همیشه نوشتنِ توصیفات بکر، به‌کار بردن تشبیه و استعاره، و ایجاد تصاویرِ بدیع از پدیده‌ها و مفاهیم در داستان برایم دشوار بود. ساختن و به‌کار بردن استعارهها را امری بیگانه با زندگی روزمره و مختصِ گونۀ نوشتاریِ زبان و محدود به شعر و داستان می‌دانستم، که نویسنده یا شاعر برای نوشتنشان نیازمند به صرف کار فکریِ زیادی است. تا اینکه یکی از اساتیدم کتاب «فراسوی عقل سرد» را معرفی کردند.
با خواندن کتاب، برخلاف تصوراتم دررابطه با استعاره، آموختم که استعاره امری است عجین‌شده با گفت‌وگوهای روزمرۀ گویشوران هر زبان. جملات و عبارات جاری در گفت‌وگوهای ما مالامال از استعاره‌هایی است که از چند «استعارۀ بنیادین» یا «قراردادی» سرچشمه گرفته است.
استعاره‌های بنیادین، استعاره‌هایی هستند که گویشوران به‌طور ناخودآگاه و بدون هیچ زحمتی یا براساس دانش و تجربه مفهوم آن‌ها را درک می‌کنند.
برای مثال جمله یا اصطلاحاتی نظیر «درگذشت»، «از دنیا رفت»، «ترکمان کرد»، «توراهی»، «دیگر در بینمان نیست» همگی براساس استعارۀ بنیادینِ «مرگ عزیمت است» و «زندگی سفر است» فهمیده می‌شود.
خواندن این کتاب و آشنایی با همین تعداد انگشت‌شمار استعاره‌های بنیادین و آگاهی از اصطلاحات رایجِ برآمده از این استعارهها نشان داد که استعارهها، مفاهیم زبانیِ عجین‌شده با گفتار روزمره‌مان هستند، نه امری مختصِ الهامات شاعری.
در فصول بعدی کتاب، نویسنده چند تکنیکِ کاربردی برای نوشتن استعاره و ایجاد تصاویر ذهنی بکر با استفاده از استعاره‌های بنیادین ارائه می‌کند.
در فصل دیگری از کتاب، نشان داده شده که بسیاری از ضرب‌المثل‌ها در فرهنگ‌های مختلف، از طریق استعارهها فهمیده می‌شود؛ برای مثال، در ضرب‌المثلِ «مورچه روی سنگ آسیاب، از هر راهی برود با آن می‌چرخد»، جایگاه انسان در عالم، رفتار، خصوصیات و واکنش‌های او برپایۀ جایگاهِ مورچه روی سنگ آسیاب فهمیده می‌شود.
در فصل دیگری، به این مطلب می‌پردازد که آیا ممکن است میان هر دو چیز استعاره وجود داشته باشد؟ مثلاً، آیا می‌توان گفت که «رئیس‌جمهور عنکبوت است»؟ در پاسخ بیان می‌کند که هر فرد می‌تواند به‌طور خلاقانه ارتباطی استعاری میان دو چیز ایجاد کند، اما درعین‌حال، ایجاد پیوندی استعاری بین دو لفظ زبانیْ نامحدود نیست، طوری که بشود هرچیزی را به هرچیزی دیگر تشبیه کرد.
درمجموع، دانستن همۀ این نکات و تکنیک‌ها حساسیت و کنجکاوی‌ام برای شناسایی عبارات و جملاتی که در گفت‌‌وگوها از راه استعاره فهمیده می‌شوند را برانگیخت و راه‌های تازه‌ای برای نوشتن تشبیه و استعاره و جملات بدیع به رویم گشود. ازاین‌رو، مطالعۀ این کتاب را به نویسندگان و شاعران و افراد علاقه‌مند به مباحث زبان‌شناسی پیشنهاد می‌کنم.
***
نام کتاب به فارسی:
فراسوی عقل سرد (راهنمای تخصصی استعارۀ شعری)
نام اصلی کتاب:
More than Cool Reason
(A Field Guide to Poetic Metaphor)
نام نویسنده به فارسی:
جرج لیکاف / مارک ترنر
نام اصلی نویسنده:
Lakoff, George / Turner, Mark
نام مترجم: مونا بابایی
موضوع: استعاره، فن شعر، راهنمای تخصصی استعارۀ شعری، فلسفۀ زبان
مشخصات ظاهری کتاب:
قطع رقعی، جلد شومیز، ۳۴۹ ص
انتشارات نویسه‌پارسی، چاپ اول در سال ۱۳۹۹
۹ بهمن ۱۴۰۱ ۱۵:۰۸
