وسواس فکری (OCD) یک وضعیت روانی است که در آن افکار تکراری و مزاحم به طور مداوم در ذهن فرد ظاهر می‌شود. این افکار معمولاً ناخودآگاه و بدون کنترل از سوی فرد و به طور پیوسته پدیدار می‌شوند و می‌توانند به عنوان افکار ناخواسته و آزاردهنده تلقی شوند.
افراد مبتلا به این اختلال ممکن است درگیر تفکراتی بشوند که ممکن است از نظر دیگران غیرمنطقی یا بی‌فایده باشد. این افکار معمولاً باعث ایجاد استرس و نگرانی در فرد می‌شود و می‌تواند بر کیفیت زندگی و عملکرد او تأثیر بگذارد.
به عبارت ساده‌تر، وسواس فکری معمولاً به مجموعه‌ای از افکار محدودکننده اطلاق می‌شود که افراد دارای این اختلال نمی‌توانند به راحتی از آن دست بردارند و این ممکن است به ایجاد مشکلات روانی و اجتماعی منجر شود.
تفاوت بین وسواس فکری و وسواس عملی
وسواس فکری:
وسواس فکری به این معناست که افکار ناخودآگاه و تکراری به صورت مداوم در ذهن شخص ظاهر می‌شود. این افکار ممکن است به شک و تردیدهای ناقص، مرتبط با موضوعات مختلف بپردازد.
برای مثال، ممکن است به طور مداوم به فکر مواردی باشد مانند "آیا من همه چیز را صحیح انجام دادم؟" یا "آیا همه چیز به خوبی پیش می‌رود؟"یا "مدام نگران اعضای خانواده یا عزیزانشان هستند."
وسواس عملی:
وسواس عملی به این اشاره دارد که شخص مجبور است به صورت تکراری و روتینی عملی خاص یا رفتاری را انجام دهد، به عنوان پاسخ به افکار وسواسی که در ذهنش به وجود آمده است.
برای مثال، شخص ممکن است بارها و بارها دست‌های خود را بشوید و یا از ضدعفونی کننده‌ها استفاده کند به دلیل ترس از انتقال باکتری‌ها.
ممکن است پیش از خروج از خانه چندین بار چک کند که همه قفل‌ها بسته شده باشند تا احساس امنیت کند.
این نوع از وسواس می‌تواند به طور محسوس بر زمان فرد تأثیر بگذارد، زیرا او ممکن است با انجام عملیات تکراری و زمان‌بر مشغول شود و در نتیجه، بر عملکرد روزانه و کیفیت زندگی او تأثیر بگذارد.
عوامل ژنتیکی:هر فرد در این دنیا ژنتیکی منحصر به فرد دارد که از والدین خود به ارث برده است. این ژن‌ها تعیین‌کننده ویژگی‌های فیزیکی، شخصیتی، و حتی در برخی موارد، اختلالات روانی می‌باشند. اگر یک فرد والدینی با اختلال روانی داشته باشد، احتمال دارد که این ویژگی به نسل بعد منتقل شود.
عوامل محیطی:محیط زندگی، روابط اجتماعی، تجربیات کودکی، تربیت و تعلیم، و شرایط اقتصادی از جمله عوامل محیطی هستند که می‌توانند بر سلامت روانی فرد تأثیر بگذارند. برخی از اختلالات روانی ممکن است نتیجه تعامل بین عوامل ژنتیکی و محیطی باشند، به عبارت دیگر، اگر فرد دارای ویژگی‌های ژنتیکی خاصی باشد و در عین حال در محیطی خاص بزرگ شود، احتمال بروز اختلالات روانی بیشتر می‌شود.
شیوه‌های تربیتی: شامل سبک و روش‌هایی است که والدین برای تربیت فرزندان خود به کار می‌برند. والدینی که انتظار دارند کودکانشان همیشه عملکرد عالی داشته باشند،پدر و مادری که بیش از حد کنترل می‌کنند و به طور مداوم بر تصمیمات کودکان خود نظارت دارند، شیوه‌های تربیتی و نقش والدین در تشکیل شخصیت کودکان بسیار حیاتی است. توجه به اینکه چگونه والدین افکار و احساسات کودکان را تحت تأثیر قرار می‌دهند، می‌تواند در پیشگیری از ایجاد اختلال وسواس فکری-عملی و سلامت روانی بهتر کودکان کمک کند.
1. ترتیب‌دهی وسواسی
2. وسواس شک و تردید
3. وسواس در مورد نظافت و آلودگی
4. وسواس در مورد بدن و ظاهر
5. وسواس در مورد بیماریها
6. افکار پرخاشگرانه یا جنسی
7. وسواس مذهبی یا اخلاقی و...
وسواس فکری ممکن است با نشانه‌ها و علایم مختلفی همراه باشد. این علایم به تنهایی یا به صورت ترکیبی ممکن است حضور داشته باشند. اگر فرد احساس می‌کند که این نشانه‌ها به طور مداوم و یا به صورت مزمن در زندگی او حاکم است، توصیه می‌شود که با متخصص روانشناسی مشورت کند.
1. تکرار افکار ناخودآگاه
2. احساس استرس و اضطراب
3. ترس از وقوع اتفاقات بد
4. احساس ناتوانی در کنترل افکار
5. بیخوابی و اختلالات خواب
مشاوره فردی:
مشاوره فردی یک فرآیند همکاری است که شما و یک متخصص روانشناس یا روانپزشک در آن با هم در مورد مسائل زندگیتان صحبت می‌کنید. این جلسات به هدف بهتر فهمیدن احساسات، افکار، و رفتارهای شما و یافتن راه‌حل‌ها و استراتژی‌های مؤثر برای مقابله با چالش‌ها و بهبود کیفیت زندگی شما انجام می‌شود.
