مدتی پیش خبرهایی در رسانه‌ها و فضای مجازی منتشر شد که یک بازی به نام نهنگ آبی[1] باعث خودکشی تعدادی از نوجوانان بخصوص دختران شده است. از همان ابتدا افرادی از سر کنجکاوی یا مقاصد دیگر به دنبال این بازی بودند تا آنرا بازی کنند اما هرچه گشتند نرم افزار یا اپ مورد نظر را پیدا نکردند. از طرف دیگر در خبرگزاری‌های انگلیسی زبان عمدتاً از دو واژه‌ی گیم و چالش استفاده کردند؛ گاهی از اوقات ترکیبی از این دو: چالش گیم. جدای از مباحثی که پیرامون تاثیر گیم بر نوجوانان وجود دارد و سوای بررسی موضوع خود گیم، تفاوت در تعریف برخی اصطلاحات و واژه‌ها، و نیز برگردان فارسی این واژه‌ها، خود باعث بوجود آمدن چالشی شد که آیا نهنگ آبی گیم است؟ بازی است؟ یا چالش است؟.
بی گمان دنیای غرب به گیم هستی داده و آنرا بوجود آورده است. ما درتعریف و ترجمه‌ی بسیاری از مطالب ما به ازایی نداریم و این خود منشاء بسیاری از دوگانگی‌ها و اختلاف نظرهاست. با این سوال من به دنبال تعریف دقیق یا حداقل نزدیکی درباره‌ی واژه‌های گیم[2]، پِلِی[3] و گیمینگ[4] و از این دست بودم. زیرا اگر تعاریف ما مشترک شود تحلیل‌ها نیز واقعی‌تر خواهد بود. و به این مطلب که آیا نهنگ آبی و از این دست بازیها، اساساً بازی هستند یا نه؟، نیز آگاه خواهیم شد.
آقای دیوید مولیچ[5] طراح بازی در یکی از رویدادها با سوالی از یک فرد روبرو شد که از اومی‌پرسید تعریف گیم، پلی و گیمینگ را تعریف کند. در ابتدا وی مسئله را خیلی جدی نگرفت اما کم کم با تعمق بیشتر پی به اهمیت سوال برد. تعریف این واژه‌ها برای خود انگلیسی زبانان نیز سخت و محل مناقشه است. تریسی فولرتون[6] در کتاب ورکشاپ طراحی گیم[7] می‌گوید: ٬٬آزادی حرکت درون یک ساختار بسته٬٬. این تعریف برای مولیچ ساده نبود. او این جمله را تجزیه کرد و گفت ٬٬آزادی حرکت٬٬ یعنی ٬٬حرکت بازیکن٬٬ و ٬٬ساختار بسته٬٬ یعنی مجموعه‌ای از ٬٬قوانین، اهداف، کشمکش، منابع، حدومرزها و ... ٬٬. به تعبیر وی این بیشتر به درد سخنرانی می‌خورد تا یک تعریف کاربردی و همه فهم. گذشته از اینها، رفتن به محل کار هم نوعی پلی به حساب می‌آمد. آزادی حرکت (رانندگی) درون یک ساختار بسته (جاده و بزرگراه). تعریف دیگر پلی ٬٬درگیر شدن در یک فعالیت خوشایند و مفرح٬٬ بود. در این تعریف مهم نیست شما چه کاری انجام می‌دهید، مهم اینست که چرا اینکار را می‌کنید. شما چرا فوتبال بازی می‌کنید؟ ممکن است بگویید برای تفریح یا فان[8]. اما آیا اینکار برای یک ورزشکار حرفه‌ای هم تفریح است. مسلماً خیر. زیرا ورزش شغل اوست. یعنی فوتبال برای کسی می‌تواند پلی باشد و برای دیگری نباشد. این مثال برای کارهای روزمره‌ی یک خانم خانه‌دار هم می‌تواند تسری پیدا کند. اگر کار خانه با شادابی و تفریح همراه باشد می‌تواند پلی نام بگیرد حال آنکه در غیر اینصورت همان کار یا بیگاری است. با این حال بنظر می‌رسد می‌توان به بازی مار و پله پلی گفت.
تعریف گیم کمی پیچیده تر است. سید مایر[9] آنرا ٬٬مجموعه‌ای از انتخابهای جالب٬٬ می‌داند. جسی شل نیز چنین تعریف می‌کند: ٬٬گیم یک فعالیت حل مسئله است، که همراه با حالتی شاداب و بازیگوشانه باشد٬٬. مولیچ با این تعریف نمی تواند کنار بیاید و می‌گوید که بازی سنگ، کاغذ، قیچی یا بازیهای ساده و جزئی که اصلا بصورت مجازی هم وجود ندارند در این تعریف قرار نمی‌گیرند. اریک زیمرمان و کتی سالن چنین تعریف می‌کنند: سیستمی که بازیکنان را در یک کشمکش مصنوعی با قوانینی تعریف شده درگیر می‌کند، و نتیجه‌ای قابل سنجش دارد.
مولیچ در کلاسهای طراحی گیم خودش گیم را واجد چنین عناصری می‌داند: بازیکنان، اهداف، روند، قوانین، کشمکش، ابتکار و نتایج. اما برخی گیم‌های ساده ابتکاری ندارند. در نهایت به این نتیجه می‌رسد که ذات گیم یعنی: ٬٬فعالیتی شاد و بازیگوشانه همراه با قانون و هدف٬٬. در این میان تمام گیم‌های دیجیتال، ویدئویی، رومیزی، کارتی، الکترونیکی و ... ذیل گیم تعریف می‌شوند.
در مورد گیمینگ هم جایی تعریف کرده‌اند ٬٬گیم بازی کردن شانسی برای پول٬٬. این بیشتر یعنی همان قمار که دقیق نیست. در آخر نیز گیمینگ را ٬٬گیم ویدئویی بازی کردن٬٬ تعریف می‌کند.
نتیجه
در زبان فارسی ما برای سه واژه‌ی گیم، گیمینگ و پلی هرسه را فقط بازی می‌نامیم. حال آنکه اینها تفاوتهایی با هم دارند. این سوء تفاهم‌های ناشی از این تفاوت معنایی تبدیل به معظلی شده است که نمونه آنرا در بازی نهنگ آبی می‌بینیم. پلی به درگیر شدن در یک فعالیت خوشایند و مفرح گفته می‌شود. به فعالیتی شاد و بازیگوشانه همراه با قانون و هدف گیم گفته می‌شود. گیمینگ نیز به بازی کردن گیم ویدئویی گفته می‌شود. با این تعاریف تا حدود زیادی می‌توان گفت که گیم‌ها می‌توانند پلی باشند اما پلی‌ها لزوما نه. با این حال وقتی از نهنگ آبی حرف می‌زنیم منظورمان یک گیم یا فعالیتی شاد و بازیگوشانه (فردی خودزنی می‌کند از این کار درد نمی‌کشد و راضی است) که قانون (50 روزه) و هدف (مرگ) دارد. اما با این تعاریف نهنگ آبی هم گیم است و هم پلی و در واقع بازی است اما گیمینگ نیست.
سید رحیم هاشمی
------------------------------------------------------------------
[1] Blue whale
[2] Game
[3] Play
[4] Gaming
[5] David Mullich
[6] Tracy Fullerton
[7] Game Design Workshop
[8] fun
[9] Sid Meier
