این روزها که تمام جهان درگیر بیماری کرونا هستند، بیش‌تر از همیشه به اهمیت سیستم درمانی و بهداشت خوب پی می‌بریم. نظرات مختلفی درمورد اداره این سیستم وجود دارد. عده بسیاری اعتقاد دارند که مسئولیت سیستم درمانی یک کشور باید برعهده پزشکان باشد. دلیلش را هم اطلاع بیش‌تر پزشکان از اوضاع کادر درمانی و بیمارستان بیان میکنند. به همین دلیل یک نظرسنجی در میان دانشجویان علوم‌پزشکی و افراد عادی برگزار کردم. در این نظرسنجی از بقیه خواستم تا تصور کنند که مسئولیت وزرات بهداشت به فردی محول شود که در رشته اقتصاد تحصیل کرده باشد، آیا این فرد برای سیستم درمانی کارآمد خواهد بود؟ حدود 60 درصد افرادی که شرکت کردند اعتقاد داشتند چنین فردی یا اصلا به درد سیستم درمانی نخواهد خورد (34.4) و یا اگر هم بخواهد کارامد باشد باید در یکی از رشته‌های علوم پزشکی تحصیل کند(25.6 درصد).
بر طبق گزارش سالانه بلومبرگ در سال 2018 کشورهای آسیایی به عنوان کارآمدترین سیستم‌های مراقبت بهداشتی شناخته شده‌اند. در این میان کشورهای تایوان، کره جنوبی و ژاپن رتبه اول تا سوم را دارا هستند. حالا بیایید نگاهی به تحصیلات وزیران بهداشت این کشورها بیاندازیم.
کره جنوبی: کشور کره جنوبی که تا به اینجای کار از بسیاری از کشورهای اروپایی در کنترل بیماری کرونا پیشی گرفته است؛ هدایت وزارت بهداشت و رفاه خود را از سال 2017 برعهده «پارک نئونگ هو» یک سیاست‌مدار کرهای گذاشته‌است. پارک، فارغ‌التحصیل رشته هنر اقتصاد از دانشگاه ملی سئول و کارشناسی ارشد علوم سیاسی از همین دانشگاه است. او دکتری رفاه اجتماعی خودش را از دانشگاه کالیفرنیای برکلی گرفته است.
ژاپن: یکی دیگر از کشورهای موفق در حوزه درمان در آسیا کشور ژاپن است. «کاتسونوبو کاتو» ، وزیر بهداشت این کشور، فارغ التحصیل لیسانس رشته اقتصاد از دانشگاه توکیو است. جالب آنکه کشور ژاپن در کنار کشور نیوزلند بیشترین درصد از بودجه خودش را به بهداشت و درمان اختصاص داده که این میزان معادل 22 درصد است.
در نهایت تایوان که رتبه نخست را در میان کشورهای آسیایی از این نظر دارد سکان هدایت وزارت بهداشت خودش را به یک دندان‌پزشک سپرده.
کشورهای دیگری نیز مانند نیوزلند، آمریکا، آلمان، استرالیا نیز سکان وزارت بهداشت و سیستم سلامت خودشان را به افراد غیرپزشک دادهاند.
علاوه بر این کشورها، ایران هم بعد از حدود 40 سال، در سال97 اولین وزیر بهداشت غیر پزشک خودش را معرفی کرد. دکتر سعید نمکی تحصیلات عمومی خودش را در رشته داروسازی گذرانده است و دارای تخصص در رشته ایمونولوژی است. هرچند که آقای نمکی و رشته تحصیلی‌شان، مانند کشورهایی که مثال زدم از دامنه علوم پزشکی خارج نیستند. تا به اینجای کار نیز انتقادات زیادی به او وارد است و نمیتوان گفت به عنوان اولین وزیر غیرپزشک، چندان فعالیت خارق‌العاده‌ای داشته‌اند. اما از تا به اینجا عملکرد قابل دفاعی داشته‌اند.
سیستم سلامت یک کشور تحت‌تاثیر مستقیم اقتصاد و سیاست قرار دارد. در نتیجه برای اداره نظام درمانی یک کشور، به فردی مطلع به موضوعات سیاسی و اقتصادی لازم است. فردی که بتواند تاثیرات یک تصمیم را بر نظام اقتصادی و سیاسی کشور پیش‌بینی کند. درکمترین حالت یک پزشک خوب حدود 12 سال از عمر خودش و تحصیل دانشگاهی‌اش را به یادگیری بدن انسان و مسائل مربوط به آن پرداخته است؛ در نتیجه نمیتواند وقت زیادی را برای مطالعات شاخه‌های علوم انسانی مانند مدیریت و اقتصاد بگذارد. این موضوع زمانی برای ما بیش‌تر روشن می‌شود که نگاهی به طرح شکست‌خورده تحول سلامت بیاندازیم و تاثیرات منفی آن بر اقتصاد و ورشکستگی وزارت بهداشت را مورد توجه قرار دهیم.کشورهایی مانند کره‌جنوبی و ژاپن، تحت‌تاثیر همین نکته به رشته‌هایی غیر از رشته‌های علوم پزشکی رو آوردهاند البته بدیهی است که شناخت درست وضعیت بهداشت و درمان و عوامل موثر بر آن، بسیار کمک‌کننده است. این امر می‌تواند با حضور مشاوران پزشک و داروساز امکان‌پذیر شود.
در ایران نیز در حوزه سلامت، علاوه بر رشته‌های پزشکی و پیراپزشکی، رشته‌هایی مانند مدیریت سلامت و اقتصاد سلامت را داریم. در حوزه تخصص پزشکی نیز، رشته‌هایی مانند پزشکی و دندان پزشکی اجتماعی و اقتصاد و مدیریت در داروسازی از جمله رشته‌های کارامد برای یک سیستم درمانی هستند. این رشته‌ها هرکدام به نحوی به بررسی سیستم‌های مختلف سلامت و ضرر و زیان‌شان میپردازند. اما تا به اینجای کار ردپای کمی از این رشته‌ها در زنجیره تصمیم‌گیری‌های وزارت بهداشت ایران دیده می‌شود. رشته‌هایی که به مثابه حلقه گم‌شده این تصمیمگیریها هستند.
در نهایت با بررسی کشورهای موفق درحوزه بهداشت، به نظرم می‌توان نتیجه گرفت که یک پزشک خوب لزوما شایستگی حضور در راس تصمیم‌گیری‌های مهم بهداشتی یک کشور را ندارد. در نتیجه بهتر نیست به جای به حاشیه راندن مداوم رشته‌های علوم انسانی و زیرشاخه‌هایشان، بیرون کشیدن چشم‌پزشک و متخصص زنان و زایمان، از مطب و اتاق عمل و منصوب کردن آن‌ها به عنوان وزیر بهداشت، به سراغ افراد شایسته‌تر برویم؟ حالا می‌خواهد فرد شایسته ما یک اقتصاددان خوب در حوزه سلامت باشد و یا یک پزشک و داروساز خوبِ واقف به مسائل اقتصادی.