درمان رفتاری شناختی (CBT):
درمان رفتاری شناختی یا CBT یک روش موثر در مقابله با مشکلات روانی و تغییر الگوهای منفی فکری و رفتاری است. متخصصان معتقدند که فکرها، احساسات، و رفتارها با یکدیگر تعامل دارند و تغییر یکی از این عناصر می‌تواند تغییرات در دیگری را ایجاد کند و ممکن است به صورت فردی یا گروهی انجام شود..
درمان دارویی:
درمان با داروها یکی از راه‌هایی است که پزشکان ممکن است در مقابله با مشکلات روانی و جسمی از آن استفاده کنند. داروها معمولاً به دلایل مختلفی نظیر، افراد مبتلا به یک مشکل، شدت علائم، و نیاز به کنترل سریع تر علائم تجویز می‌شوند. البته مهم است که مصرف داروها تحت نظر پزشک و با رعایت دقیق دستورات و توصیه‌های آنها صورت پذیرد.
آموزش مهارت‌های مقابله با اضطراب فکری:
آموزش مهارت‌های مقابله با وسواس فکری یا اضطراب فکری به ما کمک می‌کند تا با چالش‌ها و استرس‌های زندگی بهتر کنار بیاییم. این مهارت ها عبارت اند از:
۱. تنفس عمیق
۲. تمرین تمرکز ذهنی
۳. انجام فعالیت‌های آرام‌بخش
۴. تعریف هدف‌ها و برنامه‌ریزی
۵. ارتباط با دیگران
۶. قبول و پذیرش تغییرات در زندگی
۷. مثبت اندیشیدن
حمایت گروهی در اختلال وسواس فکری_عملی:
وقتی با اختلال وسواس فکری روبه‌رو هستید، حمایت گروهی می‌تواند یک منبع ارزشمند برای شما باشد. حمایت گروهی به معنای شارژ انرژی و قدرت از افرادی است که تجربیات مشابهی دارند و این می‌تواند به شما در مقابله با چالش‌ها کمک کند.
ارتباط وسواس فکری_عملی با اختلالات دیگر
نگرانی مفرط اغلب با اختلالات دیگر روانی همراه است و ممکن است تأثیرات یکدیگر را تشدید کند یا با یکدیگر تداخل داشته باشند. در زیر، ارتباط وسواس فکری با برخی اختلالات روانی را توضیح داده‌ایم:
۱. افسردگی:
- اختلال وسواس فکری ممکن است با افسردگی همراه شود. افراد ممکن است از افکار وسواسی خود ناخوشایندی و اضطراب زیادی تجربه کنند که به افسردگی منجر شود.
۲. اختلال اضطراب عمومی:
- اختلالات اضطرابی مانند نگرانی مستمر و عدم اطمینان ممکن است با نگرانی مفرط همپوشانی داشته باشند. افراد ممکن است به دلیل وسواس‌های خود در وضعیت‌های اجتماعی یا شغلی اضطراب زیادی تجربه کنند.
۳. اختلال وسواسی-اجباری (OCD):
- این اختلال به طور مستقیم با وسواس فکری_عملی مرتبط است. در OCD، افراد وسواس‌های خود را با انجام کارهای خاص یا اجباری مقابله می‌کنند تا از احساس ترس یا ناامنی جلوگیری کنند.
۵. اختلال هویت انتقادی (BPD):
- افراد با اختلال هویت انتقادی ممکن است به شدت انتقادی نسبت به خود باشند و اضطراب فکری می‌تواند این انتقادات ناخوشایند را تشدید کند و به افکار منفی درباره خود منجر شود.
زندگی با کسانی که وسواس فکری دارند
زندگی با افرادی که وسواس فکری دارند، به نیازمندی‌های خاصی احتیاج دارد. مهمترین چیز، فهم دقیق از وضعیت و احساسات این افراد است. بهتر است افراد با وسواس فکری احساسات و افکار خود را برای شما بیان کنند، و در عین حال از قضاوت پرهیز کنید.
در صورتی که دوست یا خانواده‌ای در حال درمان هستند، از آنها حمایت کنید و تشویق به ادامه درمان کنید. ایجاد یک محیط آرام و بی‌فشار برای آنها مهم است.
همچنین، مهم است که به یاد داشته باشید درمان اختلال وسواس فکری_عملی زمان و انرژی زیادی می‌طلبد و گاهی اوقات تاخیرهایی رخ می‌دهد. در کل، با ایجاد فضایی حمایتی و تقویت ارتباطات، زندگی با افراد وسواسی می‌تواند راحت‌تر و موثرتر باشد.
معرفی کتاب
"وسواس و درمان شناختی-رفتاری آن"
کتاب "وسواس و درمان شناختی-رفتاری آن" به شما راهنمایی می‌کند تا با مسائل وسواسی خود مقابله کرده و آنها را کاهش دهید. روش‌های کوتاه مدت درمان ارائه شده در این کتاب به شما امکان می‌دهد به سرعت تأثیرات وسواس را کاهش دهید.
این کتاب به زبان ساده‌تری به مفهوم وسواس، ریشه‌ها و عوامل شکل‌گیری آن پرداخته و برای همگان، حتی غیرازمایش‌گران نیز قابل فهم است. با مطالعه این کتاب، می‌توانید ابزارها و راهکارهای موثری برای کنترل وسواس خود پیدا کنید و بهبود چشمگیری در کیفیت زندگی خود تجربه کنید. نویسنده: جاناتان اس آبراموویتز
کتاب روانشناسی وسواس (فکری- عملی) نویسنده: احمد علامه فلسفی
و کتاب وسواس و صد پرسش نویسنده: خوزان کوبرت
