این مطلب اولین بار در کانال تلگرامی خنده ی خدا منتشر شد.
در ویدئوی کانال شبکه‌ی نظر (که بر اساس اطلاعات اطلس زبان‌های یونسکو ساخته شده) و صفحۀ ویکی‌پدیای «زبان در خطر» از انقراض دو زبان ایرانی سخن گفته شده است: لشان ددان و هولااولا.
اما آیا این دو زبان واقعن منقرض شده‌اند؟
لشان‌ددان زیرمجموعه‌ی زبان آرامی یهودیان است و قبلن در آذربایجان ایران صحبت می‌شده اما اکنون در این منطقه گویشوری ندارد (طبق اطلاعات یونسکو). لشان‌ددان در زبان آرامی یعنی «زبان ما».
اما این زبان اکنون حدود ۴۰۰۰ گویشور در اسرائیل (بررسی ۲۰۱۸) دارد. در واقع اکثر یهودیانی که در آذربایجان بودند از سال ۱۹۱۸ به تفلیس و سال‌ها بعد به کشور تازه‌تاسیس اسرائیل رفتند. این زبان با توجه به تعداد کم گویشوران آن و سن بالای گویشوران، در اسرائیل هم در خطر محسوب می‌شود. گویشوران با فرزندان خود عبری جدید حرف می‌زنند و احتمالن در سال‌های آینده این زبان نابود می‌شود. این زبان به لیشان‌نوشان نزدیک است و در بعضی سایت‌ها یکی در نظر گرفته شده.
هولااولا (یا یهودی- نئو آرامی) هم جزو زبان‌های آرامی است و پیش از این در کردستان ایران صحبت می‌شده. اکنون در کردستان کسی به این زبان صحبت نمی‌کند (طبق اطلاعات یونسکو). هولااولا یعنی یهودی.
گویشوران هولااولا هم پس از جنگ جهانی اول تا اوایل دهه‌ی ۱۹۵۰ میلادی به اسرائیل مهاجرت کردند. سال ۱۹۹۹ حدود ۱۰ هزار نفر گویشور این زبان در اسرائیل شناسایی شدند. مسن‌ترها عمدتن از زبان کردی و جوان‌ها از زبان عبری به عنوان زبان دوم استفاده می‌کنند. اکنون برآورد می‌شود که علاوه بر این افراد ۳۵۰ نفر هم در جهان (ایران و آمریکا) به این زبان سخن بگویند. لهجه‌های مختلف زبان هولا اولا شامل سنندجی، سقزی، سلیمانیه‌ای، بیجاری، تکابی، کرندی و... است.
یک نکته ی مهم این است که گویا این دو زبان و زبان های مشابه آنها (مجموعن به نام نوآرامی) از قدیم برای کتابت کتاب مقدس یهودیان به کار می رفته اند و همین باعث شده است که منابع مکتوبی به این دو زبان (با خط عبری) موجود باشد اما من تفاوت های دقیق این دو زبان یا زبان های مشابه آنها را نمی دانم و مطمئن نیستم که زبان گفتاری آنها مشابه زبان نوشتاری شان باشد.
در ویدئوی زیر برخی گویشوران زبان‌های در خطر اسرائیل به نوه هایشان بخش هایی از این زبان‌ها را یاد می دهند. مثلن داویتا به زبان «یهودی- یزدی» جمله های «چی می خوای درست کنی برا شامت؟» و «دوستت دارم» و «بوست می کنم» را برای نوه اش نرگس بیان می کند. به زبان هولا اولا هم در ویدئو صحبت می شود و مثلن این جمله بیان می شود: «ان شا الله می خوام برم زن بگیرم». چند عبارت «بخت» (همسر)، «کنیشتا» (کنیسه)، «لِها مَنتِ» (ان شا الله)، «رَقَّلِخ» (می رقصیم)، «خِلالُ» (عروس) هم گفته می شود. هر دو گویشور «یهودی- یزدی» و «هولا اولا» در اصل ایرانی هستند و می توانند به زبان فارسی با جوان ها صحبت کنند.
همچنین پروژه ای به نام «زبان‌های یهودی» برای حفظ زبان های در خطر یهودی راه اندازی شده است که بخشی هم برای زبان های «یهودی- ایرانی» دارد. «یهودی- خونساری»، «یهودی- اصفهانی»، «یهودی- شیرازی»، «یهودی- کرمانی»، «یهودی- یزدی»، «یهودی- همدانی» و «یهودی- کاشانی» بعضی از این زبان ها هستند.
این نکته هم گفتنی است که تعداد یهودیان ایرانی‌الاصل ۳۰۰ تا ۳۵۰ هزار نفر تخمین زده می‌شوند که ۲۰۰ تا ۲۵۰ هزار نفرشان در اسرائیل، ۶۰ تا ۸۰ هزار نفرشان در آمریکا و ۹۸۲۶ نفرشان در ایران زندگی می‌کنند (در این ویدئو گفته شده است که قبل از انقلاب 1357، بین 800 هزار تا یک میلیون یهودی در ایران زندگی می کرده اند). طبق بررسی‌های رصدخانۀ مهاجرت ایران، در سال 1400 اسرائیل نهمین کشور از نظر جمعیت مهاجران ایرانی بوده است.
یونسکو دو زبان «هولااولا» و «لشان ددان» را جزو زبان های منقرض شده ی ایرانی می داند. این دو زبان در اصل منقرض نشده اند بلکه به دلیل مهاجرت گسترده ی گویشوران آنها از ایران به اسرائیل دیگر در ایران صحبت نمی شوند. باید توجه کرد که این دو زبان در اسرائیل هم در معرض خطر محسوب می شوند چون عمده ی گویشوران آنها سن بالا دارند.
