در مقاله‌ی تاثیر 5 خطای شناختی بر رفتارهای جمعی من باب مدل راه‌اندازی یک جنبش اجتماعی صحبت کردم. در این مقاله می‌خوام در مورد اثر شبکه‌ای و اقتصاد شبکه‌ای صحبت کنم.
در علم اقتصاد و کسب‌وکار، اثر شبکه‌ای تأثیری ست که یک استفاده کننده از یک کالا یا خدمات، بر ارزش آن دارد. وقتی اثر شبکه‌ای وجود داشته باشد، ارزش یک محصول یا خدمت به تعداد استفاده‌کنندگان آن بستگی دارد. - ویکیپدیا
فرض کنید شما اولین نفری هستین که تلفن خریدین. این تلفن تا زمانی که فرد دیگری برای ارتباط گرفتن نباشه، هیچ ارزشی نداره. به محض اینکه نفری بعدی هم تلفن بخره حالا تلفن شما ارزش دارد و به همین ترتیب با اضافه شدن هر نفر دیگه ارزش تلفن شما بیشتر می‌شه و در حقیقت ارزش کل شبکه بیشتر می‌شه.
یا اگر بخواهین بین خرید Xbox و PlayStation تصمیم بگیرین. اینکه دوستان دور و برتون چی دارن روی خرید شما تاثیر می‌زاره. چون می‌توین راحتتر با هم بازی کنین، بازی مشترک بازی کنین و بازی به هم امانت بدین.
بر اساس قانون متکالف ارزش یک شبکه با مجذور کاربرانش افزایش میابد(n2). هر چند در بستر شبکه‌های اجتماعی، بسیاری از جمله خود متکالف و reed و Odlyzko، پیشنهاد مدل اصلاح شده با استفاده از خط تناسب لگاریتمی و نه تناسب مربع را دادند(n log n). - ویکیپدیا
دقیقا به همین دلیله که پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی ایرانی هیچ وقت نمی‌تونند موفق بشن. برای شروع نیاز به مشتریان آغازین (Early adopters) داریم که معمولا به هیچ عنوان اعتمادی به سیستم‌های ایرانی برای حفاظت از اطلاعات شخصی ندارند و در نتیجه گرایشی به آن پیدا نمی‌کنند و در نتیجه ارزش شبکه هیچ وقت به حدی نمی‌رسه که برای افراد جذاب بشه.
کوچ دسته جمعی کاربران ایرانی از وایبر به تلگرام رو به خاطر بیارین. مدت‌ها قبل از فیلتر شدن وایبر تلگرام وجود داشت و تعدادی هم توش بودن اما هیچوقت اینجور نبود که کسی که توش نباشه چیزی رو از دست بده تا جایی رسید که هر روز به تعداد کاربران ایرانی تلگرام اضافه شد و دیگه نپیوستن بهش سخت بود.
در حقیقت با هر نفر جدیدی که به تلگرام اضافه می‌شد ارزش کل شبکه بیشتر می‌شد. این موضوع تنها معطوف به شبکه‌های اجتماعی نیست. مثلا در مدل تاکسی‌های اینترنتی هر مسافر جدیدی که اضافه می‌شه ارزش شبکه برای راننده‌ها بیشتر می‌شه چون تعداد بیشتری سفر می‌تونن برن و حق انتخاب بیشتری هم دارن. از اونطرف چون ارزش شبکه برای راننده‌ها بیشتر می‌شه راننده‌های بیشتری به سامانه ملحق می‌شن که باعث می‌شه ارزش شبکه برای مسافران بیشتر بشه و سریع‌تر بتونن ماشین بگیرن. این موضوع توی یه سیکل افزایشی میافته که باعث می‌شه هر روز تعداد بیشتری مسافر و راننده به اسنپ و تپسی اضافه بشه.
