تراوش فناوری (Technology Spillover) به منافع غیرمستقیم و گاه ناخواستهای اشاره دارد که سازمانها، صنایع یا کشورها از دانش و نوآوریهای توسعهیافته توسط دیگران کسب میکنند، بدون آنکه هزینه مستقیمی برای آن بپردازند. این پدیده یکی از محرکهای اصلی رشد اقتصادی و توسعه فناورانه است و نقش ویژهای در افزایش رقابتپذیری صنایع، بهویژه در کشورهای در حال توسعه، دارد. این مفهوم به ما کمک میکند تا بفهمیم چگونه یک نوآوری از مرزهای شرکتی که آن را ایجاد کرده، فراتر میرود و به یک دارایی عمومی برای کل اقتصاد تبدیل میشود.
تراوش فناوری از مسیرهای گوناگونی رخ میدهد؛ از جابهجایی نیروی کار و مهندسی معکوس تا انتشار نتایج تحقیقات و استانداردسازی صنعتی.
جابهجایی نیروی کار: کارکنان به شرکت جدیدی میروند و دانش و مهارتهایی را که از کارفرمای قبلی خود به دست آوردهاند، با خود میآورند.
مهندسی معکوس: یک شرکت محصول رقیب را تحلیل میکند تا فناوری آن را بفهمد و نسخههای مشابه یا بهتری را توسعه دهد.
تحقیقات منتشرشده: نتایج تحقیق و توسعه در مقالات علمی یا پتنتها منتشر میشود و اطلاعات را به صورت عمومی در دسترس قرار میدهد.
یکی از مثالهای جالب صنعت خودروهای الکتریکی و شرکت تسلا (Tesla) که سرمایهگذاریهای عظیمی در تحقیق و توسعه فناوریهای کلیدی خودروهای الکتریکی، بهویژه در زمینه باتری، نرمافزار مدیریت انرژی و فرآیندهای تولید، انجام داده است و با اینکه پتنتهای خاصی دارد، اما دانش کلی و تجربیات به دست آمده توسط آنها به طور غیرمستقیم به سایر شرکتها «تراوش» کرده است. بطوریکه مهندسان و متخصصانی که در تسلا کار میکردند، به شرکتهای خودروسازی سنتی یا استارتاپهای جدید خودروی الکتریکی پیوستهاند و دانش خود را در مورد طراحی باتری، مدیریت حرارتی و مهندسی نرمافزار به این شرکتها منتقل کردهاند. از طرف دیگر پیشرفتهای تسلا در زمینه ساختار بستههای باتری (battery pack) و شبکه شارژ سریع، به نوعی استانداردهای غیررسمی برای کل صنعت ایجاد کرده است و شرکتهای دیگر مجبور شدند برای رقابت و جذب مشتری، فناوریهای مشابهی را توسعه دهند یا با آنها سازگار شوند.
این سرریز فناوری باعث شده است که نوآوری در کل صنعت خودروهای الکتریکی شتاب گیرد، هزینهها کاهش یابد و دسترسی به این خودروها برای مصرفکنندگان بیشتری فراهم شود. در نتیجه، کل بازار رشد کرده و رقابت سالمتری شکل گرفته است.
شناخت عمیق سازوکارهای تراوش فناوری میتواند به مدیران و سیاستگذاران کمک کند تا از این پدیده نهتنها بهعنوان پیامد جانبی نوآوری، بلکه بهعنوان یک راهبرد توسعه صنعتی و مزیت رقابتی بهرهبرداری کنند. با ایجاد سیاستهای حمایتی مناسب، سرمایهگذاری در آموزش و تحقیق و توسعه عمومی، میتوان این سرریز دانش را به حداکثر رساند و از پتانسیل پنهان آن برای پیشرفت پایدار بهره برد.
