورده شده و از چرخه اقتصاد خارج شده‌اند. برنامه ریزی مستمر در کنار ابزارهایی نظیر هوش مصنوعی، یادگیری ماشینی و غیره در حال تغییر دنیا و مشاغل آینده هستند. مهم نیست قرار است در آینده چه کار کنید، زیرا آینده به طور مداوم در حال تغییر است و خیلی از مشاغل در حال تغییر و حذف هستند؛ پس اگر میخواهید در آینده دنیا زنده بمانید بهتر است که مهارت‌های نرم خودتان را تقویت کنید تا بتوانید ارزش آفرین باشید.
در راس این لیست نام تفکر تحلیلی و نوآوری به چشم میخورد. تفکر تحلیلی یا در اصطلاح انگلیسی Analytical thinking، صفات و توانایی‌هایی هستند که به شما این امکان را میدهند تا برای توسعه ایده‌ها و پاسخ مسائل پیچیده، موضوعی را از تمامی جوانب تحلیل و تفسیر کنید. در یک جمله تفکر تحلیلی یعنی توانایی شما در فهم صحیح مسائل، تحلیل درست وضعیت و درنهایت اتخاذ تصمیم درست براساس اطلاعات موثق و آنالیز صحیح. موفقیت در بازار و عرصه تجارت، وابستگی زیادی به توانایی تحلیلی افراد از وضعیت و تصمیم‌گیری‌های به موقع دارد؛ از این رو این موضوع برای کارفرمایان اهمیت زیادی دارد. تقویت تفکر تحلیلی و نوآوریف موجب می‌شود که شما بتوانید در کنار شناخت درست مشکلات، راهحلهای درستتر و مناسبتری را نیز ارائه بدهید.
2. توانایی حل مسئله پیچیده (Complex problem solving)
ما در زندگی روزمره و محیط کارمان همواره با مسائل مختلفی رو به رو میشویم. مسائل عادی، ابزارهای مشخصی برای رسیدن به هدف دارند و به راحتی تعریف می‌شوند مانند این که ما به چند صندلی برای نشستن 10 نفر در یک اتاق احتیاج داریم. مفهوم مسائل پیچیده به‌طور معمول به دو دسته از مسائل اطلاق می‌شود. اول، به مسائل بزرگی گفته می‌شود که جوامع، شهرها و کشورها با آن مواجه هستند. مفهوم دوم حل مسائل پیچیده یا CPS، پرداختن به آن به عنوان یک مهارت شناختی شخصی است که در موقعیت‌های مختلف به آن نیاز داریم. حل مسائل پیچیده در شرکت‌ها و سازمان‌ها، نیازمند فرآیندهای متعدد شناختی است. افرادی که مهارت حل مسائل پیچیده را دارند می‌توانند با ترکیب خلاقانه دانش و مهارت‌های شناختی مجموعه‌ای از راه‌حل‌ها را برای رسیدن به اهدافی به کار گیرند که به خوبی تعریف نشده‌اند و متغییرهای زیادی در آن دست دارند. افراد با مهارت‌هایی مانند خلاقیت، توانایی مدیریت دیگران، مذاکره، تفکر نقادانه، قضاوت و تصمیم‌گیری و انعطاف‌پذیری شناختی توانایی زیادی در حل مسائل پیچیده دارند.
3. یادگیری فعال و استراتژی‌های یادگیری فعال( Active learning and learning strategies)
به نوعی از یادگیری در گفته می‌شود که افراد درطی آموزش حضور فعالانه دارند، به عبارتی درطی چنین یادگیری‌ای افراد معمولا در فعالیت‌های کوچک یا بزرگ شرکت داده می شوند و روی نوشتن، صحبت کردن، حل مساله یا فکر کردن متمرکز هستند. تقویت این توانایی و استراتژی‌هایش موجب می‌شود که افراد مهارت‌های تئوری‌ای که فراگرفته‌اند به صورت عملی پیاده کنند و این موضوع در افزایش مهارت‌های عملی و ارتباطی افراد اهمیت بسیاری دارد. از این رو این مهارت به یکی از مهارت‌های مهم در سال 2025 تبدیل شده است.
