نوسان خلقی یک تغییر ناگهانی یا شدید در حالت عاطفی انسان است. در طی نوسانات خلقی، ممکن است فرد به سرعت از احساس خوشبختی و نشاط به حالت غمگین، تحریک‌پذیر یا عصبانی تغییر وضعیت بدهد.
از دیرباز تا کنون، زنان همیشه به بروز نوسانات خلقی و عدم ثبات احساسی متهم بوده‌اند، اما با پیشرفت تمدن‌ها و افزایش میزان استرس و سایر فشارهای روانی، مردان نیز رفتارهای عاطفی نامنظم و بی‌ثبات فراوانی از خودشان نشان داده‌اند که تفاوت چندانی مابین آن‌ها و زنان باقی نگذاشته است.
پدیده‌ی «نوسانات خلقی» مفهوم رایجی است که برای توصیف تغییرات سریع و شدید احساسات در افراد به کار می‌رود. مردم غالباً نوسانات خلقی را به عنوان «الاکلنگ احساسات» که بین احساس شادی و رضایت و عصبانیت و تحریک‌پذیری یا حتی افسردگی در حال نوسان است، توصیف می‌کنند.
افراد مبتلا به این اختلال ممکن است عاملی را که باعث تغییر خلق و خویشان شده، مانند یک رویداد تنش‌زا در محل کار را تشخیص بدهند. اما این مسأله غیر معمول نیست که گاهی تغییرات خلقی بدون دلیل واضح و مشخصی رخ بدهند. همچنین افرادی که با یک بیماری یا اختلال زمینه‌ای در حوزه‌ی سلامت روان دست و پنجه نرم می‌کنند، نیز ممکن است تغییراتی را در خلق و خوی خود به صورت متداول تجربه کنند.
آیا این تغییرات طبیعی است؟ پاسخ این است که «شاید». به شرطی که زندگی شما یا اطرافیان شما را مختل نکند.
عوامل زیادی هستند که می‌توانند بر نحوه تغییر روحیه و خلق و خوی فرد در طول روز تأثیر بگذارند. به عنوان مثال، به دلیل ریتم طبیعی بدن، اکثر افراد در حوالی ظهر احساس نشاط و انرژی می‌کنند اما در اوایل بعد از ظهر یا عصر احساسات منفی بیشتری را تجربه می‌کنند.
گاهی اوقات هم، نوسانات خلقی می‌تواند جزو علائم یک بیماری روانی باشد. یا حتی نشانه‌ای دال بر اینکه اتفاقات دیگری در بدن شما در حال رخ دادن است.
در این مقاله، ما در مورد رایج‌ترین دلایل تغییرات خلقی در زنان و مردان صحبت می‌کنیم و گزینه‌های درمانی و نکات لازم برای پیشگیری را بررسی می‌کنیم.
تغییرات مهم زندگی ممکن است باعث نوسانات خلق و خو شود.
اغلب، عوامل مرتبط با سبک زندگی در بروز تغییرات خلقی نقش زیادی دارند. اگر افراد تغییرات زیر را تجربه کنند عموماً ممکن است که دچار تغییرات ناگهانی در خلق‌وخو شوند:
تغییرات منظم و شدید خلقی، می‌تواند نشان‌دهنده‌ی یک بیماری زمینه‌ای باشد. برخی از مسایلی که منجر به تغییر خلق‌وخو می‌شوند، می‌توانند هم مردان و هم زنان را تحت تأثیر قرار دهند، در حالی که برخی از آن‌ها فقط زنان را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
اختلالات متداولی که بر روحیه و خلقوخوی هر دو جنس تأثیر می‌گذارد عبارت‌اند از:
اختلال دو قطبی حالتی است که فرد دوره‌های خلق و خوی بالا (شیدایی) و خلقوخوی پایین (افسردگی) را تجربه می‌کند. این فراز و فرودهای احساسی ممکن است به ندرت یا حتی چندین بار در طول سال رخ بدهد.
بر اساس اعلام مؤسسه‌ی ملی بهداشت روان ایالات متحده، ۴.۴٪ از بزرگسالان در ایالات متحده در دوره‌ای از زندگی خود دچار اختلال دوقطبی می‌شوند.
بیش از ۱۶.۱ میلیون بزرگسال در ایالات متحده به اختلال افسردگی اساسی مبتلا هستند و این اختلال در بین زنان بیشتر از مردان رایج است. افراد مبتلا به اختلال افسردگی اساسی به طور مداوم احساس غم و اندوه را تجربه می‌کنند و علاقه‌ی خود را به چیزهایی که معمولاً از آن‌ها لذت می‌برند از دست دادن می‌دهند.
افسردگی بر روحیه، زندگی روزمره و روابط فرد تأثیر می‌گذارد. بیشتر افراد مبتلا به افسردگی در طول زندگی خود چندین دوره کم خلقی را تجربه می‌کنند. با این حال، ممکن است این افراد دوره‌هایی از شادی و خلق و خوی خوب را هم در این بین تجربه کنند.
