خزر

اخیرا بحث در مورد حق ایران در مورد خزر رو زیاد می‌شنوم؛ مخصوصا در سالگرد استقلال بحرین از ایران این موضوع شدت گرفت. شاید بیشتر به این دلیل بوده که موضوع استقلال بحرین به حاشیه کشیده بشه؛ بحث‌ها چنان زیاد شده که حتی برای منی که تیتر خوان هستم هم موضوع جالب بود.

موضع قوی این هست که ایران 50 درصد حقی که دریای خزر دارد را بخشیده به روسیه و از حقش گذشته.

یکی از دوستان می گفت که صد در صد ما خزر را به روسیه بخشیدیم ، اون‌ها فقط با کسب اجازه از ما حق نگاه کردن به دریا را دارند نه چیز دیگری؛ لازم به ذکر است چون این دوست ما حاضر نشد ساقیش رو به ما هم معرفی کنه الان 5 ماهه به تخت بستیمش (این پاراگراف صد درصد دروغ است)

وقتی به نقشه خزر نگاه می کنم اینکه ایران باید100 درصد خزر را داشته باشه کمی!!! اغراق آمیز می‌شه، اما ایران و روسیه و بعدش شوروی چندین قرارداد داشته‌اند که 50 درصدی‌ها احتمالا بر اساس آن‌ها محاسباتشان را انجام می‌دهند.

چون زیاد از اصطلاحات حقوقی سر در نمیارم زیاد متوجه محاسبات 50 درصدی‌ها نشدم، پس کمی خواستم قراردادها را مطالعه کنم و چون همانطور که گفتم از اصطلاحات سر در نمی‌آرم به ویکی‌پدیا رفتم. در ویکی مواردی را که در مورد سهم هست آورده و کسی که واقعا می‌خواهد نظر بدهد باید اصل قراردادها را دقیق مطالعه کند. با اینکه ویکی یک منبع قابل استناد نیست (مخصوصا ویکی فارسی که همیشه به سمت خاصی بایاس می‌باشد) اما چون عادت به تیتر خوانی (شما چیز دیگری می‌گویید) اجازه نمی‌دهد زیاد دقیق بشم پس به ویکی اکتفا کردم و چند نکته که برداشت کردم به این صورت است:

ایران و شوروی هر کدام تا 10 مایل دریای می‌توانند در ساحلشان ماهیگیری کنند، یعنی کشتی‌هایشان بیشتر از 10 مایل دریای حق ندارند ماهیگیری کنند. (اینکه آیا از سال 1940 به این‌ور اگر کشتی ایرانی بیشتر از 10 مایل ساحل ایران برای ماهیگیری می‌رفت آیا با لایک شوروی مواجه می شد و یا ایران می‌توانست به کشتی‌های شوروی که این موضوع را نقض کنند لایک نشان بده را جایی ندیدم. و آیا کشتی‌های نظامی ایران می توانستند از 10 مایل دریا بیشتر برند را هم نمی‌دانم)

• همه کشتی‌های ایران و شوروی وقتی به بندری وارد می‌شوند مثل کشتی مقصد خواهد بود و قوانین دیگری براشون فرض نمی شه.
• هر دو کشور آزادانه می‌توانند با بیرق‌های خود تو خزر کشتی‌رانی کنند.

تقریبا همه مسائل به کشتی رانی و مسائل گمرکی بر می‌گردد و یک عده اختیارات خاص تجاری برای شوروی. قبلا ایران حق کشتیرانی در خزر را نداشت که با سر کار آمدن شوروی، شوروی حق کشتیرانی را در تاریخ 1921 به ایران برگرداند و در 1940 مسائل گمرکی بحث شد. تنها بحثی که از حق حاکمیتی گفته شده 10 مایل دریای از ساحل طرفین آن هم برای ماهیگیری می‌باشد (و معلوم نیست مال آن کشور است یا نه؛ یعنی ایران). با چیزی که من استنباط کردم ایران نمی‌توانست در 10 مایلی شوروی ماهیگیری کند و برعکس، ولی احتمالا می‌توانستند در کل آن کشتیرانی کنند. (برای کشتی‌ها نظامی مطلبی نبوده است)

تنها موضوعی که برای دو کشور حق مالکیت قائل شده است حق ماهیگیری است و اینکه آیا ایران در همان قسمت ماهیگیری هم امکان عملیات نظامی مثلا با ناو جنگی داشته یا نه مشخص نیست.