4. تفکر انتقادی و تحلیلی (Critical thinking and analysis)
تفکر انتقادی یا تفکر نقادانه (Critical thinking) بر خلاف تصور عموم به معنی انتقاد یا عیب جویی کردن نیست. تفکر انتقادی را می توان در قالب توانایی اندیشیدن مستقل و منعطف نیز تعریف کرد. تفکر انتقادی در برگیرنده مهارت و توانایی‌هایی مانند تجزیه و تحلیل کردن است که بخش مهمی از این مهارت را تشکیل می‌دهد. اجرایی کردن استانداردها، تمایز قائل شدن برای جست و جوی اطلاعات، استدلال منطقی و پیش بینی کردن و تبدیل کردن دانش به عمل از ویژگی‌های افراد با تفکر انتقادی است. این مهارت موجب می‌شود که از دانش و تواناییهای خودتان در هنگام پاسخ‌گویی به مسائل عمل کنید.
5. خلاقیت، ابتکار عمل و نوآوری (Creativity, originality and initiative)
ابتکار عمل همیشه بخش مهمی از خلاقیت و نوآوری بوده است. خلاقیت، یک فرایند ذهنی است که از فرد معینی و در یک زمان مشخص دیده می شود؛ فرآیندی که در نتیجه آن، یک اثر جدید اعم از ایده یا چیزی نو و متفاوت تولید می شود. این تولید جدید و متفاوت، می تواند کلامی یا غیر کلامی و عینی یا ذهنی باشد. چنین ویژگی‌ها موجب می‌شوند که شما به خوبی شرایط سخت را کنترل کنید و خونسردی خودتان را در زمان حل مسئله حفظ کنید زیرا علاوه بر راه‌های موجود با توجه به خلاقیت و نوآوری می‌توانید به دنبال راه‌های جدید باشید و کم‌هزینه‌ترین راه حل‌ها را انتخاب کنید. همچنین داشتن خلاقیت و ابتکار عمل این امکان را به شما می‌دهد که در زمینه فعالیت‌تان پیشگام باشید و از رقبایتان متمایز شوید؛ به همین دلیل تقویت این ویژگی‌ها موضوع بسیار مهمی است.
6. توانایی رهبری و نفوذ اجتماعی (Leadership and social influence)
توانایی رهبری و نفوذ اجتماعی از آن دسته مواردی است که تعاریف بسیار زیادی برای آن وجود دارد. در تمامی این تعریفها سه ویژگی مشترک دیده می‌شود؛ رهبری فرآیندی با هدف است که با تغییر همراه بوده و در داخل یک گروه روی می‌دهد. امروزه رهبری درمورد این است که شما چقدر می‌توانید بر افراد تیم، سازمان و جامعه خود تأثیر بگذارید. افراد با توانایی رهبری و نفوذ بر روی بقیه افراد می‌توانند موقعیت‌های دشوار را به راحتی کنترل کنند و به یک سازمان یا گروه نظم لازم را بدهند. چنین افرادی در هنگام برخورد با افراد مختلف می‌توانند تاثیر خوبی روی آنها بگذارند و در تصمیم‌گیری‌ها فرد مقابل را قانع کند.