سیکلوتیمیا یا اختلال سیکلوتیمایک، حالتی است که فرد با نوسانات عاطفی و فراز و فرودهای احساسی روبرو می‌شود. این حالت شبیه اختلال دو قطبی است اما شدت آن پایین‌تر است و کمتر اتفاق می‌افتد.
این شکل از افسردگی قبلاً تحت عنوان دیستایمیا شناخته می‌شد. افراد مبتلا به اختلال افسردگی پایدار برای دوره‌های طولانی مدت احساس کم خلقی را تجربه می‌کنند که حداقل به مدت ۲ سال ادامه دارد.
علائم اختلال افسردگی پایدار به اندازهی علائم اختلال افسردگی اساسی نیست، اما می‌تواند به طور قابل توجهی بر زندگی و روابط فرد تأثیر بگذارد. این بیماری هر ساله تقریباً ۱.۵٪ از بزرگسالان را در ایالات متحده تحت تأثیر قرار می‌دهد.
فردی که به اختلال شخصیت مرزی مبتلا است می‌تواند دچار تغییرات شدید خلقی و مشکلات مربوط به خودانگاره شود و در مدیریت رفتار خود مشکل داشته باشد. مبتلایان به اختلال شخصیت مرزی ترس شدیدی از ترد و ترک شدن دارند و معمولاً روابط ناپایداری دارند.
طبق برخی مطالعات، ۵.۹ درصد از افراد در برخی از مراحل زندگی خود اختلال شخصیت مرزی را تجربه می‌کنند.
سایر اختلالات روحی و روانی که می‌توانند در تغییر خلق و خوی نقش داشته باشند عبارت‌اند از:
اسکیزوفرنی: مبتلایان به اسکیزوفرنی دچار توهم یا هذیان می‌شوند که این مسأله باعث می‌شود حالت تحریف شده‌ای از واقعیت را تجربه کنند. اسکیزوفرنی به طرز قابل توجهی بر کیفیت زندگی تأثیر می‌گذارد.
اختلال بیش فعالی و کمبود توجه (ADHD): کودکان و بزرگسالان مبتلا به ADHD معمولاً در مدیریت احساسات خود مشکل دارند که این مسأله منجر به تغییرات خلق و خو در آن‌ها می‌شود. علائم دیگر این اختلال شامل رفتار تکانشی، بیش فعالی و دشواری در حفظ تمرکز است.
اختلال در تنظیم نظم خلقی (DMDD): نوعی بیماری در دوران کودکی است که فرد دچار کج‌خلقی شدید، یعنی عصبانیت، تحریک‌پذیری شدید و طغیان مزاج می‌شود. این علائم برای تشخیص اختلال در تنظیم نظم خلقی باید ۱۲ ماه یا بیشتر ادامه داشته باشد.
استفاده بیش از حد از الکل یا مواد مخدر می‌تواند بر سلامت روان تأثیر بگذارد و منجر به تغییرات قابل‌توجهی در خلق و خو شود.
شرایط سلامت جسمی، به ویژه بیماری مزمن یا صعب‌العلاج، می‌توانند تأثیر زیادی بر روحیه فرد داشته باشند. این تغییرات می‌توانند مستقیم (از طریق تغییر در هورمون‌ها یا عملکرد مغز) یا غیر مستقیم (با ایجاد افسردگی یا اضطراب) باشند.
نمونه‌هایی از بیماری‌های جسمی که می‌توانند منجر به تغییرات خلق‌وخو شوند:
تغییرات هورمونی می‌تواند منجر به تغییرات قابل‌توجهی در خلق‌وخو شود. زنان حساسیت بیشتری نسبت به تغییرات هورمونی در قیاس با مردان دارند، به ویژه در دوران قاعدگی، بارداری و یائسگی.
علل متداول تغییرات خلقی در زنان عبارت‌اند از:
سندرم قبل از قاعدگی علائم زیادی را درست قبل از شروع دوره‌ی قاعدگی ایجاد می‌کند. این علایم شامل:
بیش از ۹۰٪ زنان اعلام کرده‌اند که برخی علائم سندرم قبل از قاعدگی را تجربه کرده‌اند.
اختلال ناخوشی پیش‌قاعدگی نوع شدیدتری از PMS است. این بیماری تا ۵٪ از زنان را در سنین باروری تحت تأثیر قرار می‌دهد. این اختلال اغلب همراه با افسردگی یا اضطراب است.
علائم اختلال ناخوشی پیش‌قاعدگی شامل تغییرات شدید در خلق‌وخو، تحریک‌پذیری یا عصبانیت مداوم و افسردگی یا اضطراب است. این حالت همچنین باعث علائم جسمی مشابه علائم PMS می‌شود.
تغییرات هورمونی در دوران بارداری می‌تواند باعث تغییرات ناگهانی در خلق‌وخو و همچنین احساس اضطراب و آسیب‌پذیری شود. تغییرات جسمی نیز می‌تواند بر احساسات زن تأثیر بگذارد.
