روندهای لطیفی در کاربرد و مفاهیم پیشوندهای مورد استفاده وجود دارد. برای مثال E برای commerce، cyber برای security و crime و digital هم برای مشتقات development مورد استفاده قرار میگیرد. تحلیل 9 ساله رونوشت‌های انجمن حکمرانی اینترنت[1] (IGF) توسط DiploFoundation نیز این روند را تأیید میکند. برای مثال این مطالعه نشان از یک روند روشن در استفاده از کلمه سایبر به‌عنوان پیشوند در موضوعات مرتبط با امنیت دارد.
این روند تعجب‌آور نیست. چراکه هر زمینه سیاستی تمایل به توسعه واژگان مدنظر خود و ایجاد چارچوب مباحث در مسیری خاص را دارد. به‌هرحال اگر به کلیه زمینه‌های سیاست‌گذاری اینترنت از یک منظر نگاه شود، خطری بالقوه وجود خواهد داشت. برای مثال اگرچه اتحادیه اروپا برنامه دیجیتال[2] را به‌عنوان سند اصلی مباحث مربوط به اینترنت در اختیار دارد، اما شورای اتحادیه اروپا مفهوم دیپلماسی سایبری[3] را معرفی میکند؛ درحالی‌که به نظر می‌رسد عبارت دیپلماسی دیجیتال بیشتر برای نمایندگی وزارت امور خارجه در برنامه دیجیتال اتحادیه اروپا مناسب باشد.
در آمریکا نیز طیف گسترده‌ای از پیشوندها را میتوان شناسایی کرد. برای مثال واحد دیپلماسی الکترونیکی[4] امور خارجه آمریکا، دیپلماسی دیجیتالی خود (استفاده از اینترنت در فعالیت‌های دیپلماتیک) را مدیریت میکند که نمونه‌ای از آن اداره یک سفارت مجازی در ایران است. در سطح ملی نیز در این کشور یک استراتژی امنیت سایبری وجود دارد. در سایر کشورهای جهان نیز در این زمینه چیزی شبیه به «سالاد پیشوند» وجود دارد.
دلیل دوم اهمیت پیشوند، ایجاد سردرگمی بواسطه استفاده دولت‌ها، شرکت‌ها و سازمان‌های مختلف از پیشوندهای متفاوت در سیاست‌گذاری عمومی حوزه اینترنت است. پیشوندهای مختلف ممکن است پیامدهای متفاوت و شاید نادرستی در مورد مفاهیم و موضوعات مورد استفاده متبادر کنند. این مسئله بسیار جدی است که برای دولت‌ها تصمیم‌گیری در جهت مواجهه با این اختلاف کلمات دشوار است. چه کسی باید مسئول مسائل مختلف باشد؟ آیا باید وزارت ارتباطات (دیجیتال) داشت یا امنیت (سایبر) یا ...؟
سوم این که روند پوشش موضوعات مشابه تحت عناوین مختلف ممکن است به انبوهی از سیاست‌گذاری‌های دارای همپوشانی منجر شود. انبوه سیاست‌گذاری موجب عدم بهینگی در موضوعات چندرشته‌ای از قبیل حاکمیت اینترنت می‌شود. برای مثال بدون توجه به مسائلی از قبیل حریم خصوصی، آزادی بیان یا علایق تجاری نمی‌توان به‌طور مؤثری امنیت فضای مجازی را مورد توجه قرار داد. توصیف فرایندهای مشابه با استفاده از پیشوندهای مختلف (cyber، digital، net و ...) می‌تواند شکاف موجود را برجسته کرده و باعث ایجاد انبوهی از سیاست‌گذاری‌های پیچیده شود.
چه کاری میتوان انجام داد؟
باید تلاش کرد تا سیاست‌گذاری‌ها منطقی شود. عل‌یرغم تلاش‌هایی که صورت میگیرد، سیاست‌گذاری‌ها بهندرت بهینه است. همواره یک عنصر غیرمنطقی وجود دارد که نشان‌دهنده نواقص ما به‌عنوان یک جامعه است. هریک از گروه‌های فعال در حوزه‌های امنیت، فنی، حقوق بشر تمایل دارند در فضای گفتمانی خود باقی بمانند. ما باید این واقعیت را بپذیریم، اما نباید تلاش خود را برای پوشش میان‌رشته‌ای موضوعات محل بحث متوقف کنیم. در بسیاری از موارد ما شکست خواهیم خورد. اما باید تلاش کرد. چند مرحله عملیاتی برای این مهم به شرح زیر است:
در واقع همه این پیشوندها (سایبر، دیجیتال، نت و ...) به یک موضوع و همان اینترنت اشاره دارند. درعین‌حال که فرایند متمایز کردن معانی و ادعاهای ترمینولوژی یا اصطلاح‌شناسی امری طبیعی است، باید توجه داشت که در واقع ما خود در حال ایجاد تفاوت هستیم نه اینکه به دنبال نام‌گذاری تفاوت‌های موجود باشیم.
