بیماری سلیاک یک اختلال گوارشی است که به دلیل واکنش ایمنی غیرطبیعی بدن در برابر گلوتن ایجاد می‌شود. این بیماری هم چنین با عنوان‌های زیر شناخته می‌شود:
اسپروی سلیاک
اسپروی غیر حاره‌ای
آنتروپاتی حساس به گلوتن
گلوتن نوعی از پروتئین است که در غذاهای تهیه شده از گندم، جو، چاودار و چاودوم یافت می‌شود. این پروتئین در جو دوسر هم وجود دارد. گلوتن حتی در برخی مواد دارویی، ویتامین‌ها و مواد آرایشی هم یافت می‌شود. عدم تحمل گلوتن یا حساسیت به گلوتن باعدم توانایی بدن در هضم یا تجزیه‌ی گلوتن تشخیص داده می‌شود.
برخی از مبتلایان به‌عدم تحمل گلوتن، حساسیت خفیفی نسبت به گلوتن دارند اما دیگر مبتلایان، به سلیاک مبتلا هستند که یک بیماری خودایمنی است.
در بیماری سلیاک، بدن پاسخی ایمنی به گلوتن ایجاد می‌کند که باعث آسیب رسیدن به پرزهای روده می‌شود. زمانی که پرزها آسیب ببینند بدن در جذب مواد مغذی با مشکل روبرو می‌شود که این امر باعث ایجاد سوء تغذیه و عوارض جدی برای بدن مخصوصا روده می‌شود.
علائم بیماری سلیاک چیست؟
علائم این بیماری به طور معمول روده‌ها و سیستم گوارش را درگیر خود می‌کند هر چند می‌تواند سایر قسمت‌های بدن را نیز تحت تاثیر خود قرار دهد.
علائم این بیماری در کودکان به صورت خستگی و تحریک‌پذیری دیده می‌شود. علامت مهم دیگر این است که کودک کوچکتر از حد نرمال بوده یا بلوغ آن به تاخیر بیفتد. سایر علائم عبارت‌اند از: استفراغ، نفخ شکم، کاهش وزن، درد شکم، یبوست یا اسهال مداوم، مدفوع چرب و بدبو.
علائم این بیماری در بزرگسالان بیشتر به صورت مشکلات گوارشی دیده می‌شود هر چند که ممکن است قسمت‌های مختلف دیگر در بدن را درگیر کند. علائم شایع دیگر عبارت‌اند از: درد مفصل، کمبود آهن، پوکی استخوان، خستگی و بی‌حالی، تشنج، اختلالات پوستی، ناباروری و سقط جنین.
درماتیت هرپتیفورمیس (dh) یکی دیگر از علائم رایج سلیاک است. dh یک بثورات پوستی با خارش شدید است که شامل برجستگی و تاول است. تقریبا ۱۵ تا ۲۵ درصد مبتلایان به سلیاک تحت تاثیر dh قرار می‌گیرند.
نکته‌ی مهم این است که علائم سلیاک با توجه به عوامل مختلف از فردی به فرد دیگر متفاوت است.
عوارض بیماری سلیاک
برخی از شایع‌ترین و خطرناکترین عوارض سلیاک عبارت‌اند از: لوپوس، دیابت نوع ۱، روماتیسم مفصلی، بیماری خودایمنی کبد، بیماری تیروئید، بیماری آدیسون، سندرم شوگرن، سندروم داون، سندرم ترنر، عدم تحمل لاکتوز، سرطان روده و لنفوم روده.
سلیاک چگونه تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص این بیماری به وسیله‌ی معاینه‌ی پزشک و مطالعه‌ی سابقه‌ی پزشکی بیمار آغاز می‌شود. پزشکان به منظور تشخیص سلیاک آزمایش‌های مختلفی انجام می‌دهند. مبتلایان به سلیاک اغلب دارای سطح بالایی از آنتی بادی‌های ضد اندومیزیوم (ema) و ترانس گلوتامیز ضد بافت (ttg) هستند. این موارد را می‌توان به وسیله‌ی آزمایش خون تشخیص داد. آزمایشات زمانی که بیمار در حال مصرف گلوتن است بیشترین اطمینان‌پذیری را دارد.
آزمایش‌های خون به منظور تشخیص سلیاک عبارت‌اند از:
شمارش کامل خون (cbc)
آزمایشات عملکرد کبد
آزمون سطح آلکالن فسفاتاز
تست کلسترول
تست آلبومیم سرم
در مبتلایان به dh، برای تشخیص سلیاک نمونه برداری از پوست انجام می‌شود. در طول نمونه برداری از پوست، پزشک به منظور بررسی با میکروسکوپ، قطعات ریز بافت پوست را بر می‌دارد. اگر نتایج آزمایش خون و نمونه برداری از نشان دهنده‌ی بیماری سلیاک باشد، ممکن است بیوپسی داخلی لازم نباشد. در صورتی که آزمایش خون یا بیوپسی روده بی‌نتیجه باشد از آندوسکوپی فوقانی می‌توان برای تشخیص سلیاک استفاده کرد. در طی آندوسکوپی فوقانی، لوله‌ی نازکی به نام آندوسکوپ از طریق دهان به داخل روده‌های کوچک وارد می‌شود. پزشک به وسیله‌ی یک دوربین کوچک متصل به آندوسکوپ، روده‌ها را معاینه کرده و آسیب پرزها را بررسی می‌کند. پزشک همچنین می‌تواند به منظور تجزیه و تحلیل یک نمونه از بافت روده را بردارد.
راه درمان سلیاک چیست؟
حذف دائمی گلوتن از رژیم غذایی تنها راه درمان سلیاک است. حذف گلوتن باعث می‌شود تا پرزهای روده بهبود یافته و روده شروع به جذب مواد مغذی کند.
علائم بیماری معمولا چند روز پس از حذف گلوتن از رژیم غذایی بهبود می‌یابند. با این حال تا زمان تشخیص نباید از خوردن گلوتن دست بکشید زیرا این امر باعث تداخل در نتیجه‌ی آزمایش می‌شود.
اقدامات لازم رژیمی برای مبتلایان سلیاک
اگر به سلیاک مبتلا هستید باید بدانید کدام مواد غذایی برای شما بی‌خطر است.
-از خوردن مواد زیر پرهیز کنید:
گندم، جو، چاودار، ترینیکاله، بلغور، آرد، سمولینا.
-از خوردن موارد زیر خودداری کنید مگر اینکه برچسب بدون گلوتن داشته باشند:
آبجو، نان، آب نبات، کیک، کلوچه ها، غلات، ماکارونی، گوشت، سوسیس و کالباس، سس سالاد، سس سویا، سوپ آماده.
-غذاهای سالم و فاقد گلوتن:
گوشت تازه، ماهی و مرغ، میوه، برنج، لوبیا، عدس، سبزیجات، بیشتر محصولات لبنی، سبزیجات نشاسته‌ای از جمله نخود فرنگی و سیب زمینی شیرین.
علائم شما طی چند روز تا چند هفته پس از شروع رژیم فاقد گلوتن بهبود می‌یابد. در کودکان به طور معمول روده طی سه تا شش ماه بهبود می‌یابد؛ در بزرگسالان اما بهبود روده ممکن است چندین سال طول بکشد. زمانی که روده به صورت کامل بهبود یافت بدن مواد مغذی را به صورت صحیح جذب خواهد کرد.