این تغییرات خلقی ممکن است در طی سه ماهه اول بارزتر و پس از انطباق بدن با نوسان سطح هورمون، کمتر شود. با این حال، برخی از زنان در تمام طول دوران بارداری خود دچار تغییرات خلقی می‌شوند.
یائسگی یک مرحله و تغییر طبیعی در زندگی است که در آن دوره‌های قاعدگی فرد به پایان می‌رسد. این حالت به طور معمول برای زنان بین ۴۰ تا ۵۸ سال اتفاق می‌افتد، اما میانگین سنی یائسگی ۵۱ سال است.
طبق اعلام انجمن یائسگی آمریکای شمالی، تا ۲۳٪ از زنان در دوران یائسگی یا بعد از آن دچار تغییرات خلقی می‌شوند. علائم دیگر یائسگی شامل گرگرفتگی، مشکلات خواب و از بین رفتن میل جنسی است.
برای تغییرات خلقی گاه به گاه که خفیف تا متوسط هستند و کیفیت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار نمی‌دهند، درمان معمولاً ضروری نیست.
با این حال، اگر تغییرات خلقی شدید باشد یا به طور مداوم رخ دهد، می‌تواند نشان‌دهنده‌ی یک بیماری زمینه‌ای باشد که لازم است درمان شود. نوع درمان به علت نوسانات خلقی بستگی خواهد داشت. گزینه‌های درمانی متداول عبارت‌اند از:
اگر نوسانات خلقی به واسطه‌ی یک اختلال روانی باشد، روان درمانی می‌تواند مفید باشد، به خصوص اگر تغییرات خلق‌وخو بر زندگی روزمره یا روابط فرد تأثیر بگذارد. روان درمانی می‌تواند به افراد در زمینه‌های زیر کمک کند:
روان درمانی همچنین می‌تواند به افرادی که دارای بیماری جسمی مزمن یا صعب‌العلاج هستند، کمک کند تا با شرایط خود کنار بیایند و احساسات خود را بهتر مدیریت کنند.
ممکن است روان‌پزشک برای درمان علائم بیماری‌های روانی، مانند افسردگی یا اسکیزوفرنی که می‌تواند در تغییرات خلقی نقش داشته باشد، دارو تجویز کند. گزینه‌های دارویی شامل موارد زیر است:
درمان دارویی برخی دیگر از مشکلات جسمی، مانند اختلال تیروئید نیز ممکن است باعث کاهش تغییرات خلقی شود.
تغییر شیوه‌ی زندگی، چه به تنهایی و چه در ترکیب با سایر روش‌های درمانی، می‌تواند باعث بهبود خلق‌وخو شود. انجام موارد زیر می‌تواند مزایای زیادی در جهت تثبیت خلقوخوی شما داشته باشد:
شما در صورتی باید به پزشک مراجعه کنید که تغییرات خلقوخوی شما شامل ویژگی‌های زیر باشند:
در بیشتر موارد، احساسات فرد طی چند ساعت یا چند روز منظم شده و به حالت عادی خود بازمی‌گردد. اگر نوسانات خلقی در نتیجه‌ی وجود یک بیماری زمینه‌ای جسمی یا روانی باشد، درمان این بیماری زمینه‌ای می‌تواند به افراد کمک کند تا احساسات و خلق وخوی خود را مدیریت کنند.
در مورد اختلالات مربوط به سلامت روان به طور معمول روان درمانی، دارو درمانی، تغییر سبک زندگی یا ترکیبی از هر سه پاسخ می‌دهد. گاهی یافتن بهترین برنامه درمانی برای تسکین علایم نوسانات خلقی ممکن است زمان‌بر باشد.
بسیاری از تکنیک‌هایی که به افراد کمک می‌کند تا خلقوخوی خود را مدیریت کنند همچنین می‌تواند به جلوگیری از تغییرات خلقی نیز کمک کند. این تکنیک‌ها شامل:
نوسانات خلقی گاه به گاه خفیف تا سطح متوسط بخشی طبیعی از زندگی است. این نوسانات ممکن است در بعضی از زمان‌های خاص شیوع بیشتری داشته باشند؛ به عنوان مثال، هنگامی که تغییرات قابل‌توجهی در زندگی‌تان اتفاق می‌افتد، یا همزمان با نوسانات هورمونی به دلیل قاعدگی و بارداری.
تغییرات خلقی شدید، طولانی مدت یا مکرر می‌تواند نشان‌دهنده‌ی یک مشکل زمینه‌ای باشد. در این موارد، بهتر است به یک متخصص روان‌پزشک یا روان‌درمانگر مراجعه کنید تا او مشکل شما را تشخیص داده و دوره درمانی مناسب را تجویز کند.
در صورت درمان، بیشتر افرادی که دارای مشکلات و اختلالات روانی هستند می‌توانند یاد بگیرند که چگونه احساسات و خلق و خوی خود را مدیریت کنند و کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند.
