به معنی تعهدی است که فرد نسبتبه انجام یک وظیفه یا نقش برعهده میگیرد. برخلاف «وظیفه» که معمولا از بیرون (سازمان، خانواده، قانون) به فرد تحمیل میشود، مسئولیت بیشتر از درون و با درک شخصی از اهمیت یک نقش یا عمل شکل میگیرد. فرد مسئول نهتنها وظایفش را انجام میدهد، بلکه به پیامدهای آن نیز میاندیشد.
نوعی آگاهی درونی نسبتبه تأثیر کارها و تصمیمهایمان بر دیگران و محیط است. فردی که این احساس را دارد، نهتنها در برابر وظایف خود پاسخگو است، بلکه در قبال خانواده، جامعه، محیط زیست و حتی آینده خود نیز متعهد عمل میکند. این حس یکی از موتورهای تصمیمگیری سالم، قابل اتکا و اخلاقمدار است.
مسئولیتپذیری به معنای پذیرش نتایج اعمال و تصمیمات خود و پاسخگویی به آنها است. فرد مسئول با درک اهمیت وظایف خود، نهتنها به انجام آنها پرداخته بلکه به عواقب آنها نیز فکر میکند.
دانستن ویژگیهای افراد مسئولیتپذیر به ما کمک میکند تا چنین ویژگیهایی را تقویت کرده یا در خود ارتقا دهیم. از اصلیترین ویژگیهای افراد مسئولیتپذیر میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
داشتن هدف و برنامه منظم
دقت کافی روی زمان و زمانبندی
لغو برنامه در صورت قادر نبودن به انجام کامل آن پیش از رسیدن موعد مقرر
کنترل احساسات و عواطف در بخشهای مختلف کار
شکایت نکردن از اوضاع و ادامه دادن مسیر
سازگاری با بخشهای مختلف کار
شناخت خصوصیات افراد بی مسئولیت به ما کمک میکند تا بتوانیم از این الگوهای رفتاری فاصله بگیریم و محیط سالمتری بسازیم. این افراد اغلب نشانههایی دارند که بهراحتی قابل شناسایی هستند. افراد بی مسئولیت معمولا:
دیگران را برای اشتباهات خود مقصر میدانند.
به قولهای خود عمل نمیکنند یا مرتبا تاخیر دارند.
از پذیرش عواقب تصمیمهای خود طفره میروند.
تمایل به شفافیت و صداقت در کارها ندارند.
در روابط بینفردی، باعث ایجاد بیاعتمادی میشوند.
برای درک بهتر تفاوتها، مقایسه زیر راهنمای خوبی است:
رفتار فرد مسئول رفتار فرد بیمسئولیت
خطا را میپذیرد دیگران را مقصر میداند
قولی که میدهد را اجرا میکند وعده میدهد ولی اجرا نمیکند
شفاف و صادق است مسائل را پنهان یا انکار میکند
در روابط اعتماد میسازد باعث بیاعتمادی میشود
رفتارهای افراد بیمسئولیت نهتنها بر زندگی شخصی فرد اثر منفی میگذارند، بلکه در محیطهای کاری منجربه کاهش اعتماد، افزایش تنش و افت بهرهوری گروهی میشوند. با آگاهی از نشانههای افراد بی مسئولیت، میتوانیم رفتار خود را بازبینی یا از واگذاری مسئولیتهای کلیدی به چنین افرادی خودداری کنیم.
همان طور که گفتیم مسئولیت پذیری یکی از خصوصیات فردی است که ما را به فردی موفق و قابل اعتماد تبدیل میکند. با رعایت ۱۰ نکته ساده و قابل فهم میتوانیم خصوصیات مسئولیت پذیری را در خودمان پرورش دهیم. مسئولیت پذیری کار دشوار و سختی نیست.، فقط کافی است در همهی کارهای خود چند نکته ساده را انجام دهید. با رعایت همهی این نکات خواهید دید که با گذشت زمان به فردی مسئولیت پذیر و قابل اعتماد تبدیل میشوید. این نکات عبارتند از:
1. اگر کاری را قبول کردید، آن را انجام دهید.
2. ثابت قدم باشید.
