با نزدیک شدن به سال ۲۰۲۶، زمان تدوین AOP (Annual Operating Plan) فرا میرسد؛ AOP سندی استراتژیک - عملیاتی است که هر سال توسط سازمانها تدوین میشود تا مسیر یک سال مالی سازمان را روشن کند. به بیان دیگر، AOP مشخص میکند که سازمان در سال پیشرو چه چیزی را میخواهد محقق کند، چگونه منابع را تخصیص دهد و چه معیارهایی را برای سنجش موفقیت به کار گیرد.
در ایران اما، تدوین AOP بیش از همیشه با چالش همراه است. اقتصاد کشور ثبات محدودی دارد و تغییرات غیرقابل پیشبینی، از نوسانات نرخ ارز گرفته تا تحولات سیاسی، میتواند هر لحظه معادلات را برهم بزند و مسیر کسبوکارها را دچار تحول کند. چنین فضایی را در مدیریت، یک محیط turbulent یا آشفته مینامند؛ جایی که پیشبینی دقیق و برنامهریزی خطی عملاً امکانپذیر نیست.
در این شرایط برنامهریزی باید نه یک «نقشه سخت و تغییرناپذیر» بلکه شامل روشهایی انعطافپذیر و علمی باشد که بتواند تغییرات ناگهانی را مدیریت کرده و همزمان مسیر تحقق اهداف را روشن نگه دارد.
اما چگونه میتوان AOP را به گونهای طراحی کرد که هم چارچوب مشخصی برای سازمان فراهم کند و هم در برابر تغییرات محیطی انعطافپذیر باشد؟
برای پاسخ به این نیاز، میتوان از مجموعهای از رویکردهای علمی و آزمودهشده در مدیریت استفاده کرد. در ادامه، پنج روش کلیدی معرفی میشوند که به مدیران کمک میکنند یک AOP کارآمد برای سال ۲۰۲۶ تدوین کنند.
۱. برنامهریزی تطبیقی (Adaptive Planning)
در شرایط پر از تغییر، برنامهریزی سنتی که مبتنی بر یک مسیر ثابت باشد، اغلب ناکارآمد است. برنامهریزی تطبیقی، چارچوبی است که انعطافپذیری و بازنگری دورهای را در ساختار برنامههای سالانه میآورد. در این رویکرد، اهداف کلی مشخص میشوند اما مسیر تحقق آنها با توجه به شرایط محیط قابل تغییر است.
یکی از ابزارهای متداول در این زمینه OKR (Objectives & Key Results) است که امکان تعیین اهداف روشن و شاخصهای قابل اندازهگیری را فراهم میکند و به تیمها اجازه میدهد هر سه ماه یکبار یا هر فصل مسیر خود را بازنگری و اصلاح کنند.
⸻
۲. برنامهریزی سناریویی (Scenario Planning)
برنامهریزی سناریویی به مدیران کمک میکند تا به جای اتکا به یک پیشبینی، چند مسیر احتمالی برای آینده طراحی کنند. این سناریوها میتوانند شامل حالت خوشبینانه، بدبینانه و محتمل باشند. هر سناریو شامل تحلیل شرایط بازار، ریسکها و فرصتهاست و برای هر کدام پاسخهای مشخصی طراحی میشود.
تجربه شرکتهایی مانند Shell نشان داده است که سناریونویسی به سازمانها امکان میدهد حتی در مواجهه با تحولات غیرمنتظره، تصمیمات آگاهانه و بهموقع اتخاذ کنند.
⸻
۳. پیشبینی غلتان (Rolling Forecast)
روش پیشبینی غلتان جایگزینی برای بودجهبندی سالانه ثابت است. در این روش، افق زمانی برنامه و بودجه بهطور مستمر بهروزرسانی میشود؛ مثلاً همیشه ۱۲ ماه آینده در نظر گرفته میشود و هر سه ماه یک فصل جدید به افق پیشبینی اضافه میشود.
این رویکرد کمک میکند که برنامهریزی همیشه واقعبینانه و منعطف باقی بماند و سازمانها بتوانند منابع خود را به صورت پویا تخصیص دهند.
⸻
۴. برنامه حداقلی قابل بقا (Minimum Viable Plan)
مفهوم برنامه حداقلی قابل بقا از Lean Startup گرفته شده است. در این روش، به جای طراحی یک برنامه کامل و جامع، ابتدا فرضیات کلیدی شناسایی میشوند و برنامهای برای آزمون آنها تدوین میشود.
این رویکرد به تیمها امکان میدهد با حداقل منابع و ریسک کمتر، مسیر را آزمایش کنند و بر اساس دادهها و بازخوردهای واقعی، اصلاحات لازم را اعمال نمایند. نتیجه، برنامهای است که هم منعطف و هم مبتنی بر واقعیتهای جاری است.
⸻
۵. استراتژی دوگانه (Dual/Ambidextrous Strategy)
استراتژی دوگانه یا Ambidextrous Strategy، ترکیبی از تمرکز بر بهرهوری کوتاهمدت و نوآوری بلندمدت را پیشنهاد میکند. به عبارت دیگر، بخشی از منابع و توجه سازمان صرف فعالیتهای عملیاتی و قابل پیشبینی میشود و بخشی دیگر برای پروژههای نوآورانه و آزمایشی اختصاص مییابد.
این تعادل کمک میکند تا سازمان هم اهداف جاری خود را تحقق بخشد و هم آمادگی لازم برای مواجهه با تغییرات آینده را داشته باشد.
⸻
سخن پایانی
در محیط ناپایدار ایران، تدوین برنامه یکساله بیش از آنکه یک نقشه دقیق باشد، یک قطبنما است. اهداف سالانه، جهتگیری فعالیتهای تیمها را مشخص میکنند و تصمیمگیریها را هدایت میکنند، اما مسیر تحقق آنها نیازمند انعطاف، بازنگری و پاسخ سریع به تغییرات است.
آنچه در این مطلب مرور شد، صرفاً خلاصهای از رویکردهای علمی در تدوین AOP در شرایط ناپایدار بود. هر یک از این روشها دارای جزئیات، ابزارها و مطالعات موردی متعددی هستند که برای پیادهسازی مؤثر نیاز به بررسی و مطالعه عمیقتر دارند. هدف این نوشته تنها ایجاد آشنایی اولیه و طرح چشماندازی کلی بود تا مدیران و علاقهمندان بتوانند مسیر یادگیری و تحقیق خود را در این حوزه ادامه دهند.
