زندگی ما هر لحظه با پدیده تصمیمگیری آمیخته شده به طوری که اگر آگاهانه به این موضوع فکر کنید هر لحظه با آن درگیر هستید حتی همین الان که تصمیم به خواندن این نوشته گرفتهاید بنابراین شناخت عواملی که در پدیدهی تصمیمگیری دخیل و بسیار موثر هستند به ما کمک زیادی میکنند تا تصمیمهای بهتر، درستتر و با خطای کمتری بگیریم.
در بخش اول میخواهیم یکی از رایج ترین خطاهای شناختی یعنی خطای شناختی "قالب بندی" را بررسی کنیم. در خطای شناختی قالب بندی ذهن در تصمیمگیری راجع به اینکه چه انتخابی داشته باشد تحت تاثیر نحوهی ارائه قالبها قرار میگیرد. فرض کنید قصد خرید چند قلم کالا را از یک فروشگاه دارید. بین این دو گزینه کدام را احتمالا انتخاب میکنید: گوشت دارای ۲۰ درصد چربی یا گوشت ۸۰ درصد خالص؟
با اینکه گزینهها یکسان است اما پژوهشها نشان میدهد احتمال اینکه بیشتر مردم گزینه با قالب بندی مثبتتر را بخرند بالاتر است.
در تحقیقات پیشگامان علوم شناختی، آموس تورسکی و دنیل کانمَن، در اوایل دهه هشتاد میلادی مشخص شد که ذهن قالبها را بر اساس دانشی که دارد به عنوان ضرر یا فایده میبیند. در نتیجه واژهبندی، زمان، مکان و شرایط انتخاب تاثیر زیادی در تصمیمگیری دارد. به همین علت اثر قالب بندی مفهومی مهم در روانشناسی انتخاب است.
هنگام تصمیمگیری هرچقدر ذهن شما منفعت بیشتری را نسبت به ضرر کمتری شناسایی کند آن انتخاب برای شما خواستنیتر خواهد بود. این قضیه به ویژه زمانی که میخواهید در رابطه با مسائل مالی یا سلامتیتان تصمیم بگیرید بسیار تعیینکننده است. فرض کنید پزشکی احتمال موفقیت یک عمل جراحی را چگونه میتواند توصیف کند؟ میتواند به بیمار خود بگوید:« طبق آمار از هر 100 نفر 90 نفر عمل موفقیتآمیزی داشتهاند» یا اینکه بگوید:«از هر 100 نفر 10 نفر پس از عمل جان خود را از دست دادهاند»
در اینجا محتوای اطلاعات یکسان است اما نحوهی ارائهی اطلاعات میتواند فرد را به انتخاب یک گزینه ترغیب و گزینهی دیگری مردد کند.
در مثال دیگری یک بانک میتواند برای تشویق مشتریان به بازپرداخت پیش از موعد از طرح "با پرداخت پیشازموعد مشمول 3 درصد تخفیف خواهید شد" بهره ببرد یا از جنبهی تنبیهی استفاده کند و با طرح " در صورت دیرکرد در پرداخت اقساط مشمول 3 درصد جریمه خواهید شد" نحوهی تصمیمگیری مشتریان در رابطه با پرداخت اقساطشان را تحت تاثیر قرار دهد.
قالب بندی حتی در پیگیری اهداف شخصی مهم است؛ اینکه ما در جستجوی نتایج خوب هستیم یا اجتناب از نتایج بد؟ هر کدام از این قالب ها برنامه افراد را دچار تغییر میکند.
هر پیامی به طرق مختلفی میتواند بیان و درک شود. این مهم است که چه چیزی میخواهیم بگوییم اما مهمتر این است که چگونه و در چه قالبی آن را بیان کنیم.
خلاصهای از بخشی از کتاب سوگیریهای شناختی ( Cognitive Biases )، شناسائی و پیشگیری از خطاهای ذهن