7. استفاده، نظارت و کنترل فن آوری (Technology use ,monitoring and control)
"فناوری" یک موضوع بسیار گسترده است. مهارت های فنی تقریباً از هر طریق برای ساخت هر چیزی شامل می‌شود، از ساخت کامپیوتر گرفته تا تراش دادن چوب. در تعریف این مهارت می‌توان گفت که فرد می‌تواند نوع ابزار و تجهیزات مورد نیاز برای انجام یک کار را به درستی انتخاب کند و همچنین از ابزارهای موجود به صورت بهینه استفاده و بهره برداری کند. از جمله مهارت‌هایی که در این زمینه قرار می‌گیرند می‌توان به تسلط به انواع مختلف نرم‌افزارهای مدیریت و حسابداری، سیستمهای اطلاعاتی مختلف، اطلاع از جدیدترین ابزارها در زمینه کاری مدنظر اشاره کرد.
8. فن‌آوری طراحی و برنامه‌نویسی (Technology design and programming)
امروزه از از فناوری طراحی در معماری، ساختمان، مهندسی و طراحی گرافیکی بازی های ویدیویی و دیگر موارد استفاده می شود. قابلیت های فن‌آوری‌های جدید (به عنوان مثال، راه حل های "پیشرفته") مردم را قادر می‌سازد تا در محل کار و خانه بهره‌وری بیشتری داشته باشند. همچنین مهارت‌های این‌گونه امکان نوآوری را در زمینههای مختلف برای افراد فراهم می‌کند به همین دلیل یادگیری آن می‌تواند شما را به فردی متمایز در زمینه فعالیتیتان تبدیل کند. در کنار آن نباید از نقش روزافزون تکنولوژی‌های مختلف در گسترش کسب و کارها غافل شد. به همبن دلیل است که امروزه چنین مهارت‌هایی از اهمیت زیادی برخوردارند. این رشته همیشه در حال تغییر است و اگر عاشق یادگیری نباشید ، قادر به ادامه کار نخواهید بود.
9. مقاومت و انعطاف‌پذیری در برابر استرس (Resilience stress tolerance and flexibility)
یک درخت را تصور کنید که چه طور در شرایط ناخوشایند آب و هوایی سخت و استوار ایستاده است، در شرایط مشکل مانند یک دیوار، انعطاف پذیری خودش را از دست نمیدهد. ترکیب درست مقاومت و تاب‌آوری در کنار انعطاف پذیری به شما کمک می‌کند که در شرایط کاری سخت بهتری دوام بیارید. همچنین استرس در محیط کاری زمانی که از حد معمول می‌گذرد، می‌تواند موجب این شود که کارآیی فرد در محیط شغلی‌اش پایین بیاید و همچنین موجب تصمیم‌های نادرست در موقعیت‌های مهم کاری شود. از این رو استرس کاری اهمیت بسیار زیادی در زندگی افراد پیدا می‌کند و موجب می‌شود که کنترل آن تاثیر بسیاری بر عملکرد و تصمیم‌گیری‌ها داشته باشد افراد با توانایی بالا در این امر غالبا در موقعیت‌های حساس می‌توانند واکنشهای بهتری از خودشان نشان بدهند.
10. استدلال در حل مسئله و ایده پردازی (Reasoning problem solving and ideation)
داشتن مهارت استدلال بالا می تواند در کار، مدرسه و روابط بین فردی کمک کند. همچنین این مهارت به همراه ایده‌پردازی نقش بسیار مهمی در روند حل مسئله دارد. روش های مختلفی برای تغییر مهارت استدلال خود به سمت بهتر وجود دارد. به فعالیت هایی بپردازید که تفکر انتقادی را تشویق می کنند، در تغییر الگوهای فکری خود کار می‌کنند و شناخت افکار غیر منطقی را یاد می‌گیرند. حل مسئله شامل تشخیص علل احتمالی یک مشکل و تدوین برنامه عملیاتی است که آن مشکل را حل می کند که با به کارگیری درست مهارت استدلال و ایده‌پردازی می‌توان به درستی اطلاعات تاثیر گذار در مسئله پیشرو را بررسی و تحلیل کرد.
این مطلب در تاریخ 15 آبان در هفته‌نامه جیم، ضمیمه جوان روزنامه خراسان، نیز منتشر شده است.