3. دیگران را مقصر ندانید و مسئولیت کارهای خود را بپذیرید.
4. دائم شکایت نکنید و بهانه نیاورید.
5. صادق باشید و اشتباهات خود را بپذیرید.
6. کارها و مسئولیت خود را اولویت بندی و مدیریت کنید.
7. قابل اعتماد باشید.
8. عاقلانه تصمیم بگیرید. همیشه توی ذهنتون به چیزی که میگید و تعهدی که بر میدارید فکر کنید.
9. کارها را به تعویق نیندازید
10. ثابت کنید که از پس وظایف خود برمیآیید.
گاهی افراد مسئولیتی را میپذیرند اما در عمل آن را انجام نمیدهند. این رفتار ممکن است ناشی از عوامل زیر باشد:
ترس از سرزنش یا شکست: برخی افراد به دلیل ترس از اشتباه یا سرزنش، مسئولیت را میپذیرند اما از انجام آن خودداری میکنند.
کمبود انگیزه یا علاقه: اگر فرد نسبت به وظیفهای علاقه یا انگیزه نداشته باشد، احتمالاً آن را به تعویق میاندازد یا ناتمام میگذارد.
عدم برنامهریزی یا سازماندهی: عدم توانایی در برنامهریزی و مدیریت زمان میتواند منجر به ناتمام ماندن مسئولیتها شود.
ترس از شکست: برخی افراد به دلیل ترس از عدم موفقیت یا ناتوانی در انجام وظایف به درستی، از پذیرش مسئولیتها خودداری میکنند و در نتیجه از انجام آنها اجتناب میکنند.
مشکلات روانی یا اضطراب: مشکلات روانی مانند افسردگی یا اضطراب میتواند موجب کاهش انرژی و انگیزه فرد برای انجام وظایف شود.
عدم اعتماد به نفس: فردانی که اعتماد به نفس پایین دارند ممکن است احساس کنند که نمیتوانند بهخوبی از عهده وظایف خود برآیند و از پذیرش مسئولیتها اجتناب کنند.
آموزش نادرست: در برخی موارد، افراد از ابتدا آموزش ندیدهاند که چگونه مسئولیتپذیر باشند و در نتیجه در موقعیتهای مختلف نمیتوانند از پس مسئولیتهای خود برآیند.
مواجهه با افرادی که مسئولیتپذیری را نمیپذیرند، نیازمند رویکردی هوشمندانه و همدلانه است:
گفتوگو و شفافسازی: با فرد مورد نظر به صورت مستقیم و بدون قضاوت صحبت کنید. دلایل عدم پذیرش مسئولیت را جویا شوید و سعی کنید نگرانیها یا موانع او را درک کنید.
تعیین انتظارات واضح: مطمئن شوید که مسئولیتها و انتظارات به وضوح برای فرد مشخص شده است. گاهی اوقات عدم پذیرش مسئولیت به دلیل ابهام در وظایف است.
ارائه حمایت و منابع لازم: اگر فرد به دلیل کمبود منابع یا مهارتها از پذیرش مسئولیت خودداری میکند، با ارائه آموزش یا منابع لازم به او کمک کنید.
تشویق به پذیرش مسئولیت: با ارائه بازخورد مثبت و تشویق، فرد را به پذیرش مسئولیتهای بیشتر ترغیب کنید. این کار میتواند اعتماد به نفس او را افزایش دهد.
مدیریت پیامدها: در صورتی که فرد همچنان از پذیرش مسئولیت خودداری کرد، پیامدهای آن را به وضوح بیان کنید. این کار میتواند او را به انجام وظایفش متعهدتر کند.
الگو بودن: با نشان دادن رفتار مسئولانه خود، فرد را به پذیرش مسئولیت تشویق کنید. الگو بودن میتواند تأثیر زیادی در تغییر رفتار دیگران داشته باشد.
در نهایت، مسئولیتپذیری نه تنها یک ویژگی فردی است، بلکه عاملی کلیدی در موفقیتهای فردی، حرفهای و اجتماعی به شمار میآید. با درک دلایل عدم پذیرش مسئولیت و اتخاذ رویکردهای مناسب، میتوان این ویژگی را در خود و دیگران تقویت کرد.