اگر بخواهیم حق مالکیت را فقط بر اساس محدوده ماهیگیری برای دو کشور مشخص کنیم باید سهم هر کدام را محاسبه کنیم. طول سواحل دریای خزر در سایت موسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر بدین صورت می‌باشد:

قزاقستان = 1900
روسیه = 1355
آذربایجان = 820
ترکمنستان = 1768
ایران = 657

در این صورت خواهیم داشت:

کل سواحل = 6500
شوروی = 5843

مساحت خزر در ویکی پدیا 371000 کیلومتر مربع نوشته شده است.

بر اساس حق 10 مایل دریایی ماهیگیری برای ایران و شوروی، مساحتی که ایران برای ماهیگیری دارد را احتمالا به صورت زیر می‌توان تقریب زد (10 مایل برابر 18.52 کیلومتر):

12167.64 = 18.52 * 657
سهم ماهیگیری ایران از مساحت کل، 3.78 درصد می شود

با فرض درست بودن روش بالا سهم مساحت ماهیگیری شوروی را هم می توان به صورت زیر تقریب زد:

108212.36 = 18.52 * 5843
سهم ماهیگیری شوروی از مساحت کل، 29.17 درصد می شود

با این فرض که محاسبات بالا درست می باشد موارد زیر را خواهیم داشت (در صورت نادرست بودن یا اصلاح می کنم و یا نوشته را حذف می کنم؛ اینطوریه):

حال مساحت باقی مانده برای چانی زنی به صورت زیر خواهد بود:

67.05 = 29.17 - 3.78 - 100

یعنی این 67 درصد کاملا مساوی فرض شده است البته فقط کشتیرانی و اگر شوروی می خواست استفاده از منابع زیرزمینی را در قرارداد لحاظ کند چه اتفاقی می‌افتاد؟ اما اگر بخواهد برای استفاده از 67 درصد تصمیمی گرفته شود بعضی از مواردی که می‌توان به آنها اشاره کرد به صورت زیر است.

• استفاده به روش قبلی:

کسی نتواند در 67 درصد ماهیگیری کند و یا از منابع زیرزمینی استفاده کند و یا همه بتوانند و هر کی بیشتر بتونه برداشت کنه (از ماهی، نفت، گاز) خوش به حالش هم می‌شه. و ...

می شه تقسیم علی پروینی، یعنی :

70.83 درصد سهم ایران
96.22 درصد سهم شوروی

• تقسیم مساوی خزر (50 درصد به همه):

46.22 درصد به ایران
20.83 درصد به شوروی

از این 46.22 درصد حدود 7 درصد داخل ایران است و 39 درصد از 10 مایلی شوروی بیرون.

واقعا با نگاه به نقشه شوروی این کار رو می کنه آیا؟

• تقسیم مساوی سهم مشترک: یعنی 33.525 درصد به دو کشور برسد. در این صورت سهم‌ها به صورت زیر می‌شود.

37.305 درصد سهم ایران
62.695 درصد سهم شوروی

• همه سهم مشترک را به ایران داد:

70.83 درصد سهم ایران
29.17 درصد سهم شوروی

• همه سهم مشترک را به شوروی داد:

3.78 درصد سهم ایران
96.22 درصد سهم شوروی

• بر اساس طول ساحل محاسبه کرد.

10.11 درصد از ساحل برای ایران می‌باشد، یعنی 6.78 درصد از 67.05 درصد برای ایران در مجموع 10.56 درصد سهم ایران و مابقی یعنی 89.44 درصد سهم شوروی می شود.

• بین 5 کشور تقسیم شود.

در قرارداد 1940 آمده که دو کشور حق مساوی در کشتی‌رانی دارند، پس کشورهای استقلال یافته هم از این حق باید برخوردار باشند. به همین علت 67.05 درصد مشترک را بین همه تقسیم کنیم در اینصورت سهم هر کشور 13.41 درصد می‌شود و سهم کل ایران 17.19 درصد خواهد شد.

با توجه به اینکه در ابتدای محاسبات هم گفتم فرض بر این است که محاسبات صحیح می‌باشد و حتی مواردی مانند نقاط مرزی و غیره در اینجا لحاظ نشده.