اما به همین سادگی‌ها هم نیست. برای اینکه یه کسب و کار مبتنی بر شبکه توی این سیکل افزایشی بیوفته مسیر سختی رو باید طی کنه که معمولا هزینه‌ی فراوانی داره تا بتونه از Critical mass tipping point رد بشه.
اولین کاربرانی که به یه وبسایت شبکه‌ای اضافه می‌شن نقش بسیار تاثیر گذاری بر روی بقیه دارن. کسب‌وکار باید توی این مرحله اقداماتی انجام بده که کاربران آغازین دوستان خودشون رو هم به مجموعه اضافه کنن.
برای این کار، راه‌هایی وجود دراه که به فراخور بیزینس ممکنه بعضی‌هاشون کارامدی بیشتری داشته باشن.
مثلا کسب‌وکارهایی که توشون همکاری (Collaboration) وجود داره یعنی افراد برای انجام یه کاری نیاز به همکاری سایر دوستانشون دارن باعث می‌شه که فقط جذب اولین نفر مهم باشه.
مثلا سیستم‌های مدیریت پروژه مثل notion که مبنای همکاری دارن می‌تونن با مدل Freemium باعث جذب اولین نفر بشن که اون اولین نفر سایر افراد رو همراه خودش بیاره.
یا توی برخی کسب‌وکارها مثل اسنپ Referral marketing خلی بهتر جواب می‌ده. یعنی به کاربران به ازای معرفی کاربران جدید پاداش بدیم. این موضوع هزینه زیادی داره اما باعث می‌شه بتونیم زودتر از رقبا از Critical mass رد بشیم.
از طرفی بعضی بیزینس‌های دو سویه مثل استارتاپ‌های حوزه املاک این توانایی رو دارن که به صورت دستی یه سویه کاربران رو تکمیل کنند و اینجوری ارزش شبکه رو برای دسته دیگه کاربران افزایش بدن تا در نهایت این Network Effect برای هر دو سویه کاربران ایجاد بشه.
اجازه بدین این موضوع رو کمی بازتر کنم. کسب و کارهای حوزه املاک مثل Address.ir دوست‌داشتنی یه مشکل اساسی دارن. مالک برای اینکه بخواد ملکش رو توی این سامانه وارد کنه باید مطمئن باشه که زودتر از روش‌های جایگزین ملکش رو می‌تونه اجاره بده یا به فروش برسونه. تا زمانی که تعداد مشتریان کم باشن این اتفاق نمی‌افته. از طرفی تا زمانی که ملک زیادی توی سایت نباشه هم کاربر مطمئن نیست که بتونه راحت ملکش رو پیدا کنه و هیچ وقت به عنوان گزینه‌ی اول بهش سر نمی‌زنه.
در نتیجه اگر بخواهیم منتظر رشد ارگانیک باشیم هیچ وقت این کسب و کار موفق نمی‌شه. برای همین آدرسی‌ها میان و خودشون ملک‌ها رو از جاهای مختلف پیدا می‌کنن. با مالک تماس می‌گیرن. برای عکاسی رایگان با مالک تماس می‌گیرن تا در نهایت سمت مالک‌ها به این نحو و به صورت دستی تکمیل بشه که کاربر بتونه ملک موردنظرش رو پیدا کنه تا در نهایت ارزش شبکه رخ بده.
البته سختی اصلی این کسب و کارها اینکه ملک‌ها تاریخ انقضا داره و اگر مالک به هدفش برسه آگهیشو بر می‌داره. برای همین مدام باید ملک‌های جدید به مجموعه اضافه بشه. از اونطرف هم کاربران معمولا سالی یکبار (یک بازه زمانی) از سایت استفاده می‌کنند و در نتیجه سایت مجبوره همیشه کاربران جدیدی رو به مجموعه بیاره.
اینجاست که یه تجربه کاربری خوب می‌تونه باعث تبلیغات دهان به دهان (Word of mouth) بشه و هزینه جذب مشتری رو برای مجموعه کم کنه.