ضمیمه: راهنمایی کوتاه بر ریشه‌یابی پیشوندها در ادبیات سیاست‌گذاری اینترنت
ریشه‌یابی لغت سایبر[5] به کلمه «حکمرانی[6]» در یونان باستان برمی‌گردد. سایبر در زمان ما از طریق کتابهای نوربرت وینر[7] در حوزه سایبری شناخته شد و مورد استفاده قرار گرفت. در سال 1984 ویلیام گیبسون[8] کلمه فضای مجازی[9] را در رمان علمی‌تخیلی Neuromancer خلق کرد. رشد استفاده از پیشوند سایبر در پی رشد اینترنت اتفاق افتاد. در اواخر دهه 1990 تقریباً هر چیز مربوط به اینترنت، سایبر نام‌گذاری می‌شد: جامعه سایبری، قانون سایبری، جرائم سایبری، فرهنگ سایبری و هرچیزی که شما در اینترنت نام‌گذاری می‌کردید. در اوایل دهه 2000 میلادی، به تدریج از گستره کاربرد کلمه سایبر کاسته شد و بقای آن عمدتاً در اصطلاحات امنیتی محصور شد. یکی از دلایل این مسئله استفاده از کلمه سایبر در نام‌گذاری شورای معاهده جرائم سایبری اتحادیه اروپا[10]بود. برای مثال‌های دیگری از این سبک نام‌گذاری میتوان استراتژی فضای سایبر ایالات متحده آمریکا، برنامه جهانی امنیت سایبری ITU، سیاست دفاع سایبری ناتو و مرکز دفاع سایبری استونیا را نام برد.
الکترونیکی با مخفف (E) دیگر پیشوندی است که در این حوزه کاربرد دارد. اولین و مهم‌ترین کاربرد این پیشوند در اصطلاح تجارت الکترونیک به‌عنوان توصیفی اولیه از تجاری‌سازی اینترنت نمایان شد. در برنامه لیسبون اتحادیه اروپا (2000)، E رایج‌ترین پیشوند مورد استفاده بود. E همچنین پیشوند اصلی در اعلامیه‌های اجلاس جهانی جامعه اطلاعات (WSIS، ژنو 2003 و تونس 2005) بود. محور اقدامات WSIS شامل دولت الکترونیک، یادگیری الکترونیک، سلامت الکترونیک، اشتغال الکترونیک، کشاورزی الکترونیک و علوم الکترونیک بود. بااین‌وجود در زمانه معاصر E به اندازه گذشته کاربرد ندارد. حتی اتحادیه اروپا نیز اخیراً استفاده از پیشوند E را کنار گذاشته است که به احتمال زیاد برای دور کردن اذهان از عدم موفقیت در برنامه لیسبون اتحادیه اروپا است.
امروز اما اتحادیه اروپا برنامه اقدام دیجیتال را در دستور کار دارد. دیجیتال به صفر و یک اشاره دارد. دو رقمی که اساس کل دنیای اینترنت است. در نهایت همه نرم‌افزارها و برنامه‌ها با این پیشوند آغاز می‌شود. در گذشته دیجیتال عمدتاً در محافل توسعه برای نشان دادن شکاف دیجیتال مورد استفاده قرار می‌گرفت. طی چند سال گذشته، کلمه دیجیتال سرآغازی برای پرداختن به موضوعات زبان‌شناسی اینترنت است. علاوه‌بر اتحادیه اروپا، بریتانیا هم درحال‌حاضر از اصطلاح دیپلماسی دیجیتال استفاده میکند.
پیشوند net تقریباً پس از محبوبیت اولیه، به‌ویژه در کشور آلمان (Netzpolitik)، تقریباً ناپدید شد. این مسئله بااهمیت روزافزون بحث بیطرفی net و همچنین برگزاری اجلاس NETmundial در سائوپائولو (آوریل 2014) دوباره بر سر زبان‌ها افتاد.
کلمه Virtual مربوط به ماهیت نامشهود اینترنت است. این واژه ابهام میان نامحسوس بودن و عدم وجود را بیان میکند. واقعیت مجازی می‌تواند هم‌زمان یک واقعیت نامشهود باشد (چیزی که قابل‌لمس نیست.) و یا یک واقعیتی که وجود ندارد (واقعیت کاذب). دانشگاهیان و پیشگامان اینترنت برای برجسته‌سازی نوظهور بودن اینترنت و ظهور «دنیای شجاع جدید[11]» از این واژه استفاده کرده‌اند. Virtual به‌دلیل معنای مبهمی که دارد بهندرت در زبان سیاست و اسناد بین‌المللی ظاهر می‌شود.
پی‌نوشت: این مطلب را Jovan Kurbalija مؤسس DiploFoundation و مسئول Geneva Internet در سال 2015 منتشر کرده است.
[1] Internet Governance Forum
[2] Digital Agenda
[3] cyber-diplomacy
[4] E-Diplomacy
[5] cyber
[6] Governing
[7] Norbert Weiner
[8] William Gibson
[9] CyberSpace
[10] Council of Europe Cybercrime Convention
[11] a brave new world
